Thách thức Ukraine phải đối mặt trong tiến trình tìm kiếm hòa bình

Trong bối cảnh cuộc chiến đã kéo dài gần 4 năm, Ukraine đang đứng trước một ngã rẽ lịch sử “đầy bất trắc” khi đối mặt với nhiều khó khăn: Nguy cơ giảm viện trợ quân sự từ phương Tây, thiếu hụt vũ khí và đạn dược, đàm phán hòa bình bế tắc và sự khắc nghiệt của mùa đông đang đến gần.

Những yếu tố này không chỉ đe dọa khả năng phòng thủ của Kiev mà còn làm lung lay hy vọng về một giải pháp ngoại giao bền vững. Theo báo cáo mới nhất từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), hòa bình ở Ukraine giờ đây dường như còn xa, khi Nga tiếp tục củng cố vị thế trên chiến trường mà không có dấu hiệu nhượng bộ. Chuyên gia Heather A. Conley từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định: “Ukraine đang đối mặt một cuộc chiến tiêu hao, nơi sự kiên trì của phương Tây sẽ quyết định số phận của toàn bộ châu Âu”.

Cuộc xung đột Nga - Ukraine, bắt đầu từ tháng 2/2022, đã biến thành cuộc chiến tranh kéo dài, với hơn 500.000 thương vong từ cả hai bên theo ước tính của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE).

Đến nay, Nga kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine, chủ yếu ở Donbass và Crimea, trong khi Kiev vẫn duy trì khả năng phản công hạn chế nhờ hỗ trợ quốc tế. Tuy nhiên, theo báo cáo của Liên minh châu Âu (EU) công bố ngày 23/10, các nhà lãnh đạo châu Âu đã thảo luận về việc tăng cường hỗ trợ, nhưng thực tế cho thấy sự mệt mỏi đang lan rộng. Tổng viện trợ từ Mỹ/EU vượt mốc 200 tỷ USD kể từ 2022, nhưng tốc độ phân bổ đang chậm lại đáng kể, đặc biệt là phần quân sự.

Những thách thức này không chỉ là vấn đề logistics hay ngoại giao; chúng phản ánh sự thay đổi địa chính trị sâu sắc. Với sự trở lại của chính quyền Trump tại Washington, ưu tiên “Nước Mỹ trên hết” đang làm phức tạp hóa các cam kết hỗ trợ, trong khi Nga muốn tận dụng thời tiết mùa đông để tăng cường các cuộc tấn công hạ tầng năng lượng. Học giả Michael Kofman từ Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) cảnh báo: “Nếu không có sự can thiệp kịp thời, Ukraine có thể mất thêm 10-15% lãnh thổ vào mùa xuân 2026”.

Giảm sút viện trợ quân sự

Một trong những đòn giáng mạnh nhất vào khả năng phòng thủ của Ukraine chính là sự suy giảm rõ rệt trong viện trợ quân sự từ phương Tây. Theo Viện Kiel cho Kinh tế Thế giới (Kiel Institute), viện trợ quân sự cho Ukraine giảm mạnh 43% trong hai tháng 7 và 8 năm nay so với sáu tháng đầu năm, bất chấp sáng kiến mới của NATO về “Yêu cầu ưu tiên cho Ukraine”. Đặc biệt, châu Âu (nguồn cung cấp lớn thứ hai sau Mỹ) cắt giảm tới 57% so với mức trước đó, chủ yếu do các vấn đề nội bộ như bầu cử ở Đức và Pháp, nơi cử tri ngày càng ưu tiên chi tiêu nội địa.

Sự thay đổi này phần lớn bắt nguồn từ chính sách mới của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump, người nhấn mạnh việc bảo vệ biên giới Mỹ và giảm can thiệp nước ngoài. Trong bài phát biểu tại Liên hợp quốc ngày 25/9, ông Trump tuyên bố: “Mỹ sẽ không chi tiêu vô tận cho các cuộc chiến xa xôi”, dẫn đến việc Washington thúc đẩy châu Âu gánh vác nhiều hơn. Kết quả là, các gói viện trợ từ Mỹ giảm từ 61 tỷ USD năm 2024 xuống còn 40 tỷ USD cho năm 2025, theo Bộ Quốc phòng Mỹ. Chuyên gia quốc phòng Idrees Ali phân tích: “Sự ưu tiên này không chỉ làm chậm dòng chảy vũ khí mà còn tạo ra khoảng trống chiến lược, buộc Ukraine phải phân bổ lại nguồn lực một cách khẩn cấp”.

Hạn chế về vũ khí cụ thể càng làm tình hình thêm tồi tệ. Các hệ thống phòng không như Patriot và tên lửa AIM-120 trở nên khan hiếm, chỉ 20% nhu cầu được đáp ứng. Hơn nữa, đạn cho pháo phản lực HIMARS, vũ khí then chốt giúp Ukraine kiểm soát bầu trời, đang bị cắt giảm, dẫn đến hiệu quả hoạt động giảm 30% trong các chiến dịch gần đây ở Kharkiv. Năng lực sản xuất của châu Âu, dù tăng gấp đôi nhờ các nhà máy mới ở Ba Lan và Đức, vẫn chỉ đạt 40% nhu cầu thực tế.

