"Nước cờ" tiếp theo của Ukraine sau cuộc đột kích chưa từng có vào Nga

Các lực lượng Ukraine đã vượt qua hai tuyến phòng thủ của Nga ở khu vực phía tây nam tỉnh Kursk, di chuyển qua các tuyến đường quốc lộ và làng mạc của Nga. Kể từ khi chiến dịch đột kích bắt đầu hôm 6/8, Ukraine đã tiến công nhanh chóng vào lãnh thổ Nga, đầu tiên là vùng Kursk, sau đó là các vùng lân cận.

Tuy nhiên, chiến lược và mục tiêu cuối cùng của cuộc đột kích hiện vẫn còn mơ hồ. Các đồng minh phương Tây, bao gồm Mỹ và Đức, vẫn tiếp tục theo dõi và giám sát tình hình, nhưng vẫn để Ukraine chủ động triển khai chiến dịch.

Ngay cả giới lãnh đạo Ukraine cũng có vẻ ngạc nhiên trước bước tiến nhanh chóng ban đầu của chiến dịch đột kích quy mô lớn nhất vào lãnh thổ Nga từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Theo Konrad Muzyka, nhà phân tích quân sự của Rochan Consulting, một tổ chức theo dõi tình hình xung đột, các lực lượng Ukraine đã giành được thế chủ động sau nhiều tháng bị động trong cuộc chiến với Nga.

Ukraine đã duy trì an ninh chặt chẽ và có thể gây bất ngờ cho đối phương, giống như cuộc tấn công của Ukraine đẩy lùi lực lượng Nga ở Kharkov gần hai năm trước. Ukraine đã chứng minh rằng thay vì bị đóng băng, tiền tuyến của cuộc xung đột vẫn linh hoạt, có khả năng thay đổi tính toán của cả Nga và phương Tây trong bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai.

Bước đi tiếp theo của Ukraine

Chiến dịch Kursk diễn ra quá nhanh đến nỗi Ukraine có thể đang xem xét lại các mục tiêu. Mục tiêu ban đầu của Kiev là nâng cao tinh thần của người dân và tạo niềm tin mới cho phương Tây rằng Ukraine xứng đáng được hỗ trợ nhiều hơn về mặt quân sự.

Ukraine cũng muốn Điện Kremlin chuyển hướng quân đội Nga khỏi tiền tuyến, đặc biệt là ở khu vực Donetsk, nơi Moscow đang tiến quân dọc theo trục giữa các thị trấn Toretsk, Pokrovsk và Chasiv Yar.

Cho đến nay, Ukraine vẫn chưa công khai kế hoạch triển khai chiến dịch quân sự trên lãnh thổ Nga. Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine, tướng Oleksandr Syrsky, tuyên bố lực lượng Kiev đã kiểm soát gần 100 khu định cư trên diện tích hơn 1.200km2 lãnh thổ Nga. Ngoài ra, Ukraine cũng bắt giữ binh lính Nga để làm "quân bài" mặc cả cho các đợt trao đổi tù binh trong tương lai.

Tổng thống Volodymyr Zelensky ngày 15/8 thông báo quân đội Ukraine đã giành quyền kiểm soát hoàn toàn thị trấn chiến lược Sudzha ở Kursk. Sudzha, nơi có dân số trước xung đột khoảng 5.000 người, là thị trấn lớn nhất mà Ukraine tuyên bố kiểm soát tại vùng Kursk cho đến nay. Thị trấn Sudzha là điểm trung chuyển khí đốt tự nhiên cuối cùng của Nga sang châu Âu qua Ukraine.

Khí đốt vẫn chảy qua Sudzha thông qua đường ống Urengoy-Pomary-Uzhhorod, vận chuyển khoảng 14,65 tỷ m3 khí đốt trong năm 2023, tương đương khoảng một nửa lượng khí đốt tự nhiên xuất khẩu của Nga sang châu Âu.

