Tỉnh từng nghèo nhất nước "thay da đổi thịt" sau 2 lần nhập vào - tách ra

Tỉnh Yên Bái là một địa danh khá đặc biệt khi được kiến tạo bởi 3 dãy núi lớn: phía Tây có dãy Hoàng Liên Sơn - Pú Luông nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Đà, tiếp đến là dãy núi cổ Con Voi nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Chảy, phía Đông có dãy núi đá vôi nằm kẹp giữa sông Chảy và sông Lô.

Là tỉnh miền núi phía Bắc nằm ở trung tâm vùng núi và trung du Bắc bộ Việt Nam, Yên Bái có phía Tây Bắc giáp tỉnh Lào Cai và Lai Châu; phía Đông và Đông Bắc giáp Hà Giang và Tuyên Quang; phía Đông Nam giáp Phú Thọ và phía Tây giáp tỉnh Sơn La. Tổng diện tích tự nhiên của tỉnh là hơn 6.886km2, xếp thứ 8 so với 12 tỉnh thuộc vùng núi và trung du phía Bắc về quy mô đất đai.

Lịch sử nhập - tách của tỉnh Yên Bái

Cuối thế kỷ XIX, sau khi xâm lược Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành "bình định" nước ta và đặt Yên Bái thuộc các đạo quan binh (1891-1900). Ngày 11/4/1900, thực dân Pháp thành lập tỉnh Yên Bái gồm có phủ Trấn Yên, hai châu Văn Chấn, Văn Bàn và thị xã tỉnh lỵ đặt tại làng Yên Bái.

Từ năm 1910 đến 1920, Pháp chuyển châu Lục Yên (tỉnh Tuyên Quang) và châu Than Uyên (tỉnh Lai Châu) vào tỉnh Yên Bái. Từ đó cho đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945, địa dư và các đơn vị hành chính tỉnh Yên Bái không thay đổi.

Theo Cổng Thông tin điện tử tỉnh Yên Bái, sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, địa lý và các đơn vị hành chính của tỉnh Yên Bái có nhiều thay đổi. Năm 1953, Yên Bái thuộc Khu Tây Bắc. Hai năm sau, hai châu Văn Chấn và Than Uyên tách khỏi tỉnh Yên Bái chuyển về trực thuộc Khu tự trị Thái - Mèo. 

Cùng thời gian này, châu Mù Cang Chải được thành lập trên cơ sở các xã của huyện Văn Chấn, Than Uyên, Mường La. Năm 1956, huyện Yên Bình (tỉnh Tuyên Quang) sáp nhập vào tỉnh Yên Bái. 

Tháng 10/1962, Quốc hội quyết định đổi tên Khu tự trị Thái - Mèo thành Khu tự trị Tây Bắc và lập các tỉnh trực thuộc.

Ngày 24/12/1962, tỉnh Nghĩa Lộ (thuộc Khu tự trị Tây Bắc) chính thức được thành lập, gồm các huyện Văn Chấn, Than Uyên, Phù Yên. 

Năm 1964, một phần huyện Văn Chấn tách ra thành lập huyện Trạm Tấu; huyện Lục Yên tách ra thành huyện Bảo Yên; huyện Trấn Yên tách ra thành lập huyện Văn Yên.

Ngày 27/12/1975, tại kỳ họp thứ II, Quốc hội khóa V quyết định bỏ cấp "khu" trong hệ thống đơn vị hành chính của Việt Nam, hợp nhất tỉnh Yên Bái - Nghĩa Lộ - Lào Cai thành tỉnh Hoàng Liên Sơn (trừ 2 huyện Bắc Yên và Phù Yên chuyển thuộc tỉnh Sơn La.)

Tỉnh Hoàng Liên Sơn chính thức đi vào hoạt động từ ngày 3/1/1976. Tỉnh lỵ của Hoàng Liên Sơn ban đầu được đặt tại thị xã Lào Cai, sau dời về thị xã Yên Bái.

