Dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng và tầm nhìn chiến lược của TPHCM

Chủ trương dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng của Thường trực Thành ủy TPHCM là thông tin được Bí thư Trần Lưu Quang nêu tại hội nghị tổng kết 50 năm nền văn học - nghệ thuật TPHCM vừa diễn ra. Nội dung này đã nhận được nhiều sự đồng tình, ủng hộ của người dân, dư luận và các chuyên gia, nhà khoa học vì tầm nhìn mang tính chiến lược của các cấp lãnh đạo thành phố.

“Hiện nay, chủ trương của Thường trực Thành ủy là không phát triển dự án nhà ở tại đây và sẽ phát triển Không gian văn hóa Hồ Chí Minh, làm công viên, kết hợp mở rộng đường Nguyễn Tất Thành cùng các dịch vụ công cộng khác. Giá trị khu đất này lớn lắm nên ý tưởng của chúng tôi là vậy", Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang thông tin.

Trao đổi với Dân trí, KTS Khương Văn Mười, người đề cập tới vấn đề phát triển không gian văn hóa tại khu vực Bến Nhà Rồng trong buổi gặp gỡ Bí thư Thành ủy, cho rằng, chủ trương trên thể hiện tầm nhìn mang tính chiến lược của lãnh đạo thành phố trong phát triển không gian văn hóa, ngành văn hóa của TPHCM nhiệm kỳ mới. Đây cũng là điều nhằm cụ thể hóa các nội dung trong Nghị quyết Đại hội đại biểu TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, với việc lấy phát triển văn hóa làm nền tảng, đầu tư xây dựng, bảo tồn, phát huy các giá trị công trình, loại hình, di tích, di sản văn hóa, ngành công nghiệp văn hóa.

Văn hóa là nền tảng để phát triển bền vững

KTS Khương Văn Mười chia sẻ, việc mở rộng không gian tại Bến Nhà Rồng đã được TPHCM đề cập tới từ lâu. Gần đây, TPHCM đã tổ chức hội thảo về vấn đề này và ông cùng các chuyên gia đều đồng tình việc mở rộng không gian văn hóa, không gian chính trị, những không gian "theo dấu chân Người".

Theo vị chuyên gia, chủ thể chính của cụm không gian này là những nơi Bác Hồ đã đi qua, đã đặt dấu chân trước khi ra đi tìm đường cứu nước. Hiện tại, mỗi địa phương của thành phố đều hình thành những không gian văn hóa Hồ Chí Minh, Bến Nhà Rồng là một thành phần của không gian lớn, nhưng là nơi mang ý nghĩa đặc biệt nhất.

Khu vực Bến Nhà Rồng cần được mở rộng để truyền đạt hết những hình ảnh, sự kiện, cảm xúc ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước

"Do đó, khu vực này cần được mở rộng để truyền đạt hết những hình ảnh, sự kiện, cảm xúc ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, được trưng bày cả trong nhà và ngoài trời. Đây sẽ là nơi truyền đạt cho thế hệ trẻ những bài học quý giá về lịch sử và những hy sinh của thế hệ cha ông", KTS Khương Văn Mười góp ý.

Trong quy hoạch, KTS Khương Văn Mười cho rằng, bên cạnh mở rộng khuôn viên Bến Nhà Rồng, xây dựng công viên, dừng thực hiện dự án khu phức hợp nhà ở, thương mại, Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang cũng đề cập tới việc mở rộng đường Nguyễn Tất Thành về phía cảng. Việc này ngoài thể hiện tầm nhìn chiến lược của TPHCM trong phát triển văn hóa, còn là lời giải cho điểm nghẽn giao thông tại khu vực.

"Con đường Nguyễn Tất Thành hiện nay có diện tích hẹp, việc mở rộng về phía cảng là điều tuyệt vời vì không cần đền bù, giải phóng mặt bằng, không tốn nhiều thời gian. Ngoài ra, việc phát triển khu phức hợp, nhà ở, phát triển kinh tế theo định hướng trước đây không còn phù hợp khi xu thế mới là hình thành các khu dân cư tập trung theo mô hình TOD (Transit Oriented Development - quy hoạch đô thị xoay quanh giao thông công cộng), tăng sử dụng phương tiện công cộng, hạn chế xe cá nhân", KTS Khương Văn Mười phân tích.