Newsweek dẫn thông tin từ các tài khoản tình báo nguồn mở cho biết, ga tàu Sudzha ở tỉnh Kursk có thể là "mỏ vàng" tình báo cho Ukraine trong việc giải mã chuỗi hậu cần của Moscow thông qua lịch trình và thông tin liên lạc nội bộ. Nhà ga này là một phần của mạng lưới lớn hơn nối Kursk với các địa điểm khác ở Nga.

Tại cuộc họp với các quan chức cấp cao vào ngày 14/8, Tổng thống Zelensky đã đề cập đến khả năng thành lập các văn phòng chỉ huy quân sự tại các vùng lãnh thổ ở tỉnh Kursk của Nga dưới sự kiểm soát của lực lượng phòng vệ Ukraine.

"Chúng tôi đã có một cuộc họp về tình hình ở tỉnh Kursk. Chúng tôi đã thảo luận về các vấn đề chính: an ninh, viện trợ nhân đạo, thành lập các văn phòng chỉ huy quân sự nếu cần thiết", ông Zelensky cho biết.

Trong khi đó, Phó Thủ tướng Ukraine Iryna Vereshchuk cho biết quân đội Kiev đang tạo ra một "vùng an ninh" trên lãnh thổ Nga để bảo vệ các khu vực biên giới của Ukraine. Bà cho biết có dân thường Nga trong khu vực này, đòi hỏi phải có phản ứng tuân thủ luật pháp quốc tế.

Theo Phó Thủ tướng Vereshchuk, "kế hoạch quân sự của Ukraine là mở các hành lang nhân đạo để sơ tán dân thường: cả về phía Nga và phía Ukraine". Các tổ chức nhân đạo quốc tế cũng sẽ được phép tiếp cận khu vực này để hỗ trợ dân thường và theo dõi tình hình.

Bộ trưởng Nội vụ Ukraine Ihor Klymenko mô tả khu vực này là "vùng đệm" nhằm bảo vệ dân thường Ukraine khỏi các cuộc tấn công đang diễn ra.

"Việc tạo ra vùng đệm ở vùng Kursk là một bước đi nhằm bảo vệ các cộng đồng ở biên giới của chúng ta khỏi các cuộc tấn công hàng ngày của đối thủ", Bộ trưởng Klymenko bình luận trên Telegram.

Economist dẫn lời tướng Mick Ryan, chiến lược gia Australia, nhận định, giả sử Nga bắt đầu triển khai lực lượng thiện chiến hơn đến Kursk, Ukraine sẽ có ba lựa chọn.

Thứ nhất, Ukraine sẽ cố gắng giữ vững các vùng lãnh thổ mà họ đã kiểm soát, hoặc thậm chí tiến xa hơn ở Kursk, để buộc Nga phải rút bớt quân khỏi chiến trường Ukraine và tạo ra một quân bài mặc cả trong bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai.

Tuy nhiên, ông Ryan chỉ ra rằng kịch bản này rất rủi ro. Ukraine rất khó duy trì phạm vi tác chiến điện tử và phòng không trên một vùng lãnh thổ rộng lớn như vậy. Ukraine cũng hiểu rõ bom lượn của Nga có sức sát thương mạnh như thế nào đối với các vị trí cố định.

Ukraine sẽ phải chuyển hướng nguồn lực từ tiền tuyến vào bên trong lãnh thổ của mình và tổn thất của lực lượng ở Kursk sẽ làm suy yếu bước tiến của họ.

Thứ hai, Ukraine sẽ rút lui về biên giới trong trật tự, bảo toàn lực lượng và thiết bị cho các chiến dịch giành lại lãnh thổ Ukraine vào năm tới. Ukraine có thể tìm cách chứng minh với phương Tây và với Nga rằng, Moscow không phải là quốc gia bất khả chiến bại, sau đó Kiev có thể rút lui.

Ukraine cho thấy rằng họ có thể đưa xung đột tới lãnh thổ Nga và làm suy yếu niềm tin về một chiến thắng tất yếu của Nga. Điều này sẽ tạo thêm sự tin tưởng cho các đồng minh còn đang hoài nghi về năng lực của Ukraine.