Nguồn gốc cái tên Hoàng Liên Sơn có lẽ bắt nguồn từ dãy núi nằm dọc theo ranh giới giữa Lào Cai và Lai Châu.

Đến ngày 12/8/1991, Quốc hội khóa VIII trong kỳ họp thứ 9 đã ra Nghị quyết chia tỉnh Hoàng Liên Sơn thành 2 tỉnh Yên Bái và Lào Cai. Các huyện Than Uyên, Văn Bàn và Bảo Yên trước đây thuộc tỉnh Yên Bái chuyển về thuộc tỉnh Lào Cai.

Ngày 1/10/1991, tỉnh Yên Bái chính thức đi vào hoạt động. Thời điểm này, tỉnh có 8 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm: thị xã Yên Bái và 7 huyện Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn, Yên Bình, Trấn Yên, Văn Yên, Lục Yên.

Khi tái lập, diện tích tự nhiên của tỉnh là 6.887,7km2; dân số có 658.891 người.

Sau 30 năm tái lập, tỉnh Yên Bái có 9 đơn vị hành chính (thành phố Yên Bái, thị xã Nghĩa Lộ và 7 huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải, Văn Chấn, Yên Bình, Trấn Yên, Văn Yên, Lục Yên), với tổng số 181 xã, phường, thị trấn.

Tỉnh đầu tiên đưa "chỉ số hạnh phúc" vào nghị quyết đại hội

Khi tái lập tỉnh, Yên Bái là một trong những tỉnh nghèo nhất cả nước bởi địa hình phức tạp, đồi núi hiểm trở, thiên tai thường xuyên xảy ra; kết cấu hạ tầng kém; đất sản xuất phần lớn bạc màu nên năng suất và sản lượng nông, lâm nghiệp không ổn định, trong khi khó thu hút nguồn lực đầu tư từ bên ngoài.

Dù vậy, đến nay, Yên Bái đã có bước phát triển mạnh mẽ, vượt bậc, tiềm lực kinh tế - xã hội được tăng cường, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện và nâng cao.

Với vị trí địa lý là cửa ngõ miền Tây Bắc, nằm trên trung điểm của một trong những tuyến hành lang kinh tế chủ lực Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Yên Bái có điều kiện thuận lợi trong giao lưu kinh tế, thương mại và văn hóa, xã hội… không chỉ với các tỉnh trong vùng, mà còn với quốc tế, đặc biệt là các tỉnh phía Tây Nam Trung Quốc và các nước khối ASEAN.

Trải qua nhiều kỳ đại hội, Đảng bộ tỉnh Yên Bái đề ra nhiều chủ trương, giải pháp toàn diện, trong đó, có những chủ trương mang tính đột phá, mở đường cho kinh tế - xã hội phát triển.

Đây cũng chính là những quyết sách góp phần đưa Yên Bái từ một tỉnh nghèo, thu nhập bình quân đầu người thấp… trở thành địa phương có kinh tế từng bước phát triển, đời sống của người dân không ngừng được nâng cao.

Đặc biệt, Yên Bái là địa phương đầu tiên trong cả nước đưa tiêu chí "chỉ số hạnh phúc" vào Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2020-2025, hướng tới mục tiêu xây dựng tỉnh hạnh phúc, nơi người dân có cuộc sống hạnh phúc.

Chỉ số này cũng được nâng lên theo từng năm, kể từ sau khi chính thức được đưa vào nghị quyết đại hội đảng bộ tỉnh.

Sau gần một nhiệm kỳ triển khai với nhiều giải pháp đồng bộ, kết quả khảo sát chỉ số hạnh phúc của người dân Yên Bái năm 2023 đạt 65,62%, vượt 2,32% so với kế hoạch (kế hoạch là 63,3%).

Tỉnh cũng phấn đấu đến cuối nhiệm kỳ chỉ số hạnh phúc của người dân tăng 15% so với đầu nhiệm kỳ (năm 2020 là 53,3% - ở mức khá hạnh phúc).

