Cấm sạc xe máy điện trong chung cư: Có nhiều giải pháp thay thế

Tại Việt Nam hiện nay, ban quản lý nhiều tòa nhà, đặc biệt là các chung cư cũ, chung cư mini, cấm sạc pin xe máy điện tại bãi gửi xe trong nhà, do lo ngại hệ thống điện quá tải, không đảm bảo an toàn phòng cháy, chữa cháy. Việc này tạo sự bất tiện lớn cho không ít người dùng xe máy điện, xe đạp điện, nhất là khi Hà Nội và TPHCM đang có kế hoạch từng bước hạn chế sử dụng xe chạy xăng trong khu vực nội đô, khuyến khích người dân chuyển sang dùng xe chạy điện.

Với sức tiêu thụ hơn 45 triệu chiếc xe hai bánh chạy điện mỗi năm và có nhiều đặc điểm chung về địa lý, khí hậu..., Trung Quốc có thể là hình mẫu để Việt Nam tham khảo kinh nghiệm trong nỗ lực chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe điện, đặc biệt là vấn đề sạc pin.

Việc sạc pin xe điện bên trong các tòa nhà cũng đã bị cấm ở Trung Quốc từ năm 2018 do lo ngại nguy cơ cháy nổ. Tuỳ điều kiện kinh tế và thói quen sinh hoạt, mỗi thành phố của Trung Quốc đã triển khai các mô hình sạc pin khác nhau cho xe hai bánh mà Việt Nam hoàn toàn có thể tham khảo.

Trụ sạc ở quán cà phê, siêu thị

Trên những con phố ở Thành Đô, thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc, có thể thấy có rất nhiều hộp sạc pin xe điện màu vàng gắn trên tường, thường tập trung quanh các cửa hàng tiện lợi và tiệm sửa xe. Hộp sạc kiểu này có thể do các tiệm sửa xe, siêu thị mini tự lắp đặt để tạo thêm tiện ích lôi kéo khách hàng, hoặc do phía sản xuất lắp miễn phí theo mô hình chia sẻ lợi nhuận.

Tại Việt Nam, mô hình này cũng đã bắt đầu nở rộ từ khoảng giữa năm 2024 ở TPHCM. Nếu như ban đầu, các quán chỉ bố trí không gian và lắp đặt thêm ổ điện thường thì giờ đây nhiều quán cà phê đã đầu tư kéo điện ba pha và trang bị các thiết bị phòng cháy chữa cháy (PCCC).

Chi phí mà khách hàng phải trả cho mỗi lần vào sạc xe máy điện tại các quán như vậy là khoảng 10.000-60.000 đồng, tuỳ thuộc vào việc chỉ sạc hay kèm theo các dịch vụ khác, như ăn uống, võng nghỉ, tắm rửa, phòng điều hòa...

Ngoài việc đáp ứng nhu cầu của những người dùng xe máy điện sống trong chung cư cấm sạc pin ở các bãi để xe trong nhà, mô hình này còn phù hợp với các tài xế xe ôm công nghệ.

Mô hình quán cà phê kiêm trạm sạc nở rộ tại TPHCM (Ảnh: Đỗ Quyên).

Nhiều trạm sạc tại quán cà phê được đầu tư rất bài bản, có kỹ thuật viên túc trực để hỗ trợ, lắp đặt hệ thống điện, phòng cháy chữa cháy và xử lý các tình huống khẩn cấp, đảm bảo an toàn cho người dùng. Nhiều quán thậm chí cung cấp luôn dịch vụ bảo dưỡng và kiểm tra xe cho tài xế; có quán mở 24/7, kết hợp cả dịch vụ cho thuê phòng trọ.

Trạm sạc tập trung

Mô hình này rất phát triển ở các thành phố lớn của Trung Quốc, như Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng Đông, Giang Tô..., tập trung trong khuôn viên các công ty hoặc tòa nhà (ngoài trời hoặc trong nhà), không chỉ phục vụ nhân viên, mà sẵn sàng cho người ngoài vào sạc nhờ. Mô hình này phù hợp với những nơi có nhiều toà nhà văn phòng, chung cư cao tầng, nhà ga, bến xe buýt... Tuỳ không gian, mỗi trạm sạc có thể được trang bị tới 20 ổ cắm.

Người dùng xe điện có thể cài ứng dụng trạm sạc trên điện thoại để chủ động tìm kiếm xem nơi nào có ổ sạc còn đang trống.

Ưu điểm lớn nhất của trạm sạc tập trung là dễ kiểm soát vấn đề an toàn hơn, vì thường nằm tách biệt khỏi khu nhà ở hoặc văn phòng, nhiều nơi thậm chí được trang bị hệ thống chữa cháy trên trần để phòng khi có sự cố. Cũng vì vậy, mô hình trạm sạc tập trung rất phù hợp với các toà nhà cũ, không được quy hoạch thiết kế hạ tầng sạc ngay từ đầu.

Trong chiến lược phát triển cơ sở hạ tầng sạc, các thành phố lớn của Trung Quốc đã ban hành các quy định bắt buộc tích hợp trạm sạc trong các dự án xây dựng nhà ở thương mại và công trình công cộng. Ví dụ, tại Bắc Kinh, các tòa nhà ở thương mại mới xây phải được thiết kế với 40% số chỗ đỗ xe có trụ sạc. Đối với nhà ở xã hội, tỷ lệ này là 18-30%.

