"Tối hậu thư" 50 ngày của ông Trump và bước đi tiếp theo của Nga

“Tối hậu thư” 50 ngày

 Sáu tháng kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫn chưa thể chấm dứt xung đột Nga - Ukraine như ông từng tuyên bố rằng “chỉ mất 24 giờ”.

Điều mà Ukraine và các đồng minh châu Âu rất lo ngại là Mỹ sẽ rút khỏi vai trò đàm phán và chấm dứt viện trợ quân sự cho Kiev. Khi đó, Nga sẽ tiếp tục cuộc chiến tiêu hao và mở rộng kiểm soát lãnh thổ ở Ukraine, tạo nên tiền lệ nguy hiểm cho an ninh châu Âu và cho việc Mỹ rút khỏi vai trò toàn cầu.

"Đây là cuộc chiến mà sẽ không bao giờ bắt đầu nếu tôi là tổng thống. Đây là cuộc chiến của ông Zelensky, ông Putin và ông Biden, không phải của tôi”, chủ nhân Nhà Trắng từng viết trên mạng xã hội.

Ông Trump dường như đã mất dần kiên nhẫn với Nga. Từng bị cho là quá mềm mỏng với Nga, ông Trump mới đây bất ngờ tuyên bố cho biết ông "thất vọng" về nhà lãnh đạo Nga khi Moscow gia tăng các cuộc tấn công Ukraine bất chấp nỗ lực thúc đẩy đàm phán của Washington.

Ông Trump đặt thời hạn 50 ngày cho Nga để đạt được thỏa thuận về cuộc chiến ở Ukraine trước khi Mỹ áp thuế 100% với các đối tác mua hàng của Nga.

Chính quyền Tổng thống Trump có thể siết các biện pháp trừng phạt Nga, điều mà trước đây ông từng lập luận là sẽ cản trở ngoại giao. Các lệnh trừng phạt này sẽ nhắm vào các tổ chức tài chính, công ty và thực thể khác vẫn đang làm ăn với Moscow.

Trong khi đó, Chủ nhân Nhà Trắng tuyên bố nối lại viện trợ quân sự, cung cấp thêm vũ khí phòng không cho Ukraine, dấu hiệu đáng kể nhất cho thấy sự chuyển biến trong lập trường của ông với cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Ông cho biết, Mỹ sẽ gửi 17 tổ hợp phòng không Patriot kèm tên lửa tới Ukraine để giúp nước này chống lại các cuộc tấn công của Nga.

Tổng thống Trump cũng trình bày một thỏa thuận mới mà ông mô tả là giữa Mỹ, NATO và Ukraine liên quan đến việc chuyển giao vũ khí của Mỹ.

"Chúng tôi đang gửi vũ khí cho NATO, và NATO chi trả 100% cho những vũ khí đó. Vì vậy, những gì chúng tôi đang làm là vũ khí sẽ được chuyển cho NATO, rồi NATO sẽ cung cấp các vũ khí đó cho Ukraine, và NATO chi trả toàn bộ chi phí", ông Trump nói.

Nga khó lung lay

Các nhà phân tích cho rằng, sự tức giận của ông Trump dường như chủ yếu xuất phát từ nỗi thất vọng khi Nga không mang lại cho ông một thỏa thuận hòa bình ở Ukraine, hơn là vì những lo lắng sâu sắc về tình hình địa chính trị hay hệ lụy của việc bỏ rơi Ukraine.

Bà Heather Conley, cựu chuyên gia hoạch định chính sách về Nga của Bộ Ngoại giao Mỹ, hiện làm việc tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, nhận định: “Ông Trump từng khẳng định có thể đưa ông Putin vào bàn đàm phán, nhưng ông ấy đã không làm được. Cảnh báo áp thuế của ông Trump cho thấy sự thất vọng vì ông ấy, nhưng tôi không coi đó là một thay đổi lớn về chính sách", bà Conley nói.

Theo giới quan sát, ông Trump tỏ ra vẫn đang sử dụng cách tiếp cận “cây gậy và củ cà rốt” đối với Nga, nhưng thực tế không có “cây gậy” nào cả. Nhà lãnh đạo Mỹ vẫn chưa áp đặt lệnh trừng phạt Nga.

Mặc dù chỉ trích Nga, nhưng ông Trump tiếp tục kiên nhẫn với những mốc thời gian mà ông tự đưa ra và tin rằng Moscow sẽ phản hồi thỏa đáng, ban đầu là 1-2 tuần và giờ đây là 50 ngày.

Thậm chí, mới đây, ngay cả khi bày tỏ sự thất vọng với Nga vì tiếp tục tấn công quy mô lớn vào Ukraine, ông Trump vẫn để ngỏ một khoảng thời gian. "Tôi thất vọng về Nga, nhưng chúng ta sẽ xem điều gì xảy ra trong vài tuần tới”, ông nói.

Chủ tịch nghiên cứu chính sách về Nga tại RAND, ông Samuel Charap, nhận định: "Thách thức là thời gian để đạt được một lệnh ngừng bắn thực chất thường dài hơn hai tuần hoặc hai tháng". Tuy nhiên, trong bối cảnh không có một khuôn khổ đàm phán thường xuyên, rất khó xác định liệu thời hạn đó có đủ để tạo ra kết quả thực chất hay không.

