Hệ lụy khi chính phủ Mỹ đóng cửa một phần từ ngày 1/10

Khi đồng hồ điểm đúng 0 giờ ngày 1/10 theo giờ địa phương, chính phủ Mỹ bước vào giai đoạn đóng cửa một phần. Đây là lần đầu tiên kể từ năm 2019, nước Mỹ lại chứng kiến sự tê liệt tạm thời của bộ máy hành chính do bế tắc chính trị.

Với hơn 750.000 nhân viên liên bang có nguy cơ nghỉ việc không lương, hàng loạt dịch vụ công cộng bị gián đoạn và nền kinh tế toàn cầu rung chuyển nhẹ, sự kiện này không chỉ là một cuộc tranh chấp nội bộ giữa hai đảng lớn mà còn là lời cảnh báo về sự mong manh của hệ thống chính trị Mỹ.

Bối cảnh dẫn đến quyết định đóng cửa

Sự đóng cửa chính phủ Mỹ không phải là hiện tượng mới nhưng lần này nó được thúc đẩy bởi những mâu thuẫn sâu sắc hơn bao giờ hết giữa đảng Cộng hòa (đang kiểm soát Thượng, Hạ viện) và đảng Dân chủ.

Theo Reuters, ngày 30/9, Thượng viện bác bỏ một dự luật chi tiêu tạm thời do phe Cộng hòa đề xuất nhằm kéo dài hoạt động chính phủ đến ngày 21/11. Dự luật nhận được 55 phiếu thuận nhưng thất bại vì không đạt ngưỡng 60 phiếu cần thiết cho các biện pháp ngân sách theo quy định của Thượng viện.

Phe Cộng hòa, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance, nhấn mạnh nhu cầu cắt giảm chi tiêu xã hội để giảm thâm hụt ngân sách. Họ lập luận, các khoản tài trợ bổ sung cho chương trình chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là Đạo luật Chăm sóc Y tế Giá cả Phải chăng (ACA, hay Obamacare) nên được tách biệt khỏi dự luật chi tiêu chính.

Ngược lại, đảng Dân chủ kiên quyết yêu cầu bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải gồm các khoản hỗ trợ y tế khẩn cấp nhằm bảo vệ quyền tiếp cận dịch vụ cho hàng triệu người Mỹ, trong đó có những người thu nhập thấp.

Tổng thống Trump đã thể hiện lập trường cứng rắn trên nền tảng X, tuyên bố: “Nếu chính phủ phải đóng cửa, cứ để nó đóng. Phe Dân chủ không chịu hợp tác vì lợi ích quốc gia”. Trong khi đó, Phó Tổng thống Vance mô tả hành động của đối thủ là “chĩa súng vào đầu người Mỹ”, ám chỉ rủi ro đối với các dịch vụ thiết yếu. Các nỗ lực đàm phán cuối cùng, gồm đề xuất của phe Dân chủ về một dự luật ngắn hạn kéo dài 7-10 ngày, đã bị phe Cộng hòa bác bỏ nhanh chóng, dẫn đến sự đổ vỡ hoàn toàn.

Giáo sư John Owens, chuyên gia về chính trị Mỹ tại Đại học Westminster (London, Anh), nhận định trong bài phân tích đăng trên BBC rằng: “Điểm mấu chốt ở đây không chỉ là tài chính mà là cuộc chiến ý thức hệ. Phe Dân chủ coi Obamacare là thành tựu lịch sử, trong khi phe Cộng hòa xem nó như biểu tượng của sự can thiệp quá mức của chính phủ. Sự cực đoan hóa này làm cho các cuộc đàm phán trở nên khó khăn hơn bao giờ hết”.

Ông Owens nhấn mạnh, dù đảng Cộng hòa kiểm soát đa số ở cả hai viện, quy định (câu giờ) yêu cầu 60 phiếu cho ngân sách đã tạo ra một “bẫy chính trị” không thể vượt qua mà không có sự thỏa hiệp thực sự.

Tác động ngay lập tức

Khi chính phủ đóng cửa, theo Đạo luật Chống Thiếu hụt (AA), tất cả các hoạt động không thiết yếu phải dừng lại cho đến khi Quốc hội phê duyệt ngân sách mới. Văn phòng Quản lý và Ngân sách (OMB) ước tính 750.000 trong số 2,2 triệu nhân viên liên bang sẽ bị cho nghỉ việc tạm thời mà không nhận lương, trong khi những người được coi là thiết yếu như kiểm soát không lưu hoặc nhân viên FBI vẫn phải làm việc nhưng cũng không được trả lương ngay lập tức.

Đối với các gia đình nhân viên liên bang, hệ lụy tài chính là ngay lập tức và khắc nghiệt. Theo NPR, trong các lần đóng cửa trước, nhiều nhân viên phải vay nợ, bán tài sản, thậm chí xin thực phẩm từ ngân hàng thực phẩm địa phương để cầm cự. Lần này, với lạm phát vẫn ở mức cao (3,2% theo dữ liệu Cục Thống kê Lao động), áp lực càng lớn hơn. Một nhân viên IRS giấu tên chia sẻ với CNN: “Chúng tôi đã chuẩn bị tinh thần nhưng việc không nhận lương trong hai tuần có thể đẩy gia đình tôi vào nợ nần”.

