"Cuộc chiến" nhà thầu ở sân bay Long Thành

Quy hoạch sân bay hàng đầu khu vực Đông Nam Á

Cảng hàng không quốc tế Long Thành (sân bay Long Thành) cách trung tâm TPHCM khoảng 40km, cách Biên Hòa 30km, cách Vũng Tàu 70km, nằm ở trung tâm vùng kinh tế trọng điểm Đông Nam Bộ. Sân bay được quy hoạch thuộc vị trí 6 xã của huyện Long Thành, Đồng Nai.

Theo dự báo, đến năm 2025, khu vực TPHCM sẽ có khoảng 40 triệu hành khách thông qua, đến 2030 là khoảng 50 triệu. Dự án sân bay Long Thành được nghiên cứu, triển khai, nhằm mục đích giải quyết vấn đề quá tải và cũng để thực hiện chiến lược phát triển công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong lĩnh vực giao thông vận tải.

Dự kiến khi hoàn thành, đi vào khai thác cuối năm 2025, sân bay Long Thành sẽ trở thành một trong những trung tâm trung chuyển vận tải hàng không hiện đại hàng đầu tại khu vực Đông Nam Á.

Tổng vốn đầu tư dự án giai đoạn 1 khoảng 5 tỷ USD (tương ứng 110.000 tỷ đồng), gồm nhiều dự án thành phần. Trong đó, UBND tỉnh Đồng Nai thực hiện dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với tổng kinh phí hơn 22.000 tỷ đồng. Đến nay, ngân sách Nhà nước đã bố trí đầy đủ.

Tổng Công ty Cảng Hàng không Việt Nam (ACV) làm chủ đầu tư dự án thành phần 3, là các công trình thiết yếu trong cảng, bao gồm: Nhà ga hành khách, hạ tầng hàng không; hệ thống cấp nước, xử lý nước thải; nhà ga hàng hóa số 1, nhà để xe; hệ thống giao thông kết nối…

Dự án này được phê duyệt năm 2020 nhưng từng bị Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhắc nhở vì chậm tiến độ. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ban ngành hoàn thành công tác lựa chọn nhà thầu cho dự án nhà ga sân bay Long Thành để khởi công ngay trong tháng 8 này.

Dự án được chia làm nhiều gói thầu, trong đó gói thầu lớn nhất là thi công xây dựng và lắp đặt thiết bị công trình nhà ga hành khách (gói thầu 5.10, giá trị khoảng 35.000 tỷ đồng). Cho đến nay, việc đấu thầu lựa chọn nhà thầu cho dự án vẫn đang được thực hiện và đi đến giai đoạn cuối.

Tuy nhiên, quá trình lựa chọn nhà thầu đang vướng các lùm xùm.

Doanh nghiệp dự thầu "tố" nhau

Gói thầu 35.000 tỷ đồng từng được mở thầu lần 1 vào ngày 22/9/2022 nhưng không thành công. Khi đó, chỉ 1 liên danh nhà thầu gồm các doanh nghiệp trong nước tham gia nộp hồ sơ dự thầu, gồm Coteccons, Vinaconex, Hòa Bình, Central, Phục Hưng Holdings, Cơ Điện lạnh (REE), Hawee, Delta. Cuối năm 2022, ACV hủy thầu lần 1 do liên danh dự thầu không đáp ứng được yêu cầu.

Đến 19/1/2023, ACV mời thầu lần 2. Tuy nhiên 2 tháng sau, ACV ra thông báo kéo dài thời gian thi công gói thầu từ 33 tháng lên 39 tháng, gia hạn mở thầu để thu hút thêm các nhà thầu có năng lực. Đến 12/6, ACV mở hồ sơ dự thầu. 3 liên danh nhà thầu tham gia nộp hồ sơ dự thầu, lúc này mỗi liên danh đều có nhà đầu tư nước ngoài tham gia.

Đầu tiên là Liên danh do China Harbour Engineering Company (CHEC) đứng đầu, cùng với một công ty khác cũng đến từ Trung Quốc là Beijing Construction (BCEG).

Thứ hai là Liên danh Hoa Lư do 7 nhà thầu trong nước và một nhà thầu Thái Lan cùng hợp sức. Các thành viên trong liên danh là Coteccons, Unicons, Thành An, Delta, Central, An Phong, Hòa Bình và một nhà thầu của Thái Lan là Powerline Engineering Public. Trong đó, Coteccons đứng đầu liên danh.