Chủ nhân Nhà Trắng không nói rõ đang chờ đợi điều gì: một tín hiệu từ Nga, một hành động từ Ukraine, hay chỉ đơn giản chỉ là linh cảm cá nhân rằng mọi chuyện rồi sẽ ổn.

 Ông cũng không nói rõ điều gì sẽ xảy ra nếu đến thời hạn mà ông đặt ra nhưng tình hình không tiến triển. Tuy nhiên, chính sự mơ hồ đó được cho là một phần trong chiến lược chính trị của ông: để ngỏ tất cả các cánh cửa, trì hoãn cam kết thực tế trong khi liên tục phát tín hiệu đang cân nhắc các quyết định lớn.

Triển vọng về một lệnh ngừng bắn và một thỏa thuận hòa bình đang ngày càng khó đoán định và giờ đây sẽ phụ thuộc vào việc liệu ông Trump có thực sự gây sức ép với Nga như tuyên bố hay không.

Các chuyên gia hoài nghi về việc Nga sẽ xuống thang sau “tối hậu thư” của ông Trump. Nga coi sự tức giận của ông Trump trước các cuộc tấn công dữ dội nhất của Nga vào Ukraine là biểu hiện của "quá tải cảm xúc".

Tổng Trump liên tục đưa ra hạn chót buộc Nga đưa ra phản hồi về đề xuất ngừng bắn ở Ukraine. Tuy nhiên, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh không có thời hạn cụ thể cho thỏa thuận ngừng bắn. “Không có hạn chót và cũng không thể có hạn chót nào. Ai cũng muốn thực hiện càng sớm càng tốt nhưng vấn đề nằm ở chi tiết", ông nói.

Hết lần này đến lần khác, câu trả lời của Moscow vẫn là chỉ chấp nhận một giải pháp giải quyết “nguyên nhân gốc rễ xung đột”. Nga cho rằng một lệnh ngừng bắn tạm thời không mang lại hòa bình lâu dài mà chỉ giúp Kiev có thêm thời gian tập hợp lại lực lượng.

Đến nay, Nga mới đưa ra những cam kết hạn chế, như ngừng tập kích cơ sở hạ tầng ở Ukraine, ngừng bắn trên Biển Đen. Trong khi đó, Nga tiếp tục đẩy mạnh hoạt động chiến trường và giành thêm một số lợi ích trước quân đội Ukraine.

Chiến thuật của Moscow là không trực tiếp từ chối ngừng bắn, mà tìm cách trì hoãn càng lâu càng tốt, trì hoãn bằng cách cử phái đoàn đoàn phán cấp thấp để đàm phán với Ukraine thay vì một cuộc gặp trực tiếp giữa hai nhà lãnh đạo, mặc cả mọi chi tiết hoặc từ chối mà không đưa ra câu trả lời rõ ràng.

Một quan chức châu Âu giấu tên cho biết, việc ông Trump để Nga và Ukraine đàm phán trực tiếp về khuôn khổ đàm phán trước khi có lệnh ngừng bắn thực chất đã giúp Nga kéo dài thời gian.

"Nga đang cố giành thêm thời gian để có thêm cơ hội, còn lệnh ngừng bắn và một giải pháp hòa bình thì ngày càng xa vời",  Kristine Berzina, Giám đốc chương trình Chiến lược Địa chính trị Bắc Âu của Quỹ Marshall Đức tại Washington nhận định.

Dự đoán bước đi tiếp theo của Nga

Reuters dẫn các nguồn thạo tin cho biết, Nga dường như sẽ tiếp tục cuộc chiến tại Ukraine và mở rộng mục tiêu kiểm soát lãnh thổ cho đến khi phương Tây chịu đàm phán hòa bình trên những điều kiện do Moscow đặt ra, bất chấp các lời đe dọa trừng phạt của ông Trump.

Theo nguồn tin, Nga sẽ tiếp tục chiến dịch quân sự cho tới khi hệ thống phòng thủ của Ukraine sụp đổ.

“Nga sẽ hành động dựa trên điểm yếu của Ukraine”, một nguồn tin nói, đồng thời cho rằng Moscow có thể dừng tiến công sau khi kiểm soát hoàn toàn 4 tỉnh miền Đông Ukraine, nhưng nếu phòng tuyến Kiev sụp đổ, Nga có thể tiến xa hơn, kiểm soát các tỉnh Dnipropetrovsk, Sumy và Kharkov.

Tổng thống Vladimir Putin tin rằng nền kinh tế cũng như tiềm lực quân sự Nga đủ mạnh để vượt qua mọi đòn trừng phạt bổ sung từ phương Tây để tiếp tục cuộc xung đột ở Ukraine.

Nga vốn đã trụ vững qua những lệnh trừng phạt khắc nghiệt nhất, nên hoàn toàn có khả năng chịu đựng thêm tổn thất kinh tế, kể cả các loại thuế mà Mỹ đe dọa áp lên những nước mua dầu của Nga.