Theo giới chuyên gia, dịch vụ công cộng cũng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Các công viên quốc gia, bảo tàng Smithsonian và nhiều địa điểm du lịch đóng cửa, dẫn đến thiệt hại hàng triệu USD cho ngành du lịch. Theo PBS, trong lần đóng cửa năm 2018-2019, hơn 700 công viên quốc gia phải đóng cửa một phần, khiến du khách quốc tế (từ châu Á và châu Âu) phải hủy kế hoạch, gây gián đoạn chuỗi cung ứng du lịch toàn cầu. Lần này, với mùa thu là cao điểm du lịch lá vàng, tác động có thể nghiêm trọng hơn.

Các chương trình xã hội không thiết yếu cũng bị đình trệ. Dịch vụ cho cựu chiến binh tại Bộ Cựu chiến binh (VA) có thể bị hạn chế, các cuộc kiểm tra an toàn thực phẩm của FDA bị hoãn, hàng nghìn phiên điều trần nhập cư tại các tòa án di trú bị trì hoãn. Al Jazeera lưu ý, 27% ngân sách liên bang (tức chi tiêu tùy ý) sẽ bị ảnh hưởng, tương đương hàng trăm tỷ USD bị “đóng băng”.

Tác động kinh tế: Từ thiệt hại ngắn hạn đến rủi ro dài hạn

Một trong những hệ lụy đáng lo ngại nhất là cú sốc kinh tế. Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) dự báo, nếu tình trạng đóng cửa kéo dài vài tuần, nền kinh tế Mỹ có thể mất từ 0,1-0,2% tăng trưởng GDP/tuần, tương đương 2-3 tỷ USD thiệt hại hàng tuần, theo Vzglyad. So với lần đóng cửa năm 2018-2019 kéo dài 35 ngày, gây thiệt hại 11 tỷ USD (chưa kể phần không thể phục hồi 3 tỷ USD), lần này có thể tồi tệ hơn do bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, khi căng thẳng thương mại Mỹ - Trung vẫn lơ lửng và lạm phát dai dẳng.

Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody's Analytics, phân tích: “Mỗi tuần đóng cửa sẽ làm giảm tăng trưởng GDP hàng năm khoảng 0,1%, chủ yếu do chi tiêu tiêu dùng giảm khi nhân viên liên bang cắt giảm mua sắm. Hơn nữa, việc hoãn báo cáo việc làm từ Bộ Lao động sẽ tạo ra sự không chắc chắn cho thị trường chứng khoán, có thể dẫn đến biến động mạnh”.

Theo dữ liệu ngày 1/10, chỉ số Dow Jones giảm 1,2% trong phiên giao dịch hôm qua, phản ánh nỗi lo của nhà đầu tư.

CBO cũng cảnh báo, các doanh nghiệp tư nhân phụ thuộc vào dữ liệu chính phủ như báo cáo kinh tế hàng tháng sẽ gặp khó khăn, dẫn đến trì hoãn đầu tư. Trong báo cáo mới nhất công bố ngày 30/9, cơ quan này ước tính lần đóng cửa này có thể làm chậm lại đà phục hồi việc làm, với 911.000 việc làm bị điều chỉnh giảm trong báo cáo tháng 9. Đối với kinh tế toàn cầu, sự gián đoạn này có thể ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, đặc biệt là xuất khẩu nông sản và công nghệ Mỹ sang châu Á.

David Wessel, giám đốc chương trình Hutchins Center về Tài chính và Chính sách tại Brookings Institution ở Washington, nhận định: “Việc đóng cửa không chỉ là vấn đề nội bộ Mỹ; nó gửi tín hiệu tiêu cực đến các đối tác quốc tế, làm suy yếu niềm tin vào khả năng lãnh đạo của Washington. Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị hiện nay, điều này có thể khuyến khích các đối thủ khai thác khoảng trống”.

Ảnh hưởng đến các lĩnh vực then chốt: An ninh, y tế và giao thông

Mặc dù các chức năng thiết yếu được duy trì nhờ ngoại lệ của Đạo luật Chống Thiếu hụt, nhưng ngay cả những lĩnh vực này cũng không thoát khỏi hệ lụy. Trong an ninh quốc gia, nhân viên FBI, DEA và Cơ quan An ninh Hạt nhân sẽ tiếp tục làm việc, nhưng việc trì hoãn lương có thể ảnh hưởng đến tinh thần và hiệu suất. Theo NBC News, trong lần đóng cửa trước đây, một số đặc vụ phải tự chi trả chi phí làm việc, dẫn đến khiếu nại nội bộ.

Lĩnh vực y tế chịu tác động nặng nề nhất. Các khoản tài trợ cho Obamacare, bao gồm trợ cấp mua bảo hiểm, có nguy cơ bị cắt, ảnh hưởng đến 20 triệu người Mỹ. Giáo sư Owens bổ sung: “Việc đóng cửa có thể dẫn đến hoãn kiểm tra sức khỏe liên bang, làm tăng gánh nặng cho hệ thống y tế tư nhân và đẩy cao chi phí cá nhân”. CBS News báo cáo rằng, các chương trình nghiên cứu ung thư tại Viện Y tế Quốc gia (NIH) sẽ bị đình trội, có thể làm chậm tiến độ các thử nghiệm lâm sàng.