KTS Khương Văn Mười cũng tâm đắc với định hướng xây dựng công viên, không gian công cộng tại khu đất số 1 Lý Thái Tổ. Theo Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang, thành phố đã có ý tưởng xây dựng một đài tưởng niệm người đã mất trong đại dịch Covid-19 ở đây.

"TPHCM là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch Covid-19, ý tưởng được Bí thư Trần Lưu Quang nêu là rất chuẩn xác. Những hình ảnh về quãng thời gian khốc liệt đó nếu được lưu giữ, trưng bày tại đây sẽ tạo sự xúc động mạnh khi lưu lại dấu ấn của một thành phố đã vượt qua nhiều đau thương, mất mát đã mạnh mẽ vươn lên", KTS Khương Văn Mười bày tỏ.

Từ việc dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng, xây dựng thêm không gian công cộng, đài tưởng niệm người mất trong dịch Covid-19 tại khu đất số 1 Lý Thái Tổ, KTS Khương Văn Mười cho rằng TPHCM đang đi đúng hướng để đạt sự phát triển bền vững trong tương lai. Theo ông, một thành phố không phát triển ngành văn hóa thì không thể phát triển bền vững, đó là bài học của cả thế giới. 

Việc phát triển không gian văn hóa, phát huy đội ngũ văn, nghệ sĩ, những chiến sỹ trên mặt trận văn hóa có tính lan tỏa rất lớn. Vị chuyên gia nêu ví dụ về bộ phim "Địa đạo", "Mưa đỏ" vừa qua có sức lan tỏa mạnh mẽ trên cả nước và cả nước ngoài, chứng minh cho hiệu quả trong phát huy truyền thống văn hóa, lịch sử, truyền cảm hứng tới nhân dân và thế hệ trẻ.

"Lĩnh vực văn hóa giúp con người hướng thiện, làm phong phú cuộc sống, giáo dục thế hệ trẻ. Mỗi thành phố đều có bề dày lịch sử và giá trị văn hóa, bản sắc của riêng mình và đây là nền tảng để phát triển bền vững", KTS Khương Văn Mười nhìn nhận.

Xây gì trên nền di sản?

Đồng quan điểm, ông Trần Hữu Phúc Tiến, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Quy hoạch phát triển đô thị TPHCM, nhà nghiên cứu lịch sử đô thị, cho biết, việc chuyển hướng đầu tư khu bến Nhà Rồng - Khánh Hội thành công viên là một tin vui lớn. Định hướng này cho thấy lãnh đạo thành phố coi trọng việc sử dụng các di sản kiến trúc, cảnh quan tiêu biểu của thành phố để làm không gian công cộng phục vụ cho người dân.

“Theo tôi, điểm quan trọng nhất là phải xác định đối tượng thụ hưởng không gian. Với khu vực Nhà Rồng - Khánh Hội, nếu làm nhà ở thì chỉ phục vụ một nhóm cư dân. Nếu làm công viên sinh thái - văn hóa - lịch sử thì không gian này thuộc về người dân toàn thành phố và du khách trong, ngoài nước”, ông Tiến nhận xét.

Điểm quan trọng nhất là phải xác định đối tượng thụ hưởng không gian

Theo chuyên gia Trần Hữu Phúc Tiến, Bến Nhà Rồng chỉ là một phần của Thương cảng Sài Gòn xưa. Thương cảng được người Pháp xây dựng từ năm 1860, kéo dài từ Công trường Mê Linh đến cầu Tân Thuận. Sau năm 1975, phạm vi Cảng Sài Gòn thu hẹp, chỉ còn từ Bến Nhà Rồng đến cầu Tân Thuận và được biết đến ngày nay với tên gọi Bến cảng Nhà Rồng - Khánh Hội.

Khu bến Nhà Rồng - Khánh Hội có cảnh quan sông nước tuyệt vời, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa, liên quan đến lịch sử giao thương, phong trào công nhân và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó, tòa Nhà Rồng (xây dựng năm 1865) và khuôn viên của nó đã được tách ra làm chi nhánh Bảo tàng Hồ Chí Minh.

Do đó, khu vực này cần được ứng xử như một di sản đô thị. Thay vì phá bỏ hết, thành phố cần đánh giá xem công trình nào có giá trị lịch sử, văn hóa, cần giữ lại để bảo tồn.