“Ông Putin cảm thấy chưa ai thực sự nghiêm túc đàm phán với ông ấy về chi tiết hòa bình ở Ukraine, kể cả giới chức Mỹ, nên ông ấy sẽ tiếp tục cho đến khi đạt được mục tiêu”, một nguồn tin nói với Reuters.

Bất chấp nhiều cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Putin, cũng như các chuyến thăm Nga của đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff, chủ nhân Điện Kremlin tin rằng vẫn chưa có các cuộc thảo luận cụ thể về nền tảng của một kế hoạch hòa bình.

“Ông Putin coi trọng mối quan hệ với ông Trump và đã có những cuộc trao đổi tốt với Witkoff, nhưng lợi ích của Nga vẫn là trên hết”, nguồn tin bổ sung.

“Tối hậu thư” của ông Trump do vậy khó buộc Nga xuống thang. Đó là chưa kể đến việc ông Trump vẫn có thể thay đổi lập trường bất cứ lúc nào.

Theo nhà phân tích Nick Paton Walsh, thời hạn 50 ngày cho ông Putin có thời gian đến tháng 9 để thuyết phục người đồng cấp Mỹ đổi ý hoặc tiếp tục đẩy mạnh chiến dịch tấn công mùa hè ở Ukraine nhằm giành ưu thế hơn nữa trên bàn đàm phán.

“Điều tôi lo ngại ở đây là ông Trump rất dễ bị tác động. Tôi e rằng chỉ còn là vấn đề thời gian trước khi có một cuộc điện đàm nữa giữa ông Trump và ông Putin, nơi nhà lãnh đạo Nga đưa ra một số nhượng bộ như hứa ngừng bắn tạm thời vài ngày, rồi sau đó lại tuyên bố Ukraine đã vi phạm lệnh ngừng bắn này, vì vậy chúng tôi sẽ tiếp tục cuộc chiến”, Sabrina Singh, cựu Phó Thư ký báo chí Lầu Năm Góc, nhận định.

Các nhà phân tích cho rằng, tuy cánh cửa đàm phán vẫn để ngỏ, nhưng tiến trình hòa bình sẽ kéo dài và vô cùng phức tạp đan xen với chiến sự thậm chí leo thang ác liệt hơn cho đến khi các bên chấp nhận nhượng bộ thực sự.

Điều đáng nói là cách tiếp cận chiến lược của Nga và Ukraine hiện nay gần như không có điểm giao.

Ukraine kiên quyết với mục tiêu khôi phục lãnh thổ, lựa chọn liên minh quốc tế. Trong khi đó, Nga tiếp tục đưa ra những yêu cầu tối đa trên bàn đàm phán. Trong các tuyên bố, Moscow phát đi thông điệp rằng thời gian đang đứng về phía họ và nếu Ukraine càng trì hoãn, cái giá cho hòa bình sẽ càng đắt.

“Cơ hội cho Ukraine đang thu hẹp dần. Họ sẽ mất nhiều lãnh thổ hơn nếu tiếp tục trì hoãn đàm phán hòa bình”, Thư ký Hội đồng An ninh quốc gia Nga Sergei Shoigu cảnh báo.

Chưa có dấu hiệu nào cho thấy Moscow sẽ từ bỏ các yêu cầu của mình - những điều kiện mà Kiev coi là không thể chấp nhận.

Nga đã đặt ra các điều kiện chính để chấm dứt chiến dịch quân sự: Ukraine phải rút quân khỏi 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhia, cam kết không gia nhập NATO, giữ vị thế trung lập, chấp nhận phi quân sự hóa.

Moscow cũng đề nghị phương Tây dỡ bỏ một phần lệnh trừng phạt, giải quyết tài sản Nga bị đóng băng, và bảo đảm quyền lợi của người nói tiếng Nga tại Ukraine. Nga cũng muốn có một cam kết bằng văn bản của các nước phương Tây về việc NATO sẽ không mở rộng về phía Đông.

Thomas Graham, cựu cố vấn Nhà Trắng và thành viên Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ, cho rằng Nga nhận thấy họ không có lý do nhượng bộ vào thời điểm này khi đang chiếm ưu thế trên chiến trường và nền kinh tế Nga vẫn trụ vững dưới sức ép trừng phạt của phương Tây.

Alexander Baunov, nhà phân tích của Carnegie Moscow Center, nhận định Nga chủ trương “vừa đánh, vừa đàm”, một chiến lược duy trì hoạt động quân sự để gia tăng đòn bẩy trên bàn đàm phán.

Hòa bình chỉ có thể đạt được khi ít nhất một bên sẵn sàng nhượng bộ một phần. Đối với Ukraine, việc này đồng nghĩa với tạm gác lại tham vọng gia nhập NATO, hoặc chấp nhận một số nhượng bộ về lãnh thổ. Đối với Nga, điều đó đồng nghĩa từ bỏ yêu cầu tối đa về lãnh thổ tối đa và chấp nhận các bảo đảm an ninh song phương, thay vì yêu cầu phương Tây thay đổi chính sách mở cửa.