Thứ ba, Ukraine rút lui một phần đến vị trí phòng thủ hơn gần biên giới Ukraine, nơi sẽ cần ít quân hơn và được pháo binh và hậu cần hỗ trợ tốt hơn. Khu vực này cũng sẽ tạo thành một căn cứ cho các cuộc tấn công tiếp theo của Ukraine khi có cơ hội.

Một nguồn tin trong Bộ tổng tham mưu Ukraine cho rằng đây là lựa chọn khả thi nhất, khi một số nguồn lực hậu cần, gồm lực lượng công binh, cơ sở nhiên liệu, bệnh viện dã chiến, kho lương thực và căn cứ sửa chữa, đã được di chuyển vào sâu trong biên giới Nga vài km.

New York Times dẫn lời các nhà phân tích cho rằng, Ukraine cũng có thể sử dụng các vùng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát ở Nga như một quân bài mặc cả với Moscow, nếu Kiev vẫn giữ được các khu vực này.

Các quan chức Ukraine đã nói với Washington rằng Kiev muốn có đòn bẩy trong tương lai, dường như để đổi các vùng lãnh thổ của Nga lấy vùng đất gần Kharkov ở Ukraine, nơi lực lượng Nga đã giành quyền kiểm soát vào mùa xuân.

Ông Mykhailo Podolyak, một cố vấn cấp cao của tổng thống Ukraine, dự đoán Nga sẽ chỉ ngồi vào bàn đàm phán nếu phải hứng chịu "những thất bại chiến thuật đáng kể". "Ở khu vực Kursk, chúng ta có thể thấy rõ cách công cụ quân sự đang được sử dụng để thuyết phục Nga tham gia một quá trình đàm phán công bằng", ông Podolyak cho biết.

Một số chuyên gia cho rằng Kiev có thể đang gửi một thông điệp và mục tiêu thực sự của chiến dịch Kursk có thể không nằm ở chiến trường Nga. Sau thất bại của chiến dịch phản công của Ukraine vào năm ngoái và những tổn thất đang diễn ra ở mặt trận miền Đông, có vẻ như Kiev đang cố gắng thay đổi cục diện chiến sự.

Ukraine có thể đang cố gắng thuyết phục phương Tây rằng họ sẽ không từ bỏ và Mỹ nên cho phép Kiev sử dụng tên lửa hành trình tầm xa của Washington trong các cuộc tấn công vào lãnh thổ Nga.

Rủi ro với Ukraine

Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết Ukraine dự tính thiết lập một vùng đệm ở khu vực Kursk như một phần của mục tiêu rộng lớn hơn là hạn chế khả năng tác chiến của Nga. Ukraine đã cho thấy dấu hiệu sẽ bám trụ, thiết lập một trụ sở chính trong khu vực và phá hủy các cây cầu quan trọng đối với các tuyến tiếp viện của Nga.

Theo Business Insider, Matthew Savill, giám đốc khoa học quân sự tại Royal United Services Institute, cho rằng kế hoạch này của Ukraine "làm gia tăng rủi ro" và có thể khiến Kiev phải căng mình trên nhiều mặt trận.

Theo ông Savill, rủi ro chính là nếu các lực lượng Ukraine cố gắng giữ các vùng lãnh thổ ở Nga trong thời gian dài, Kiev sẽ kéo căng tiền tuyến của cuộc xung đột với Nga, đòi hỏi Kiev phải có khả năng tăng cường lực lượng và bảo vệ các khu vực này.

Ông Savill cho biết Ukraine sẽ buộc phải triển khai nguồn lực để bảo vệ tiền tuyến ở Kursk tương tự như những nơi khác, nếu Kiev vẫn muốn kiểm soát khu vực này. 

Truyền thông Nga dẫn lời một quan chức Nga ngày 20/8 cho biết Ukraine đã chuyển các đơn vị tinh nhuệ nhất của mình từ chiến tuyến ở Donetsk đến vùng Kursk và Sumy. Theo quan chức này, Ukraine đã rút lực lượng ở các khu vực gần Pokrovsk, Rodinskoye và Konstantinovka để tiếp viện cho chiến dịch đột kích vùng biên giới Kursk. Một phần lực lượng đó được triển khai ở tỉnh biên giới Sumy gần biên giới Nga để hỗ trợ.

