Các quốc gia xử lý và kiếm tiền từ rác như thế nào?

Năm 2009, Lorna Rutto từ bỏ công việc thoải mái tại ngân hàng để thành lập EcoPost, một doanh nghiệp tái chế nhựa nhỏ.

Doanh nghiệp của cô sử dụng chất thải nhựa được thu gom từ các bãi rác và thùng rác trên khắp Nairobi để sản xuất trụ hàng rào. Những trụ này, được sử dụng để rào nhà và khu bảo tồn rừng, đang trở thành một lựa chọn ưu tiên thay thế cho gỗ.

Cho đến nay, ý tưởng kinh doanh sáng tạo của cô đã tạo ra hơn 7.000 trụ hàng rào, 500 việc làm mới, tạo ra doanh thu hơn 150.000 USD/năm, cứu hơn 250 mẫu rừng và loại bỏ hơn 1.000 tấn rác thải nhựa ra môi trường.

Vấn nạn rác thải

Rác thải là một vấn nạn lớn ở nhiều thành phố và trung tâm đô thị của châu Phi. Lorna nhận thấy rằng Nairobi, thủ đô của Kenya, tạo ra không dưới 3.000 tấn rác thải mỗi ngày và khoảng 20% trong số này là rác thải nhựa.

Do khả năng quản lý chất thải kém phát triển ở châu Phi, việc chất thải gia đình, thương mại và công nghiệp thường được đổ bất hợp pháp ra các khu vực thông thoáng, cống rãnh và bãi rác, gây ô nhiễm nghiêm trọng cho con người và môi trường.

Mặt khác, Lorna thấy rằng các khu bảo tồn rừng của Kenya đang nhanh chóng cạn kiệt. Nhu cầu ngày càng tăng đối với gỗ được sử dụng trong xây dựng và xây dựng đã gây ra rất nhiều áp lực cho các khu rừng của đất nước.

Việc khai thác gỗ thâm canh trong những năm qua đã làm giảm diện tích rừng của nước này xuống dưới 2% diện tích đất liền và nhiều loài cây hiện nằm trong danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Nếu không làm gì nhanh chóng, Kenya sẽ phải gánh chịu những thiệt hại không thể khắc phục đối với môi trường.

Không chỉ ở châu Phi, rác thải là vấn nạn toàn cầu. Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB), các quốc gia trên thế giới tạo ra 2,01 tỷ tấn chất thải rắn đô thị hàng năm, trong đó ít nhất 33% không được quản lý theo cách an toàn với môi trường. Trên toàn thế giới, lượng chất thải phát sinh trên một người mỗi ngày trung bình là 0,74 kg nhưng dao động rất rộng, từ 0,11 đến 4,54 kg. Mặc dù họ chỉ chiếm 16% dân số thế giới, các quốc gia có thu nhập cao tạo ra khoảng 34%, tương đương 683 triệu tấn, rác thải của thế giới.

Với lượng rác thải toàn cầu được dự đoán sẽ tăng 70% vào năm 2050, trách nhiệm giảm thiểu rác thải là của mọi người. Và tình trạng biến đổi khí hậu, sự tuyệt chủng của động vật hoang dã và sức khỏe kém chỉ là một số hậu quả của việc phát thải quá nhiều. Nhưng bắt đầu từ đâu? Giảm thiểu chất thải không chỉ là giảm lượng rác chúng ta sản xuất mà còn là thu hồi chất thải.

3 quốc gia hàng đầu về thu hồi chất thải là Thụy Sĩ (100%), Thụy Điển (99%) và Đan Mạch (99%). Trong khi đó, những nước có hiệu suất thấp nhất trong việc thu hồi rác thải hiện là Thổ Nhĩ Kỳ, với trung bình 93% chất thải được chôn ở các bãi chôn lấp. Xếp sau là Hy Lạp với 83% và Latvia xếp sau với 69%.  

