Bảo vệ con trên môi trường mạng, tránh bẫy “bắt cóc online”

Ngày 8/8, Công an tỉnh Đồng Nai cho hay, đơn vị vừa giải cứu thành công một nam thanh niên (18 tuổi, ở phường Trấn Biên) bị nhóm lừa đảo, bắt cóc online. Như vậy, thêm một vụ “bắt cóc online” xảy ra, và may mắn là đã được cơ quan chức năng vào cuộc, xử lý kịp thời.

Thủ đoạn phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng trong các vụ “bắt cóc online” là giả danh cơ quan chức năng, gọi điện cho nạn nhân và đọc chính xác các thông tin cá nhân của nạn nhân như: số CCCD, ngày tháng năm sinh, nơi ở… và cho biết nạn nhân liên quan đến đường dây lừa đảo chiếm đoạt tài sản để uy hiếp, khống chế tinh thần và yêu cầu làm theo chỉ đạo của chúng.

Các đối tượng yêu cầu nạn nhân quay clip, chụp ảnh không mặc đồ để chứng minh không có hình xăm. Sau đó, chúng lưu lại tất cả hình ảnh, video và sử dụng để uy hiếp, nhằm hối thúc nạn nhân ép gia đình chuyển tiền.

Từ một số vụ việc thời gian qua, chúng ta thấy có những vụ đối tượng tội phạm đã đầu tư thời gian, công sức để khai thác thông tin, vẽ nên chân dung tâm lý chi tiết của nạn nhân, từ đó giăng ra cái bẫy hoàn hảo. Và trong kỷ nguyên số, một trong những "mỏ vàng" dữ liệu béo bở và dễ khai thác nhất lại có thể đến từ chính những người yêu thương con cái nhất: các bậc cha mẹ.

Trong nỗ lực bảo vệ con, chúng ta thường tập trung vào việc giáo dục con trẻ kỹ năng tự vệ, dặn dò con không nói chuyện với người lạ. Nhưng chúng ta quên mất rằng, chính chúng ta có thể đang vô tình mở toang cánh cửa cho hiểm nguy, thông qua một thói quen tưởng chừng vô hại: sharenting.

Sharenting, thuật ngữ kết hợp giữa "share" (chia sẻ) và "parenting" (làm cha mẹ), mô tả hành vi đăng tải thường xuyên hình ảnh, video và thông tin chi tiết về con cái lên mạng xã hội. Hành động này thường xuất phát từ những động cơ rất đỗi con người: niềm tự hào vô bờ bến, mong muốn kết nối với người thân, bạn bè, hay đôi khi là nhu cầu được công nhận, được khen ngợi về năng lực nuôi dạy con.

Trong một thế giới lý tưởng, những khoảnh khắc đáng yêu của con bạn sẽ chỉ nhận về những lời chúc tốt đẹp. Nhưng trên không gian mạng, ranh giới giữa an toàn và nguy hiểm vô cùng mong manh. Bức ảnh con mặc đồng phục trước cổng trường tiết lộ trường con học. Một bài đăng có hình chụp tại công viên quen thuộc cho biết thói quen vui chơi của con. Ngày sinh nhật, tên gọi ở nhà, sở thích, nỗi sợ... tất cả đều là những mảnh ghép thông tin quý giá. Với kẻ xấu, việc xâu chuỗi những mảnh ghép này để tạo ra một kịch bản lừa đảo nhắm vào con bạn, hoặc thậm chí là bắt cóc, trở nên dễ dàng hơn.

Cha mẹ sở hữu quyền lực gần như tuyệt đối với "dấu chân kỹ thuật số" (digital footprint) của con mình trong những năm đầu đời. Nhưng quyền lực này đi kèm với một trách nhiệm khổng lồ. Mỗi bức ảnh, mỗi dòng trạng thái là một viên gạch xây nên hồ sơ số của một đứa trẻ, một hồ sơ mà chúng không có quyền lựa chọn hay kiểm soát.

Cách đây vài năm, tôi vẫn là một người mẹ thi thoảng đăng ảnh con lên Facebook kèm những câu chuyện nho nhỏ. Suy nghĩ của tôi đã thay đổi hoàn toàn sau khi nghe chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC) chia sẻ về công nghệ deepfake. Chỉ với vài tấm ảnh chân dung rõ nét, kẻ xấu có thể tạo ra những video, hình ảnh giả mạo con bạn một cách chân thực đến đáng sợ, sử dụng cho các mục đích tống tiền, bôi nhọ, hay thậm chí là lạm dụng tình dục. Kể từ đó, tôi gần như không bao giờ chia sẻ ảnh rõ mặt của con mình hay những thông tin cá nhân theo thời gian thực nữa.

Nhưng vấn đề không chỉ dừng lại ở an toàn thể chất. Việc hạn chế "sharenting" còn là một cơ hội để dạy con về hai khái niệm nền tảng cho sự an toàn và phát triển nhân cách sau này: sự riêng tư và đồng thuận.

Khi bạn hỏi ý kiến con trước khi chụp ảnh hay đăng một câu chuyện về chúng, bạn đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: "Cơ thể con, hình ảnh của con, câu chuyện của con là thuộc về con. Con có quyền kiểm soát chúng". Một đứa trẻ được dạy về quyền riêng tư từ nhỏ sẽ biết cách thiết lập ranh giới lành mạnh. Khi bị ai đó xâm phạm không gian cá nhân, chúng sẽ nhận ra đó là điều sai trái và biết cách lên tiếng.

Quan trọng hơn, khi được cha mẹ tôn trọng sự đồng thuận, đứa trẻ sẽ học được rằng "không" là một câu trả lời hoàn chỉnh. Bài học này là lá chắn cốt lõi giúp phòng chống các hình thức xâm hại sau này. Một đứa trẻ hiểu giá trị của sự đồng thuận sẽ không dễ dàng bị ép buộc làm những điều chúng không muốn.

Việc tôn trọng không gian riêng tư của con không tạo ra khoảng cách, mà ngược lại, nó xây dựng nên một cây cầu của sự tin tưởng. Khi con trẻ cảm thấy được tôn trọng, được lắng nghe và được an toàn trong chính gia đình mình, chúng sẽ không ngần ngại tìm đến cha mẹ khi gặp khó khăn. Mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái sẽ không phải là "hai bên chiến tuyến" của sự kiểm soát và nổi loạn, mà là một liên minh của sự thấu hiểu và hỗ trợ.

Hơn nữa, cha mẹ chính là tấm gương phản chiếu đầu tiên và quan trọng nhất về hành vi trên mạng xã hội. Khi con lớn lên, chúng sẽ nhìn vào cách cha mẹ đã chia sẻ về chúng và về cuộc sống của gia đình. Nếu chúng thấy một sự chừng mực, một sự tôn trọng quyền riêng tư, chúng sẽ học được cách trở thành những công dân số có trách nhiệm. Ngược lại, nếu chúng thấy cuộc sống của mình bị phơi bày không kiểm soát, chúng có thể hoặc sẽ lặp lại hành vi đó, hoặc sẽ cảm thấy oán giận vì sự riêng tư bị tước đoạt. Tôi từng bắt gặp không ít tấm ảnh được cha mẹ đăng lên mạng mà trong đó, đứa con trông không mấy thoải mái hoặc ở những bộ dạng mà có thể khiến chúng sau này bị bạn bè trêu chọc nếu nhìn thấy.

Hạn chế chia sẻ về con trên mạng không phải là che giấu niềm vui, cũng không phải là phủ nhận những khoảnh khắc đáng yêu của con. Đó là một hành động bảo vệ có ý thức, một sự thay đổi trong tư duy: từ việc "chia sẻ về con" sang việc "chia sẻ cùng con", có trách nhiệm và có sự đồng thuận. Đó là cách chúng ta trao cho con một món quà quý giá hơn mọi "like" hay "share": một tuổi thơ an toàn và một tương lai số tự chủ.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!