"Điều đó có thể dẫn đến lợi ích ngắn hạn, nhưng lại gây bất lợi dài hạn", chuyên gia Savill nói.

Ukraine có thể mất lực lượng

Các quan chức Ukraine đã nói với các quan chức chính quyền và quân sự cấp cao của Mỹ rằng, cuộc đột kích này nhằm tạo ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan cho Nga, buộc Moscow phải rút bớt quân từ tiền tuyến Donetsk ở miền Đông Ukraine, nơi Nga đã đạt được bước tiến tuy chậm nhưng ổn định trong nhiều tuần.

John Kirby, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, cho biết Nga đã bắt đầu triển khai lực lượng đến Kursk để hỗ trợ cuộc chiến dịch đẩy lùi quân đội Ukraine. Theo một số nguồn tin, nhiều đơn vị có quy mô lữ đoàn của Nga, gồm ít nhất 1.000 quân mỗi đơn vị, dường như đã chuyển đến khu vực Kursk.

Patrick Bury, một nhà phân tích quân sự tại Đại học Bath của Anh, nói rằng Ukraine đang "triển khai các lữ đoàn tinh nhuệ, với trang bị tốt từ phương Tây" cho chiến dịch Kursk. Tuy nhiên, một kịch bản đáng lo ngại là Nga, với sức mạnh quân sự vượt trội hơn, sẽ dội hỏa lực và gây tổn thất nặng nề cho Ukraine ở Kursk.

"Cuối cùng theo thời gian, Nga sẽ làm Ukraine bị suy yếu, cuối cùng họ mất đi một phần đáng kể khả năng của mình, sau đó buộc phải rút lui", ông Bury cảnh báo.

Đối mặt với kịch bản này, Ukraine có thể rút lui về một vị trí phòng thủ tốt hơn, chấp nhận mất một số khu vực mà Kiev đang kiểm soát, nhưng vẫn bảo toàn được lực lượng.

"Thỏa thuận cuối cùng, quyết định cuối cùng mà Ukraine sẽ phải đưa ra là họ sẵn sàng chịu bao nhiêu tổn thất cho các lữ đoàn tinh nhuệ này để giữ được bao nhiêu đất?", ông Bury cho biết.

Cho đến nay, tại Kursk, quân đội Ukraine dường như chưa xây dựng phòng tuyến kiên cố như ở miền Đông Ukraine, bao gồm các chiến hào, hào chống tăng và chướng ngại vật răng rồng.

Serhii Kuzan, chủ tịch Trung tâm An ninh và Hợp tác Ukraine, một nhóm nghiên cứu phi chính phủ, cho biết việc xây dựng phòng tuyến kiên cố ở Kursk tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Các công sự cố định như vậy có thể trở thành mục tiêu trong các cuộc không kích khốc liệt của Nga và sẽ khó phòng thủ trước các cuộc tấn công của quân đội Nga từ nhiều phía. Xét cho cùng, Nga vẫn chiếm ưu thế về lực lượng và vũ khí.

Ông Kuzan cho biết, thay vào đó, Ukraine có thể tiếp tục thực hiện "các hoạt động tác chiến cơ động cao", bằng cách tấn công vào những khu vực mà Nga không ngờ tới và thực hiện các cuộc đột kích bằng các đơn vị quy mô nhỏ để thăm dò và gây mất ổn định các tuyến phòng thủ của Nga.

"Chúng ta không thể tiến hành một cuộc chiến tranh kiểu đối xứng, xe tăng đấu xe tăng, lính đấu lính, vì quân Nga có số lượng lớn hơn", ông Kuzan nhận định.

Ukraine có thể mất thành phố chiến lược

Các lực lượng Ukraine có thể tiếp tục tiến sâu hơn vào lãnh thổ Nga. Họ có thể đào chiến hào tại các khu vực mà Kiev đang kiểm soát, đồng thời bảo vệ các phòng tuyến này. Tuy nhiên, Kiev cũng đối mặt với nguy cơ bị tổn thất liên tục ở miền Đông Ukraine, đặc biệt là khu vực gần thành phố chiến lược Pokrovsk.

Chiến dịch đột kích đã tạo ra các điểm yếu cho Kiev. Các binh lính dày dạn kinh nghiệm chiến đấu của Ukraine ở miền Đông và miền Nam đã được triển khai đến Kursk. Điều này đã làm suy yếu vị trí của Kiev tại các khu vực này.

Không rõ liệu việc triển khai một số lực lượng đến Kursk có ảnh hưởng đến khả năng phòng thủ trên tiền tuyến chính của Ukraine ở phía đông hay không. Nhưng điều rõ ràng là, bất kể tình hình Kursk diễn ra như thế nào, Nga đã tiến gần hơn đến thành phố Pokrovsk.

Bộ Quốc phòng Nga ngày 16/8 tuyên bố Moscow đã giành thêm lãnh thổ gần Pokrovsk, trung tâm hậu cần quan trọng của Ukraine ở mặt trận Donetsk. Nga thông báo đã giành được Sergiivka, ngôi làng tiền tuyến cách 15km so với Pokrovsk. Tình hình đang có xu hướng xấu đi, khi cư dân Pokrovsk, ước tính khoảng 40.000 người, được kêu gọi sơ tán.

Thành phố Pokrovsk là trung tâm giao thông, nằm trên con đường chính, tuyến đường tiếp tế quan trọng đến các tiền đồn khác của Ukraine trong khu vực. Nếu Nga giành được Pokrovsk, Ukraine sẽ gặp phải thách thức lớn để giữ vững các mặt trận khác ở Donetsk.

Trước đó, Nga tuyên bố giành được làng Lysychne và Ivanivka, tất cả đều nằm ở phía bắc Sergiivka và cách Pokrovsk vài km. Pokrovsk đang trở thành mặt trận nóng nhất trên 1.000km tiền tuyến khi các cuộc giao tranh giữa 2 bên liên tục xảy ra trong thời gian qua và Nga đang trong thế áp đảo.

Viện Nghiên cứu Chiến tranh, một nhóm chuyên gia tại Washington, cho biết quân đội Nga cũng đã đạt được những bước tiến về phía thị trấn tiền tuyến Toretsk. Việc kiểm soát thị trấn này sẽ mở đường cho lực lượng Nga tiến vào vùng Donetsk ở miền Đông Ukraine.

Matthew Ford, chuyên gia chiến tranh và giảng viên về quan hệ quốc tế tại Đại học Sussex của Anh, mô tả Pokrovsk là "trung tâm" về hậu cần của Ukraine.

Một mục tiêu rõ ràng của Ukraine khi mở chiến dịch Kursk là làm suy yếu quân đội Nga dọc theo tiền tuyến chính và Nga đã tái triển khai lực lượng từ những nơi khác ở Ukraine đến Kursk. Nhưng dường như những đợt tái triển khai đó không phải là để đánh đổi lấy bước tiến ở Pokrovsk.

"Tốc độ tiến quân của Nga ở Pokrovsk đã tăng lên kể từ sau chiến dịch Kursk", ông Ford nói thêm.

Theo chuyên gia Savill, cuối cùng, mọi kế hoạch sẽ phụ thuộc vào việc Tổng thống Vladimir Putin quyết định đưa quân Nga vào Kursk ở mức độ nào. Ông Savill cho biết Tổng thống Putin có thể quyết định chỉ đơn giản là "kiềm chế" tình hình ở Kursk với việc duy trì lực lượng tối thiểu, trong khi vẫn có thể tận dụng lợi thế của Nga ở Pokrovsk.

Trong kịch bản này, Nga sẽ giành được một thành phố quan trọng ở Ukraine, trong khi buộc Ukraine phải duy trì nhiều nguồn lực hơn nữa để bảo vệ vùng đệm của mình ở Kursk.

Theo NYT, Economist, BI, Newsweek