Một điều thú vị là, mặc dù Thụy Điển và Đan Mạch là 2 trong 3 quốc gia đứng đầu về nỗ lực thu hồi chất thải, nhưng họ cũng nằm trong nhóm 5 nước tạo ra nhiều rác thải nhất (tính theo đầu người) trong vòng 5 năm qua. 5 vị trí dẫn đầu như sau: Hà Lan (811 kg), Đan Mạch (780 kg), Mỹ (738 kg), Thụy Sĩ (718 kg) và Đức (631 kg).

Những quốc gia có lượng chất thải ra ít nhất là Ba Lan (303 kg), Cộng hòa Séc (335 kg) và Nhật Bản (353 kg).

Các quốc gia xử lý rác thải như thế nào?

Xử lý chất thải là một phần của cuộc sống hàng ngày và là một trong những thách thức ngày càng lớn mà mọi người phải đối mặt với tư cách là một đất nước ngày càng nghiêm trọng hơn mỗi năm trôi qua. Nó ngày càng trở nên phức tạp hơn và với những thay đổi về xã hội tác động đến lối sống của mọi người trên toàn cầu.

Singapore, được coi là một trong những quốc gia sạch nhất trên thế giới, cũng không kém cạnh khi phải đối mặt với những thách thức trong việc quản lý chất thải. Dân số ngày càng tăng và nền kinh tế bùng nổ đã góp phần làm tăng khoảng 7 lần lượng chất thải rắn,  từ 1.260 tấn được xử lý mỗi ngày vào năm 1970 lên mức cao nhất là 8.559 tấn/ngày vào năm 2016.

Tại Singapore, hơn 7,2 triệu tấn chất thải rắn được tạo ra vào năm 2019 và trong số đó, 2,95 triệu tấn không thể được tái chế. Khoảng 930 triệu kg chất thải nhựa cần phải được loại bỏ mỗi năm, trong đó 96% là không thể tái chế. Đó là một lượng lớn chất thải và chúng cần được quản lý và xử lý một cách cẩn thận và hiệu quả.

Tuy nhiên, trong những năm qua, Singapore đã tìm ra cách dễ dàng để giải quyết vấn đề này và không tốn nhiều diện tích. Cơ quan Môi trường Quốc gia (NEA) xử lý việc quản lý chất thải ở Singapore và giám sát đối với tất cả các loại rác thông thường và rác nguy hại.

Trước khi được tái chế hoặc xử lý, rác thải sẽ được thu gom - một công việc khá khó khăn khi đất nước có nhiều khu dân cư. Nhiệm vụ này được thực hiện bởi những người thu gom rác thải tổng hợp được cấp phép (GWCs), những người thu gom rác tái chế và rác thải từ các vùng khác nhau của đất nước.

Theo một báo cáo đăng trên tạp chí Tech Talkers, quy trình quản lý rác thải của Singapore bao gồm việc đốt rác và lọc khói. Theo đó, rác thải được thu gom và đựng trong thùng rác và túi đựng rác. Tiếp theo, chúng được đưa đến nhà máy để đốt ở nhiệt độ trên 1.000 độ C. Gần như, toàn bộ số rác được đốt và tro thu được sau quá trình sẽ được vận chuyển đến một vùng nước không nối liền đại dương, tạo ra một "hòn đảo rác" theo đúng nghĩa đen. Điều đáng ngạc nhiên là hòn đảo này rất hấp dẫn và sạch sẽ. Thậm chí, nhiều loại cây cối phát triển rất tốt ở đây.

Có nhiều phương pháp khác để xử lý rác. Nhìn chung, các bãi chôn lấp rất tốn kém về mặt bằng và tiền bạc. Tái chế cũng là một lựa chọn tốt, nhưng không phải tất cả các vật liệu đều có thể được tái chế (như polystyrene). Ngoài ra, rác có thể được ủ để tạo phân bón, tuy nhiên phương pháp này chỉ áp dụng cho những vật liệu hữu cơ như thức ăn và phế liệu cây cối. Do đó, thiêu hủy được coi là phương pháp xử lý rác tốt nhất, nhưng điểm hạn chế duy nhất là khí độc và tro tàn còn sót lại.

