Mưa lũ tại Nam Trung Bộ là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường kết hợp với nhiễu động gió đông hoạt động mạnh nên từ đêm 15 đến ngày 21/11, tại các tỉnh, thành Hà Tĩnh - Khánh Hòa đã xảy ra một đợt mưa lớn diện rộng.

Không thể dự báo chính xác định lượng mưa lũ tại Nam Trung Bộ

Trọng tâm mưa lớn nhất tại vùng núi phía Tây, Tây Nam TP Huế - Đà Nẵng và các tỉnh từ Quảng Ngãi đến Khánh Hòa, đặc biệt một số nơi ở tỉnh Đắk Lắk có mưa đặc biệt lớn trong ngày 19/11.

Thời gian có cường độ mưa lớn nhất tại các tỉnh Hà Tĩnh đến TP Đà Nẵng từ 16 đến 19/11, sau đó giảm dần. Đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ 16 đến 22/11 là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử.

Lượng mưa tại nhiều trạm như Sơn Hòa (Đắk Lắk) ở mức 601mm hay Quy Nhơn (Gia Lai) 380mm đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận. Tại một số trạm khác như: Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh (Đắk Lắk) ghi nhận lượng mưa 1.000-1.200mm chỉ trong vài ngày.

Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Ngoài ra, lượng mưa tích lũy từ tháng 10 đến giữa tháng 11 đã đạt mức rất cao, cao hơn trung bình nhiều năm 120-200%, khiến đất đai bão hòa. Khi bước vào đợt mưa chính, chỉ cần thêm 300-500mm mưa bổ sung là đã hình thành lũ lớn. Theo thống kê trong 30 năm qua, các đợt lũ lớn ở Nam Trung Bộ thường xảy ra trước ngày 15/11.

Tuy nhiên, đợt lũ lớn năm nay lại xuất hiện muộn hơn so với quy luật này. Sự kiện lũ lớn bất thường này là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi, phản ánh xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão và áp thấp nhiệt đới.

Thiên tai đang xảy ra thường xuyên hơn và khốc liệt hơn đã đặt ra đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao năng lực dự báo, quản lý rủi ro và phòng chống thiên tai cho khu vực này.

Từ ngày 16 đến 22/11, lũ lớn, đặc biệt lớn và lũ lịch sử đã xuất hiện trên nhiều sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng.

Tại một số trạm trên sông Kỳ Lộ, hạ lưu sông Ba (ở Đắk Lắk), sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa), sông Đa Nhim (Lâm Đồng) đã ghi nhận mức lũ vượt lịch sử trong vòng 30-40 năm trở lại đây.

Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm trong đợt lũ này có chu kỳ lặp lại ước tính khoảng 50 năm (tần suất hiếm).

Đặc điểm đặc biệt của đợt lũ này là nhiều sông lớn cùng vượt lũ lịch sử: Sông Kỳ Lộ (tại Đắk Lắk) vượt kỷ lục 2009, sông Ba (tại Đắk Lắk) vượt năm 1993, sông Dinh Ninh Hòa (tại Khánh Hòa) vượt 1986.

Hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên 3-5 lưu vực là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc, và không thuộc “mức lũ tính toán thông thường”. Điều này cho thấy chỉ dự báo chính xác hơn vẫn không đủ để ngăn chặn thiên tai vượt lịch sử.

Nước ta dễ bị tổn thương bởi các hình thái thời tiết cực đoan

Trận lũ lịch sử từ ngày 16 đến 22/11, tại khu vực Nam Trung Bộ thêm một lần nữa cho thấy mức độ dễ bị tổn thương của nước ta trước các hiện tượng thời tiết cực đoan, đặc biệt là mưa và lũ.

Kể từ đầu năm, sau Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ, khu vực Nam Trung Bộ đã trở thành "tâm lũ", cho thấy mức độ khốc liệt của thiên tai ở vùng này.

Lý giải về nguyên nhân đợt lũ trên, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia Mai Văn Khiêm, cho biết đợt mưa lũ từ 15 đến 21/11, là kết quả của tổ hợp nhiều hình thái thời tiết cực đoan.

Trên cao, nhiễu động trong đới gió Đông trên độ cao 1.500-5.000m hoạt động mạnh, kết hợp với không khí lạnh cường độ rất mạnh, đặc biệt từ đêm 17/11, tạo nên vùng hội tụ ẩm từ tầng thấp đến tầng cao.

Hơi nước từ Biển Đông liên tục được vận chuyển vào đất liền Trung Bộ và Tây Nguyên, trong khi địa hình Trường Sơn đóng vai trò “chắn gió,” kích thích đối lưu phát triển mạnh và duy trì mưa kéo dài. Lượng mưa phổ biến 800-1.700mm ở nhiều nơi, vượt xa khả năng tiêu thoát tự nhiên.

Ngoài yếu tố thời tiết, đặc điểm địa hình và thủy văn của Trung Bộ cũng làm tăng nguy cơ lũ lớn. Các lưu vực sông ngắn, độ dốc lớn khiến nước mưa tập trung nhanh về hạ lưu, dẫn đến lũ lên nhanh chỉ trong vài giờ, cộng với triều cường dâng cao, khiến việc tiêu thoát nước diễn ra chậm.

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu khiến các hình thái mưa cực đoan trở nên mạnh hơn và khó dự báo hơn, đồng thời gia tăng tần suất lũ lớn trong 10-15 năm gần đây, với nhiều trạm ghi nhận lượng mưa vượt mức lịch sử 1.000-1.700mm/đợt.

Mưa lớn giảm dần

Thực hiện công tác dự báo phục vụ, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đã ban hành tổng cộng 55 bản tin về đợt mưa lớn này, trong đó tập trung vào dự báo mưa lớn, cảnh báo lũ cho các sông ở các tỉnh, thành phố từ Huế đến Khánh Hòa và Đồng Nai...

Cùng với đó, ban hành bản tin dự báo từ ngày 23 đến 25/11, khu vực thành phố Huế, thành phố Đà Nẵng và phía Đông Gia Lai có mưa vừa, mưa to với lượng mưa phổ biến 50-110mm, có nơi trên 220mm, từ chiều và đêm 25/11, mưa lớn giảm dần.

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đã cung cấp thông tin dự báo, cảnh báo kịp thời, đầy đủ cho Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự Quốc gia và Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự các bộ, ngành, địa phương thuộc khu vực Bắc Bộ, Trung Bộ, các cơ quan thông tấn, báo chí để truyền tải sớm nhất cho nhân dân các địa phương, góp phần giảm thiểu đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản.

Các Đài Khí tượng thủy văn khu vực, tỉnh, thành phố như: Huế, Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Đài Khí tượng thủy văn khu vực Trung Bộ đã tăng cường các bản tin về mưa lũ phục vụ chỉ đạo phòng chống thiên tai...

Các chuyên gia khí tượng thủy văn khuyến cáo, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thời tiết, khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp với nhiều hình thái nguy hiểm, cực đoan như mưa lớn trong thời gian ngắn, lũ quét, sạt lở đất…

Do đó, cơ quan khí tượng thủy văn khuyến nghị các cấp chính quyền và người dân thường xuyên cập nhật và tích hợp thông tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn trong các bản tin ngắn hạn 1-3 ngày, để kịp thời điều chỉnh các kế hoạch sản xuất, phương án ứng phó phù hợp, đặc biệt là phương án vận hành hồ chứa phù hợp, bảo đảm an toàn công trình và vùng hạ du,...