Bên cạnh đó, kinh tế - xã hội tỉnh Yên Bái những năm qua cũng đạt nhiều kết quả khả quan, toàn diện. Giai đoạn 2021-2023, kinh tế của tỉnh đạt mức tăng trưởng khá, chất lượng tăng trưởng được nâng lên, quy mô nền kinh tế tiếp tục được mở rộng, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng.

Năm 2021, tốc độ tăng trưởng GRDP của Yên Bái đạt 7,11%; năm 2022 đạt 8,62%; năm 2023 đạt 6%; bình quân từ đầu nhiệm kỳ tốc độ tăng trưởng đạt 7,28%/năm. Tỉnh cũng là điểm sáng của khu vực miền núi phía Bắc với 106/150 xã đạt chuẩn nông thôn mới.

Khai thác tiềm năng phát triển

Dù là tỉnh có nhiều khó khăn, song Yên Bái luôn xác định mục tiêu quan tâm đầu tư cho lĩnh vực văn hóa nhằm góp phần nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Yên Bái có hơn 30 dân tộc anh em sinh sống, với những giá trị văn hóa độc đáo về tiếng nói, chữ viết, các lễ hội dân gian riêng có.

Theo thống kê, tỉnh có 510 di sản văn hóa phi vật thể, cùng hàng trăm di sản văn hóa vật thể của các dân tộc thiểu số và được mệnh danh là "nơi hội tụ những sắc màu văn hóa Tây Bắc".

Là tỉnh cửa ngõ vùng Tây Bắc, Yên Bái có nhiều phong cảnh đẹp và hùng vĩ như: Di tích quốc gia đặc biệt ruộng bậc thang Mù Cang Chải, đèo Khau Phạ, hồ Thác Bà, cánh đồng Mường Lò... cùng nhiều di tích văn hóa, lịch sử lâu đời… Đặc biệt, nghệ thuật xòe Thái được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Lễ đón nhận Bằng của UNESCO vinh danh "Nghệ thuật Xòe Thái" và khai mạc Lễ hội Văn hóa - Du lịch Mường Lò, khám phá Danh thắng Quốc gia đặc biệt Ruộng bậc thang Mù Cang Chải năm 2022 là niềm tự hào, là dấu ấn văn hóa du lịch của tỉnh Yên Bái.

Đây cũng là một trong những nét văn hóa đặc sắc góp phần thu hút khách du lịch đến với địa phương này.

Năm 2021, tỉnh đón trên 790.000 lượt khách nhưng chỉ 10 tháng năm 2024, Yên Bái đón trên 1,1 triệu lượt khách, tăng 51,58% so với cùng kỳ năm 2023.

Tỉnh cũng tập trung phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, mang hình ảnh, thương hiệu "Yên Bái - nơi hội tụ sắc màu Tây Bắc", "điểm đến an toàn, thân thiện, đặc sắc, hấp dẫn, ấn tượng". Đồng thời, địa phương huy động tối đa các nguồn lực đầu tư xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội, nhất là hạ tầng giao thông, điện, công nghệ thông tin... 

Với định hướng phát triển kinh tế là trung tâm, Yên Bái tập trung khai thác tiềm năng, lợi thế, tận dụng thành tựu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế, tăng cường quốc phòng, an ninh.

Tỉnh đã chỉ đạo các ngành, địa phương cơ cấu lại kinh tế gắn với đổi mới mô hình, nâng cao chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, ưu tiên phát triển một số ngành, lĩnh vực có lợi thế. 

Với hàng loạt chính sách đồng bộ được triển khai những năm qua, Yên Bái từ một địa phương thuộc nhóm nghèo đã và đang vươn lên trở thành một trong những tỉnh phát triển năng động của vùng trung du miền núi phía Bắc, với mục tiêu đến năm 2030 thuộc nhóm 5 tỉnh phát triển hàng đầu của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ.