Sông Tô Lịch hồi sinh: Hết cảnh bịt mũi vì hôi, người dân mơ được đi thuyền

15h, ven sông Tô Lịch, đoạn đầu đường Hoàng Quốc Việt giao với phố Nguyễn Đình Hoàn, thuộc phường Tây Hồ, ông Tuấn thong thả bước dọc bờ kè, chuẩn bị cho buổi tập thể dục thường ngày.

Khác với những lần trước, gương mặt ông rạng rỡ, không còn cảnh phải bịt kín khẩu trang để chống chọi với mùi hôi nồng nặc. Ông chậm rãi hít một hơi thật sâu, tận hưởng làn gió mang theo hơi nước mát lành từ dòng sông. Cảm giác thoải mái, thư thái này là điều mà trước đây ông Tuấn chưa từng có.

Sự thay đổi ấy đến từ sáng 9/9, khi Hà Nội chính thức dẫn nước sạch từ hồ Tây vào sông Tô Lịch, mở đầu kế hoạch hồi sinh dòng sông ô nhiễm lâu năm và cải thiện môi trường đô thị. Dòng nước mới trong xanh, tách biệt với hệ thống xả thải, đã khiến diện mạo sông Tô Lịch trở nên khác hẳn.

Hồi sinh dòng sông chết

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, ông Tuấn cho biết, thường xuyên đi thể dục ở bờ sông Tô Lịch vì nhà không có sân, mà nơi đây lại khá thuận tiện. Nhưng trước kia, mỗi lần ra tập, ông đều phải bịt khẩu trang vì nước sông ô nhiễm, đen kịt, sủi bọt, đặc quánh bùn rác, bốc mùi hôi thối nồng nặc, rất khó chịu. Những ngày nắng nóng, mùi xú uế càng bốc lên gay gắt, ai đi qua cũng vội vã che mũi, chỉ mong đi thật nhanh để thoát khỏi cảm giác ngột ngạt. Dù vậy, ông Tuấn vẫn cố gắng ra sông tập thể dục vì không có chỗ nào khác.

“Giờ thì khác hẳn, nước xanh, mùi hôi không còn, tập thể dục cũng thoải mái hơn nhiều”, ông Tuấn nói.

Làm việc tại một khách sạn trên phố Nguyễn Đình Hoàn, cách bờ sông Tô Lịch khoảng 20m, ông Ngô Văn An đã có 4 năm chứng kiến sự thay đổi của dòng sông trước và sau khi thành phố triển khai các dự án cải tạo, bổ cập nước sạch từ hồ Tây.

Ông An kể, những năm đầu nhận việc, hình ảnh quen thuộc trước mắt ông chỉ là dòng nước đen đặc, bùn đất ngập bờ, rác thải nổi lềnh bềnh, chuột bọ sinh sôi.

Mỗi lần mưa lớn, nước cống xả thẳng ra sông, bốc lên mùi xú uế nồng nặc. Là khách sạn thường xuyên đón khách quốc tế, ông không ít lần ái ngại khi du khách bước ra cửa đã phải cau mày vì mùi hôi từ sông, lo lắng hình ảnh Hà Nội trong mắt bạn bè quốc tế bị ảnh hưởng.

Thế nhưng, từ khi thành phố thu gom nước thải tập trung và dẫn nước từ hồ Tây vào, diện mạo sông Tô Lịch thay đổi rõ rệt.

“Mùi hôi gần như biến mất, dòng nước trong hơn. Tôi ngồi ở khách sạn làm việc cả ngày, cảm nhận rất rõ sự khác biệt này”, ông An chia sẻ. Không chỉ bản thân ông cảm thấy thoải mái hơn, mà hoạt động kinh doanh của khách sạn cũng được cải thiện khi du khách bớt e ngại.

Theo quan sát của ông An, dọc bờ sông giờ đây không còn cảnh người dân phải tránh xa vì mùi hôi. Thay vào đó, nhiều người thong thả đi dạo, ngồi ngắm cảnh, trò chuyện ven sông.

“Giờ thấy nước đổi màu, trong hơn, tôi thực sự rất vui. Hy vọng Hà Nội sẽ tiếp tục triển khai những dự án tương tự cho các dòng sông khác như sông Kim Ngưu, để thành phố ngày càng xanh, sạch, đẹp”, ông bộc bạch.

Hy vọng một ngày người dân có thể đi thuyền trở lại trên sông Tô Lịch

 Thường xuyên đi dạo bên sông Tô Lịch mỗi chiều, ông Nguyễn Diệp Phương, năm nay 84 tuổi, chia sẻ rằng ông đã sống ở Hà Nội cả cuộc đời nên chứng kiến nhiều thay đổi của sông Tô Lịch.

Trong ký ức tuổi thơ, khoảng những năm 1950, dòng sông vẫn còn trong xanh, nước mát, có thể thoải mái bơi qua bơi lại, hai bên bờ khi đó chỉ là cỏ dại, chưa có kè bê tông. Tuy nhiên, từ những năm 1960 trở đi, khi Hà Nội xây dựng hệ thống thoát nước và bắt đầu xả thẳng nước thải ra sông, Tô Lịch dần ô nhiễm nặng. Nước đen kịt, bốc mùi hôi thối, đáy sông đầy bùn đất, rác rưởi, thậm chí có cả gỗ mục, bát đĩa vỡ.

“Chỉ mới đầu năm nay thôi, đi ngang qua đoạn này mà không bịt mũi thì không chịu nổi”, ông kể.

Những năm gần đây, khi thành phố triển khai các dự án nạo vét, kè sông, bổ cập nước sạch, dòng sông đã thay đổi rõ rệt.

Đặc biệt, từ sau ngày 9/9 khi bổ sung nước Hồ Tây, Tô Lịch đã trong xanh hơn, không còn mùi hôi nồng nặc như trước. Một tuần nay, ông thường ghé lại quan sát sự thay đổi của dòng sông với tâm trạng vừa hồi hộp, vừa háo hức.

“Mỗi lần nhìn thấy nước trong xanh, dâng cao thêm một chút, tôi lại vui thêm một chút. Mong rằng mực nước còn được nâng cao hơn nữa, ít nhất thêm 50-70cm để dòng sông trở nên rộng, đẹp như xưa”, ông bày tỏ.

Trong tâm trí ông, sông Tô Lịch không chỉ là ký ức tuổi thơ mà còn là niềm tự hào của người dân Thủ đô.

Ông nhớ lại, cố GS Trần Quốc Vượng (nhà sử học, nhà khảo cổ học, và nhà giáo ưu tú của Việt Nam) từng mơ ước một ngày nào đó sông Tô Lịch có thể đón thuyền du lịch. Dù hiện nay điều đó chưa thành hiện thực, nhưng ông tin rằng với dự án bổ cập nước từ Yên Xá trong tương lai, giấc mơ ấy có thể phần nào thành hiện thực.

“Biết đâu một ngày nào đó, người dân lại được thấy thuyền nhỏ đi trên sông, bè cây tạo oxy, cá bơi tung tăng - khi ấy mới thật sự là dòng sông sống trở lại”, cụ xúc động nói.

Trước đó, chia sẻ với phóng viên Dân trí, PGS.TS Hà Đình Đức - chuyên gia nghiên cứu về Hà Nội - cho biết, nhiều thế kỷ trước, sông Tô Lịch có vị trí quan trọng gắn liền với đời sống của người dân Hà thành.

Vào khoảng thế kỷ 10-12, sông Tô Lịch ở vào giai đoạn huy hoàng, rực rỡ với những hoạt động về kinh tế, quân sự, văn hóa. Ở thế kỷ 17, cảnh giao thương buôn bán trên sông diễn ra tấp nập nhưng dần dần sau này, trải qua biến thiên lịch sử, cùng với sự phát triển, đô thị hoá, dòng sông dần bị thu hẹp lại.

Hàng chục năm qua, đã có nhiều dự án “giải cứu” dòng sông đưa ra nhưng chưa được thực hiện triệt để và chưa đạt hiệu quả.

“Từ những năm 70, Liên Hiệp Quốc đã đưa ra dự án cải tạo sông Tô Lịch thành con sông xanh. Nhưng dự án này cuối cùng vẫn thất bại. Vào các năm 1998, 2000… cũng có các dự án cải tạo nhưng tất cả đều không thành công”, PGS Hà Đình Đức nói.