Các quy định về an toàn PCCC cũng được quy định rất cụ thể, như vị trí trụ sạc và khả năng tiếp cận của lực lượng cứu hỏa trong trường hợp xảy ra sự cố.

Tại Việt Nam, ngoài VinFast đi tiên phong, một số đơn vị khác cũng tham gia phát triển mô hình trạm sạc tập trung, như Fasha và Dat Bike, thường đặt tại các khu vực đông dân cư, siêu thị, trường học...

Hiện tại, Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ 2024 có quy định về việc phòng cháy khi sạc xe điện, áp dụng từ ngày 1/7/2025. Theo đó, chỉ được sử dụng thiết bị sạc điện cho xe động cơ điện bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật quốc gia; nơi sạc điện cho xe động cơ điện trong nhà phải có giải pháp bảo đảm an toàn về phòng cháy; khu vực sạc điện cho xe động cơ điện tập trung trong nhà còn phải có giải pháp ngăn cháy và trang bị phương tiện chữa cháy phù hợp, bảo đảm tiêu chuẩn.

Bên cạnh đó, Chính phủ đã có Nghị quyết yêu cầu ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các trạm sạc xe điện lắp đặt tại nơi công cộng, nơi trông giữ xe tập trung, trạm dừng nghỉ...

Trạm đổi pin

Đây là giải pháp nạp năng lượng cho xe điện nhanh và tiện hơn nhiều so với việc cắm sạc, rất phổ biến và đã chứng minh được hiệu quả ở Đài Loan (Trung Quốc). Thay vì chờ đợi ít nhất 3 tiếng để sạc đầy bộ pin, người dùng xe máy điện có thể chỉ mất 1-2 phút ghé vào trạm đổi pin, nhanh hơn cả đổ xăng cho xe máy truyền thống. 

Ưu việt hơn so với việc cắm sạc, nhưng mô hình trạm đổi pin đòi hỏi chi phí đầu tư lớn và để trạm đổi pin phục vụ được nhiều loại xe khác nhau, cần có sự chung tay của các hãng xe, các công ty công nghệ, vì cần tiêu chuẩn hoá bộ pin.

Tại Việt Nam, VinFast đã bắt đầu triển khai mô hình trạm đổi pin cho xe máy điện tại một số khu vực ở Hà Nội. 

Để sử dụng trạm đổi pin xe máy điện của VinFast, người dùng cần sở hữu các dòng xe đổi pin của hãng. Phí thuê pin là 200.000 đồng/tháng, mỗi xe lắp được tối đa 2 pin. Xe vẫn có thể sạc tại nhà, còn khi đổi tại trạm thì phí là 9.000 đồng/pin (đã kèm sạc điện).

Dự kiến VinFast sẽ triển khai 50.000 trạm đổi pin xe máy điện trong năm nay, và hoàn tất toàn bộ hệ thống với 150.000 trạm trong khoảng 3 năm tới.

Ngoài VinFast, Honda cũng áp dụng hình thức đổi pin với mẫu xe máy điện cho thuê CUV e:, thực hiện tại một số đại lý ủy quyền chính hãng (HEAD). Tuy nhiên, không phải HEAD nào cũng có pin để đổi cho khách và cũng chủ yếu chỉ tập trung ở các thành phố lớn.

Trong khi đó, Selex Motors đang triển khai mô hình trạm đổi pin tự động cho xe máy điện, với hơn 90 trạm hoạt động tại TPHCM, Hà Nội, Đà Nẵng, vận hành tự động qua màn hình cảm ứng.

Theo kế hoạch, TMT Motors cũng sẽ đầu tư mạnh vào lĩnh vực xe máy điện, xây dựng hệ thống trạm sạc và đổi pin công cộng, nhưng đến nay vẫn chưa có thông tin gì mới.

Sạc pin tháo rời khỏi xe

Trong bối cảnh hệ thống trạm đổi pin có độ phủ chưa đủ rộng để đáp ứng nhu cầu, nếu các toà nhà cấm sạc pin trong bãi đỗ, hầm để xe thì việc sạc pin tháo rời hiện nay được coi là giải pháp lý tưởng cho các dòng xe máy điện sử dụng pin lithium hoặc pin LFP.

Với giải pháp này, người dùng xe máy điện có thể chủ động việc sạc pin ở bất cứ đâu có nguồn điện, không phải phụ thuộc vào vị trí đỗ xe. Nếu có nhiều hơn một viên pin thì nó cũng giúp giảm thời gian chờ đợi và sử dụng chủ động hơn; chẳng hạn, một viên lắp vào xe để vận hành, còn viên kia cắm sạc tại nhà.

Tại Việt Nam hiện có một số mẫu xe máy điện, như Honda ICON e:, Honda CUV e:, Yadea Velax, Yamaha Neo's, VinFast EVO Grand..., có thiết kế pin có thể tháo lắp, giúp người dùng dễ dàng mang đi sạc tại các vị trí thuận tiện, thay vì chỉ có hình thức sạc duy nhất là cắm trực tiếp trên xe.