“Nhiều công trình có giá trị lịch sử như khu nhà hải quan, khoảng 10 nhà kho lớn… Những công trình này có thể được cải tạo thành bảo tàng, phòng triển lãm nghệ thuật. Các cột neo tàu có từ thời Pháp có thể giữ lại. Ngay cả thủy đài được xây trước 1975 cũng cần bảo tồn”, chuyên gia chia sẻ.

Theo ông Trần Hữu Phúc Tiến, thành phố có thể khai thác cùng lúc cả không gian mặt nước và không gian ngầm. Khu vực mép nước có thể thiết kế các công trình cầu tàu, nhà thủy tạ, sân khấu lộ thiên… và một số bến tàu phục vụ khách du lịch. Trong khi đó, không gian ngầm sẽ đáp ứng các chức năng như bãi đậu xe, trung tâm thương mại…

Các không gian công cộng cần được thiết kế để đảm bảo khu vực này có thể trở thành nơi tổ chức các sự kiện cộng đồng lớn như lễ hội sông nước TPHCM đã được tổ chức thường niên.

“Để "xã hội hóa" các ý tưởng và mời gọi người dân chung tay xây dựng công viên Nhà Rồng - Khánh Hội, tôi kiến nghị UBND TPHCM sớm tổ chức cuộc thi thiết kế ý tưởng kiến trúc công viên trên nền khu đất này. Đây là cơ hội phát huy khả năng sáng tạo không chỉ của giới chuyên môn mà còn cả người trẻ - những người sẽ thụ hưởng di sản này trong 50 năm tới", nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến chia sẻ.

Khu cảng Nhà Rồng - Khánh Hội là dải đất nằm dọc sông Sài Gòn, kéo dài từ cầu Khánh Hội đến cầu Tân Thuận (quận 4 cũ), mặt phía nam giáp đường Nguyễn Tất Thành.

Trước đó, phần di tích Cảng Nhà Rồng - nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước - đã được quy hoạch thành khu vực riêng và trở thành một phần của Bảo tàng Hồ Chí Minh. Phần đất còn lại hiện thuộc quản lý của Công ty CP Cảng Sài Gòn - doanh nghiệp thành viên thuộc Tổng công ty Hàng hải Việt Nam.

Năm 2008, Chính phủ chủ trương di dời cảng Nhà Rồng - Khánh Hội cùng các bến cảng trong nội đô TPHCM ra ngoại thành. Tuy nhiên, đến nay mới có Tân Cảng Sài Gòn và nhà máy đóng tàu Ba Son được di dời hoàn toàn. Khu cảng Nhà Rồng - Khánh Hội vẫn chưa di dời.

Thời gian qua, khu cảng này chủ yếu phục vụ tàu khách du lịch và là nơi đón tàu hải quân của các nước ghé thăm TPHCM. Trong các quy hoạch được phê duyệt gần đây, TPHCM và Bộ Xây dựng tiếp tục khẳng định chủ trương di dời, chuyển đổi công năng khu cảng Nhà Rồng - Khánh Hội.

Khu đất số 1 Lý Thái Tổ có ba mặt tiền, nằm tại giao lộ Lý Thái Tổ, Hùng Vương và Trần Bình Trọng, gần ngã 6 Cộng Hòa, từng là tài sản của gia đình ông Hứa Bổn Hòa, hay còn gọi là chú Hỏa, một trong những đại gia nổi tiếng của Sài Gòn cuối thế kỷ 19.

Khu đất rộng hơn 37.000m², có 8 căn biệt thự được xây dựng trước năm 1975, là nơi nghỉ ngơi của gia đình chú Hỏa. Các biệt thự này mang kiến trúc riêng lẻ, tiêu biểu cho giai đoạn phát triển kiến trúc Sài Gòn trước 1975.

Hiện tại, một căn đã bị hư hỏng, chỉ còn lại 7 căn. Sau năm 1975, các biệt thự này trở thành nhà khách Chính phủ, do Bộ Ngoại giao quản lý, dùng để đón tiếp các đoàn khách cấp cao đến thăm và làm việc tại TPHCM.

Đến năm 2011, Bộ Tài chính đồng ý đem tài sản này ra đấu giá nhưng không thực hiện được và bỏ hoang từ năm 2017 đến nay. Theo thời gian, các công trình bên trong đã xuống cấp nghiêm trọng.

Cuối năm 2024, Bộ Ngoại giao đã có tờ trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương chuyển giao nhà, đất số 1 Lý Thái Tổ cho UBND TPHCM quản lý, sử dụng.