Là chuyên gia nghiên cứu về Hà Nội, ông Đức không khỏi đau đáu với số phận của dòng sông này. Ông nhiều lần lên tiếng cho rằng cần làm dòng sông “sống” lại, trước tiên bắt nguồn từ khâu xử lý nước thải, tạo dòng chảy.

PGS Hà Đình Đức cho rằng, việc cải tạo dòng sông rất quan trọng, không chỉ giúp phát triển du lịch mà còn là xử lý các vấn đề môi trường, bảo vệ sức khỏe cho người dân.

“Không có nước nào trên thế giới để một con sông ô nhiễm chảy giữa Thủ đô như vậy cả. Những con sông chảy giữa Thủ đô đều được quan tâm, đó là những con sông “sống”, không phải con sông “chết”, PGS Hà Đình Đức chia sẻ.

Trước những nỗ lực giải cứu dòng sông Tô Lịch thời gian qua, ông Đức nhận ra nhiều điểm sáng và cho rằng, Hà Nội sẽ có nhiều cơ hội phát triển du lịch nếu làm tốt công tác này, góp phần làm nổi bật bản sắc Thủ đô.  

Việc cải tạo không chỉ giúp cải thiện môi trường mà còn tạo ra những sản phẩm du lịch mới, từ các tour du lịch đường sông, các hoạt động văn hóa bên bờ sông, đến việc phát triển các khu vực thương mại và dịch vụ lân cận.

“Hà Nội đã xây dựng đường ống thoát nước để thu gom nước thải đưa về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, chấm dứt tình trạng nước thải xả trực tiếp xuống sông Tô Lịch. Đây là tín hiệu khả quan, cho thấy dòng sông này hoàn toàn có thể cải tạo để trở thành dòng sông “sống”, hoạt động được”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Sáng 9/9, tuyến ống riêng dẫn nước từ hồ Tây về đầu sông Tô Lịch với chiều dài 1,5km đã cơ bản hoàn thành, chính thức đưa dòng nước hồ Tây xanh trong bổ cập vào sông Tô Lịch, mở ra hy vọng “hồi sinh” dòng sông vốn ô nhiễm nặng nề.

Đại diện Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội (Ban Nông nghiệp) cho biết, hệ thống bổ cập này gồm 2 đường ống HDPE song song, đường kính D1200. Tuyến ống được thiết kế để vận hành thường xuyên theo chu kỳ, bảo đảm nước hồ Tây chảy thẳng vào sông Tô Lịch, không bị hòa lẫn với nước thải kênh TE3. Đồng thời, trong trường hợp hạ mực nước hồ Tây, nước thải vẫn sẽ được dẫn về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý.

Sau khi được bổ cập, dòng nước từ hồ Tây tạo nên sự thay đổi rõ rệt: Màu xanh trong khác hẳn tình trạng nước đen, ô nhiễm trước đây. Từ ngày 15/8 đến nay, toàn bộ 245 cửa xả dọc sông Tô Lịch đã được thu gom, trong đó 63 cửa đã đóng và trả lại mặt bằng. Cùng lúc, Nhà máy Yên Xá nâng công suất lên khoảng 200.000 m3/ngày đêm, đủ khả năng tiếp nhận và xử lý toàn bộ nước thải chảy vào sông.

Theo kế hoạch, trước ngày 20/9, nguồn nước đã qua xử lý tại Nhà máy Yên Xá cũng sẽ được bổ sung trực tiếp vào sông Tô Lịch. Việc cấp nước này giúp duy trì mực nước ổn định ở mức khoảng 3,5m, tạo dòng chảy thông suốt, hạn chế bùn lắng và ngăn ngừa tái ô nhiễm, hướng tới mục tiêu khôi phục hình ảnh một dòng sông xanh - sạch - sống động giữa lòng Hà Nội.

UBND TP Hà Nội cũng dự kiến khởi công dự án đầu tư xây dựng công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch vào dịp kỷ niệm 71 năm Ngày Giải phóng thủ đô (10/10/1954-10/10/2025).