Giao thông và du lịch cũng bị ảnh hưởng. Nhân viên TSA và kiểm soát không lưu vẫn làm việc nhưng những hàng dài hành khách đợi tại sân bay là điều khó tránh khỏi, theo CNN. Du khách quốc tế, đặc biệt từ châu Âu và châu Á, có thể gặp khó khăn trong xin visa do hoãn xử lý tại Bộ Ngoại giao. Matt Glassman, chuyên gia tại Đại học Georgetown, giải thích: “Mỗi cơ quan tự quyết định 'thiết yếu', nhưng ranh giới này thường mờ nhạt, dẫn đến sự hỗn loạn ban đầu”.

Các nhà phân tích quốc tế đang theo dõi sát sao sự kiện này, coi nó như một triệu chứng của sự phân cực chính trị Mỹ. Simon Tisdall, biên tập viên ngoại giao của Guardian, nhận định: “Tình trạng đóng cửa không chỉ là tranh chấp ngân sách; nó phản ánh sự suy giảm của chủ nghĩa dân túy dưới thời Tổng thống Trump, nơi thỏa hiệp bị coi là yếu đuối. Hệ lụy dài hạn có thể là mất lòng tin của cử tri vào hệ thống, đặc biệt trước bầu cử giữa kỳ 2026”.

Tại châu Âu, Giáo sư Owens nhấn mạnh khía cạnh toàn cầu: “Mỹ là động lực kinh tế thế giới; bất kỳ sự gián đoạn nào cũng lan tỏa, từ thị trường chứng khoán London đến chuỗi cung ứng ở Đức”. Trong khi đó, từ góc nhìn châu Á, nhà kinh tế Ruchir Sharma của Morgan Stanley nhận định trên Financial Times: “Với Thái Lan và các nước ASEAN phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ, việc đóng cửa có thể làm chậm tăng trưởng khu vực 0,05% nếu kéo dài quá hai tuần, do giảm nhu cầu hàng hóa”.

Lịch sử đóng cửa

Chính phủ Mỹ đã trải qua 21 lần đóng cửa một phần kể từ năm 1976, với thời gian trung bình khoảng 8 ngày. Lần đầu tiên dưới Tổng thống Gerald Ford năm 1976 kéo dài 11 ngày do tranh chấp lao động.

Dưới thời Tổng thống Jimmy Carter (1977-1979), có 5 lần đóng cửa ngắn hạn liên quan đến quốc phòng và năng lượng. Thập niên 1980 chứng kiến 8 lần dưới thời Tổng thống Ronald Reagan, chủ yếu do phủ quyết cắt giảm chi tiêu.

Dưới thời Tổng thống Bill Clinton, chính phủ Mỹ 2 lần đóng cửa một phần năm 1995-1996 (5 và 21 ngày) xoay quanh cân bằng ngân sách và Medicare. Năm 2013 dưới thời Tổng thống Barack Obama, chính phủ Mỹ đóng cửa một phần trong 17 ngày do tranh cãi về Obamacare. Dưới thời ông Trump nhiệm kỳ đầu, xảy ra 3 lần chính phủ Mỹ đóng cửa một phần: 3 ngày năm 2018, một lần năm 2018 khác và kỷ lục 35 ngày năm 2019 vì bức tường biên giới Mexico.

Lần này, theo USA Today, lần đóng cửa đầu tiên dưới thời Trump 2.0, Phó Tổng thống Vance đã cảnh báo nó có thể kéo dài nếu phe Dân chủ không chịu nhượng bộ. Lịch sử cho thấy, dù ngắn hạn, các lần đóng cửa thường để lại hậu quả chính trị, như mất uy tín của đảng cầm quyền.

Hiện không có dấu hiệu đàm phán tái khởi động. Tổng thống Trump cảnh báo sẽ “sa thải hàng loạt” nhân viên không thiết yếu, trong khi lãnh đạo Dân chủ kêu gọi trách nhiệm. CBO dự báo nếu kéo dài đến cuối tháng 10, thiệt hại có thể lên 10 tỷ USD. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy Quốc hội thường đạt thỏa thuận trước kỳ nghỉ lễ.

Việc đóng cửa từ ngày 1/10 không chỉ là cơn đau đầu nội bộ chính trị Mỹ, mà còn là lời nhắc nhở về rủi ro của sự phân cực. Với hàng triệu người Mỹ chịu ảnh hưởng trực tiếp và kinh tế toàn cầu rung động, sự kiện này nhấn mạnh nhu cầu cải cách hệ thống ngân sách.

Nhà kinh tế Zandi nhận định: “Chính phủ không phải là cuộc giằng co, đây là nền tảng của xã hội. Hy vọng Washington học được bài học trước khi quá muộn”.

Theo Reuters, Vzglyad, Washington Post