Tuy nhiên, Singapore cũng có thể dễ dàng giải quyết những vấn đề này. Các khí độc hại được lọc nên khí thải ra từ các nhà máy đốt rác rất sạch. Ngoài ra, tro được đổ trong nước của đảo nhân tạo, không tiếp xúc với nước biển, do đó không có tác động bất lợi nào với đại dương. Đáng ngạc nhiên, giải pháp này mang lại một lợi ích bổ sung: nhiệt từ chất thải bị đốt cháy sau đó được khai thác để cung cấp điện cho hàng nghìn ngôi nhà, tất cả đều từ các nhà máy đốt rác.

Trong khi đó, Nhật Bản hạn chế và xử lý rác thải theo phương châm Mottainai, nghĩa là quý trọng và sử dụng tất cả mọi thứ lâu nhất có thể. Lượng rác thải ở Nhật Bản ước khoảng hơn 45 triệu tấn mỗi năm. Do không có nhiều đất để chôn lấp rác, nước này buộc phải dựa vào giải pháp đốt rác. Nhật Bản đã phát triển một hệ thống thu gom và vận chuyển chất thải để thiêu hủy và sau đó xử lý trong các bãi chôn lấp một cách hợp vệ sinh nhằm ngăn ngừa ô nhiễm môi trường ở các khu vực xung quanh các thành phố đông dân cư.

Còn châu Âu, xử lý rác thải bằng nhiều cách, bao gồm "xuất khẩu rác". Theo Reuters, EU đã xuất khẩu khoảng 33 triệu tấn rác thải vào năm 2020, khoảng một nửa trong số đó đến từ các nước nghèo hơn ngoài OECD với các quy tắc quản lý chất thải yếu hơn so với EU. Bằng cách này, EU vận chuyển ô nhiễm ra nước ngoài một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, mới đây, Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất sửa đổi các quy định của EU đối với các lô hàng rác thải khiến các quốc gia thành viên khó chuyển rác sang các nước nghèo hơn. Đây là một phần trong kế hoạch của Brussels nhằm giảm ô nhiễm và đảm bảo các vật liệu như nhựa, dệt may và kim loại được tái sử dụng và tái chế, thay vì vứt bỏ.

"Mục tiêu là khiến EU có trách nhiệm lớn hơn đối với chất thải mà họ tạo ra", người đứng đầu chính sách môi trường của EU, Virginijus Sinkevicius cho biết.

Đề xuất của EU nhằm thúc đẩy 27 quốc gia thành viên nâng cao năng lực tái sử dụng và xử lý chất thải trong nước.

Tạo năng lượng, kiếm tiền từ rác

Hóa học hiện đại cũng đã cho phép khai thác các bãi chôn lấp để lấy năng lượng, sử dụng khí mêtan sinh ra từ rác phân hủy. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ, khí bãi rác tạo ra khoảng 10,5 tỷ kilowatt giờ điện mỗi năm, đủ để cung cấp điện cho khoảng 810.000 ngôi nhà và sưởi ấm gần 547.000 ngôi nhà mỗi năm.

"Các hoạt động vận hành khí bãi rác được gọi là DTU thấp hoặc trung bình, là hình thức chủ yếu của việc thu giữ khí và biến nó thành điện hoặc gas rồi bán. Đó là nguồn lợi nhuận rất tốt của các dự án", Michael E. Hoffman, giám đốc điều hành của Stifel Financial, cho biết.

Mặc dù doanh thu từ việc tạo ra năng lượng và nhiên liệu không thực sự ấn tượng, nhưng các bãi chôn lấp tham gia sẽ được hưởng lợi rất nhiều từ các khoản trợ cấp hào phóng. Mức phí tối đa, kết hợp với các kỹ thuật khai thác khác nhau và trợ cấp của chính phủ đã hoàn toàn biến ngành công nghiệp chôn lấp thành một ngành kinh doanh đang bùng nổ.

Ngành quản lý chất thải rắn sẽ chỉ tiếp tục phát triển miễn là có những người coi rác là tài nguyên hơn là chất thải. Bởi vì khi nói đến bãi rác, rác của một người đôi khi lại là kho báu của người khác.

Sahadat Hossain, giáo sư kỹ thuật dân dụng tại Đại học Texas ở Arlingtonnhấn mạnh: "Rác thải không phải là rác mà nó là một nguồn tài nguyên. Thế giới có nguồn tài nguyên hạn chế. Nếu chúng ta không tái sử dụng và tái chế những thứ này, chúng ta không thể nói về một nền kinh tế tuần hoàn".

Na Uy đang nhập khẩu càng nhiều rác càng tốt với nỗ lực tạo ra nhiều năng lượng hơn bằng cách đốt rác thải trong các lò đốt quy mô lớn.

Eurotrash là một doanh nghiệp đang ngày càng có lợi nhuận. Nước Anh đã trả tiền để gửi 45.000 tấn rác thải sinh hoạt từ Bristol và Leeds đến Na Uy từ tháng 10/2012 đến tháng 4 năm nay.

Pal Spillum, người đứng đầu bộ phận thu hồi chất thải tại Cơ quan Khí hậu và Ô nhiễm ở Na Uy cho biết: "Rác thải đã trở thành một loại hàng hóa. Có một thị trường lớn ở châu Âu cho việc này, đến nỗi người Na Uy đang chấp nhận rác từ các nước khác để cung cấp cho lò đốt", ông từ chối tiết lộ các khoản tiền liên quan, chỉ nói rằng thị trường đang phát triển.

Ông Spillum đang "xem xét các yêu cầu" đốt chất thải từ các thị trấn khác của Anh. Ông nói: "Theo quy định, chúng tôi tạo ra khoảng 50% thu nhập từ khoản phí chúng tôi nhận được để xử lý chất thải và khoảng 50% từ việc bán năng lượng mà chúng tôi tạo ra".

Không chỉ ở Mỹ hay Na Uy, rác thải thành năng lượng đã trở thành một phương pháp xử lý rác được ưa chuộng ở EU và hiện có 420 nhà máy ở châu Âu được trang bị để cung cấp nhiệt và điện cho hơn 20 triệu người. Đức đứng đầu về nhập khẩu rác, trước Thụy Điển, Bỉ và Hà Lan. Nhưng Na Uy tự hào là nơi có tỷ lệ chất thải thành năng lượng lớn nhất, theo State of Green do chính phủ Đan Mạch tài trợ.

Lò đốt chất thải của Oslo được xây dựng với công suất lớn hơn để phục vụ cho sự phát triển trong tương lai. Christoffer Back Vestli, cố vấn truyền thông của thành phố Oslo, cho biết: "Với ngày càng nhiều quốc gia ở châu Âu chuyển sang sử dụng bãi rác, chúng tôi cho rằng sẽ có sự gia tăng chất thải thành năng lượng. Hiện tại, thành phố Oslo có thể tiếp nhận 410.000 tấn rác thải mỗi năm và chúng tôi nhập khẩu 45.000 tấn từ Anh. Toàn châu Âu hiện đang thải 150 triệu tấn chất thải vào các bãi chôn lấp mỗi năm, vì tiềm năng trong việc sử dụng chất thải làm năng lượng là rất lớn".

Hầu hết cư dân có vẻ thoải mái với ý tưởng đốt chất thải để tạo nhiên liệu, với 71% dân số ủng hộ nguồn năng lượng tái tạo.

Ove Merg, một kỹ sư điện ở Oslo, nói: "Chúng tôi chắc chắn nghĩ rằng việc sử dụng nguồn năng lượng thân thiện với môi trường là điều tích cực. Thật tuyệt khi chất thải có thể hữu ích và nó thực sự giúp sưởi ấm ngôi nhà của chúng tôi".

Oistein Thomassen, một nhiếp ảnh gia đến từ thành phố, cho biết thêm: "Chúng ta, thải ra một lượng lớn chất thải mỗi ngày, vậy tại sao không sử dụng chất thải làm nhiên liệu để sưởi ấm? Miễn là lợi ích nhiều hơn rủi ro, tôi nghĩ rằng việc sử dụng chất thải làm nguồn năng lượng là điều tuyệt vời".

Ngành công nghiệp đầy tiềm năng

Mỹ từ lâu vẫn là một trong những quốc gia lãng phí nhất trên thế giới, tạo ra 239 triệu tấn rác mỗi năm, khoảng 700 - 800 kg/người. Trong khi một số người coi đây là mối đe dọa đối với môi trường và xã hội của chúng ta, thì ngành quản lý chất thải rắn lại nhìn thấy một cơ hội.

"Đó là một ngành có lợi nhuận," Debra Reinhart, một thành viên của Hội đồng Cố vấn Khoa học của EPA, cho biết. "Đó là một ngành khó nhưng sẽ có lãi nếu làm đúng cách".

Waste Management và Republic Servicesa là 2 công ty tư nhân dẫn đầu lĩnh vực quản lý chất thải rắn. Họ cùng nhau sở hữu khoảng 480 bãi chôn lấp trong tổng số 2.627 bãi chôn lấp trên khắp nước Mỹ. Hai công ty đã có những bước phát triển đáng kinh ngạc với giá cổ phiếu tăng gấp đôi trong 5 năm qua.

"Họ đã học được cách trở thành những doanh nghiệp tốt nhất trong ngành. Các cổ phiếu của họ vượt trội hơn so với thị trường từ năm 2015 đến năm 2019," Hoffman nói.

Kể từ khi thành lập, các bãi chôn lấp đã tạo ra phần lớn doanh thu thông qua phí boa. Phí này được tính cho các xe tải đang đổ rác dựa trên trọng lượng mỗi tấn của chúng.

Vào năm 2020, các bãi chôn lấp chất thải rắn thành phố có mức phí xử lý trung bình là 53,72 USD/tấn. Điều đó tương ứng với tổng doanh thu trung bình xấp xỉ 1,4 triệu USD/năm đối với các bãi chôn lấp nhỏ và 43,5 triệu USD/năm đối với các bãi chôn lấp lớn.

Các bãi chôn lấp nghe có vẻ là một hoạt động kinh doanh không có rủi ro, nhưng chúng vẫn là một khoản đầu tư khá tốn kém. Một bãi rác có thể cần khoảng 1,1 - 1,7 triệu USD chỉ để xây dựng, vận hành và đóng cửa. Vì lý do này, các công ty tư nhân đã thay thế chính quyền thành phố để sở hữu và vận hành phần lớn các bãi chôn lấp trên khắp nước Mỹ.

Reinhart nói: "Bãi rác nhỏ trong khu phố không thể tồn tại vì các quy định và sự phức tạp của thiết kế. Vì vậy, chúng ta chứng kiến xu hướng xây dựng các bãi chôn lấp lớn, đòi hỏi rất nhiều vốn đầu tư trả trước".

Các công ty tư nhân cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc khám phá ra những cách thức mới ngoài việc thu phí để thu lợi nhuận từ rác thải. Khai thác và cải tạo bãi chôn lấp, một quá trình khai thác và tái chế vật liệu từ các bãi chôn lấp cũ, là một trong số đó.

Năm 2011, một công ty kim loại phế liệu tư nhân đã ký hợp đồng với một bãi rác phi lợi nhuận ở miền nam Maine để khai thác kim loại quý. Trong 4 năm, họ đã thu hồi hơn 37.000 tấn kim loại trị giá 7,42 triệu USD.

Một số chuyên gia cho rằng khai thác bãi chôn lấp có thể mang lại lợi nhuận nếu được thực hiện đúng cách bằng cách thu hồi thêm không gian cho các khoản thu phí.

"Nhiều người đang khai thác nhưng họ không tái sử dụng không gian", giáo sư Hossain cho hay: "Nếu bạn thực hiện đúng hoạt động, bạn sẽ không bao giờ tham gia và nó sẽ luôn giúp bạn kiếm tiền".

Theo một báo cáo, quy mô thị trường quản lý chất thải toàn cầu được định giá 989,20 tỷ USD vào năm 2021 và dự kiến sẽ mở rộng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm là 6,2% từ năm 2022 đến năm 2030.

Nội dung: Cẩm Hà (tổng hợp)