Liên danh thứ 3 là Vietur do Tập đoàn Công nghiệp và Thương mại Xây dựng IC Ictas (Thổ Nhĩ Kỳ) đứng đầu. Các nhà thầu thành viên trong liên danh này là những đơn vị trong nước, như Ricons, Newtecons, SOL E&C, Tổng Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu và Xây dựng Việt Nam (Vinaconex), ATAD, Phục Hưng Holdings, Hawee, Tổng Công ty Xây dựng Hà Nội - CTCP.

Trong đó, Ricons, Newtecons và SOL E&C cùng trong hệ sinh thái của ông Nguyễn Bá Dương - cựu Chủ tịch HĐQT Coteccons. Còn Vinaconex đã được ghi nhận về kinh nghiệm, năng lực xây dựng, xây lắp, từng thi công gói thầu nhà ga T2 sân bay Phú Bài - Huế (giá trị hơn 2.250 tỷ đồng).

Khi các bên còn đang tham gia vòng chấm thầu kỹ thuật thì Ricons (thuộc Liên danh Vietur) và Coteccons (thuộc Liên danh Hoa Lư) tố nhau.

Ricons cho rằng Coteccons nợ một khoản tiền nhiều năm không trả nên đệ đơn ra tòa, yêu cầu Coteccons mở thủ tục phá sản. Còn phía Coteccons thì cho rằng 2 bên có phát sinh công nợ, nhưng đã nhiều lần yêu cầu các cuộc họp trực tiếp và văn bản nhưng Ricons không cung cấp được chứng từ pháp lý theo giá trị công nợ yêu cầu.

Trước khi xảy ra tranh chấp này, Ricons và Coteccons từng có nhiều năm thuộc hệ sinh thái Coteccons Group do cựu Chủ tịch HĐQT Nguyễn Bá Dương điều hành. Đến năm 2019, Ricons tuyên bố rút khỏi hệ sinh thái và hoạt động độc lập. Những thành viên lãnh đạo cấp cao hiện thời của Ricons cũng từng là lãnh đạo cấp cao của Coteccons.

Sau vụ việc này, đầu tháng 8, thị trường rò rỉ thông tin ACV ra thông báo chỉ có duy nhất một nhà thầu là Liên danh Vietur lọt qua vòng kỹ thuật của cuộc đấu thầu gói 5.10. Lãnh đạo một doanh nghiệp trong Liên danh Hoa Lư cũng xác nhận văn bản này với phóng viên Dân trí.

Ngay sau đó, Liên danh Hoa Lư đã gửi đơn khiếu nại tới nhiều cấp, ban ngành. Liên danh đưa ra nhiều bằng chứng nhằm chứng minh ý kiến của mình về việc doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ đứng đầu liên danh Vietur không đủ tiêu chuẩn kỹ thuật để trúng thầu.

ACV sau đó có phản hồi việc đánh giá hồ sơ đề xuất kỹ thuật được thực hiện đúng trình tự, thủ tục. Đồng thời, ACV "nhắc" liên danh Hoa Lư tuân thủ quy định về đấu thầu, khi đơn kiến nghị được gửi đến nhiều cấp lãnh đạo, cơ quan quản lý là chưa phù hợp.

ACV cũng khẳng định gói thầu đang trong quá trình xét thầu, các thông tin trong quá trình lựa chọn nhà thầu là bảo mật theo quy định của pháp luật về đấu thầu.

Doanh nghiệp được gì khi tham gia gói thầu?

Theo đánh giá từ Công ty Chứng khoán VietCap (VCSC), gói thầu 35.000 tỷ đồng của sân bay Long Thành tương ứng một khối lượng đơn đặt hàng tồn đọng (backlog) khá hấp dẫn, tương đương với 126% tổng giá trị hợp đồng ký mới hàng năm của Coteccons và Xây dựng Hòa Bình trong giai đoạn 2019-2022.

Công ty này ước tính tổng lợi nhuận tối đa cho một nhà thầu tham gia gói thầu này sẽ rơi vào khoảng 525 tỷ đồng. Mức lợi nhuận này tương đối lớn so với lãi ròng trung bình hàng năm giai đoạn 2019-2022 của Coteccons (264 tỷ đồng), Xây dựng Hòa Bình (lỗ ròng 133 tỷ đồng) và Vinaconex (866 tỷ đồng).

Tuy nhiên, do thời gian xây dựng ước tính cho sân bay Long Thành giai đoạn 1 là 39 tháng (tương đương với thời gian hoàn thành ước tính vào cuối năm 2026 hoặc giữa năm 2027, tùy thuộc vào ngày khởi công xây dựng thực tế), tổng lợi nhuận ước tính trên sẽ được ghi nhận trong khoảng thời gian từ 3 năm đến 3,5 năm.

Còn Công ty chứng khoán VNDirect nhận định việc được lựa chọn tham gia thi công gói 5.10 sẽ giúp các công ty kể trên có cơ hội bứt phá mạnh về kết quả kinh doanh trong giai đoạn 2023-2026 nhờ quy mô rất lớn của gói thầu so với doanh thu mảng xây lắp của các doanh nghiệp trong ngành.

Báo cáo cũng lưu ý rằng gói thầu tại các dự án sân bay thường được chủ đầu tư đối ứng vốn trong thời điểm khởi công lớn hơn (khoảng 30-50%) hơn so với các dự án hạ tầng giao thông thông thường (10-20%), qua đó hỗ trợ dòng tiền cho các nhà thầu.

Ngoài câu chuyện về lợi nhuận, vấn đề khác cần nhìn nhận là sự chật hẹp của thị trường xây dựng dân dụng trong nước thúc đẩy các doanh nghiệp nhà thầu tìm hướng đi mới.

Lâu nay, các doanh nghiệp đầu ngành xây dựng đều có phần lớn doanh thu từ xây dựng dân dụng. Tuy nhiên, mảng này có biên lợi nhuận gộp ngày càng mỏng, cạnh tranh giá thầu càng ngày cao, như tự "cắt máu nuôi thân". Nếu như trước đây, biên lợi nhuận gộp của nhóm doanh nghiệp xây dựng khoảng 7-8% thì một vài năm trở lại đây, con số này chỉ còn 1-3%, buộc các công ty chuyển hướng.

Chưa kể, ngành bất động sản nhà ở đang gặp khó khăn, chủ đầu tư không có dòng tiền thanh toán cho nhà thầu, gây nên một sự khủng hoảng dây chuyền làm công ty xây dựng gặp khó. Một số doanh nghiệp, như Tập đoàn Hòa Bình, đã phải nhận tài sản cấn trừ nợ của chủ đầu tư và thanh toán lại cho các nhà thầu phụ, nhà cung cấp. Thậm chí, Hòa Bình còn phải thỏa thuận phát hành cổ phiếu để cấn trừ công nợ, đưa chủ nợ thành cổ đông.

Thấy được con đường đó, Coteccons trong 2 năm trở lại đây chuyển hướng sang các dự án đầu tư công - đón dòng vốn đầu tư công đang được đổ ầm ầm vào thị trường. Xây dựng Hòa Bình muốn chuyển hướng đầu tư ra nước ngoài, thực tế đã đầu tư nhưng chưa ghi nhận kết quả.

Một số doanh nghiệp trong hệ sinh thái của ông Nguyễn Bá Dương thì muốn đầu tư thêm bất động sản, hoặc tìm kiếm các chủ đầu tư có tài chính mạnh để hợp tác… Điều bất ngờ nữa là các công ty trong hệ sinh thái này dần lộ diện trong nhiều liên danh đấu thầu gói thầu hạ tầng khác. Ngoài gói thầu 35.000 tỷ đồng, Ricons - một thành viên của hệ sinh thái - vừa trúng gói thầu 9.000 tỷ đồng của dự án nhà ga T3 Tân Sơn Nhất (TPHCM).

Vì vậy, việc trúng gói thầu sân bay Long Thành là cách để các doanh nghiệp tạo ra việc làm, tạo doanh thu và lợi nhuận để tiếp tục xây dựng uy tín và chia sẻ lợi ích cho cổ đông.

Kỳ vọng này của cổ đông cũng thể hiện qua biến động giá cổ phiếu của các doanh nghiệp tham gia gói thầu. Đầu tiên là nhóm cổ phiếu HBC của Xây dựng Hòa Bình, CTD của Coteccons tăng nhiều phiên liên tiếp, thậm chí giá giao dịch có lúc tăng 60-70% so với đầu năm. Sau đó, khi thị trường rò rỉ thông tin Liên danh Vietur trúng thầu, cổ phiếu VCG của Vinaconex, cổ phiếu HAN của Tổng Công ty Xây dựng Hà Nội… bật tăng nhiều phiên.