Giáo sư quốc tế quan hệ tại Đại học Oxford, Timothy Garton Ash, nhận định trong bài viết trên The Guardian: “Sự giảm sút này không chỉ là vấn đề ngân sách; nó phản ánh sự chia rẽ chính trị ở phương Tây, nơi mệt mỏi chiến tranh đang biến thành sự thờ ơ. Nếu châu Âu không lấp đầy khoảng trống, Nga sẽ tiếp tục tiến công mà không sợ hãi”. Trong bối cảnh này, Ukraine phải chuyển hướng sang sản xuất nội địa, với các nhà máy ở Lviv sản xuất 10.000 quả đạn pháo/tháng, nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Sự phụ thuộc ngày càng lớn vào viện trợ đang làm suy yếu vị thế đàm phán của Kiev, khiến hòa bình trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Thiếu hụt đạn dược

Nếu viện trợ quân sự là mạch máu của Ukraine, thì đạn dược chính là hơi thở hàng ngày trên chiến trường. Nhu cầu của quân đội Ukraine ước tính lên đến 90.000-140.000 viên đạn pháo/tháng, nhưng nguồn cung từ Mỹ và EU chỉ đạt 14.500 viên - một khoảng cách khổng lồ theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ. Đến tháng 10, tình hình thậm chí tồi tệ hơn, chuyên gia quân sự Anatoliy Matviichuk cảnh báo rằng Ukraine đang “cháy hết đạn” với tốc độ 55.000-60.000 viên/ngày, chỉ đủ dự trữ cho hai tuần chiến đấu liên tục.

Sự thiếu hụt này xuất phát từ năng lực sản xuất hạn chế của phương Tây. Dù EU đặt mục tiêu giao 1,35 triệu viên đạn pháo năm 2025, tiến độ thực tế chỉ đạt 70% theo sáng kiến của Séc do Thủ tướng Petr Fiala dẫn dắt. Mỹ, dù đầu tư 1,5 tỷ USD vào các nhà máy mới ở Texas, vẫn chưa đạt mục tiêu 100.000 viên/tháng do chuỗi cung ứng gián đoạn. Kết quả là, các đơn vị bộ binh Ukraine phải cắt giảm tần suất bắn tới 50%, tạo lợi thế cho Nga - quốc gia có kho dự trữ từ thời Liên Xô khổng lồ.

Đặc biệt nghiêm trọng là thiếu hụt vũ khí phòng không. Tên lửa cho hệ thống Patriot và NASAMS chỉ được bổ sung với tốc độ 20% nhu cầu, khiến Ukraine dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công drone của Nga, tăng 40% trong quý 3. Một báo cáo của CSIS mô tả tình trạng “khủng hoảng bộ binh” của Ukraine, nơi thiếu đạn dược kết hợp với tuyển mộ thấp dẫn đến tỷ lệ đào ngũ tăng 25%.

Chuyên gia quân sự Michael Kofman từ ISW nhấn mạnh: “Thiếu đạn dược không chỉ làm chậm tiến độ phản công mà còn buộc Ukraine phải chọn lựa giữa phòng thủ và tấn công, một lựa chọn chết người trong cuộc chiến này”. Để đối phó, Kiev ký hợp đồng với các nhà cung cấp Nam Phi, Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng logistics toàn cầu làm chậm quá trình này. Sự thiếu hụt này không chỉ ảnh hưởng đến chiến trường mà còn làm suy yếu lập trường đàm phán, khi Nga biết thời gian đứng về phía họ.

Đàm phán hòa bình bế tắc

Tiến trình đàm phán hòa bình Ukraine - Nga rơi vào bế tắc với lập trường cứng rắn từ cả hai bên. Các cuộc đàm phán tái khởi động năm 2025 sau các nỗ lực thất bại vào năm 2022, nhưng đã dừng lại do bất đồng về lãnh thổ, ngừng bắn. Gần đây nhất, đề xuất của Tổng thống Trump về “đóng băng mặt trận hiện tại” đã bị ông Putin bác bỏ, dẫn đến việc hủy cuộc gặp giữa hai lãnh đạo tại Hungary, theo Telegraph.

Nga kiên quyết từ chối ngừng bắn vô điều kiện, cho rằng điều này sẽ mang lại lợi thế cho Kiev để tái trang bị. Thay vào đó, Moscow đòi hỏi công nhận Crimea và Donbass là lãnh thổ Nga, một yêu cầu bị Ukraine bác bỏ hoàn toàn. Al Jazeera phân tích rằng sự sụp đổ của các cuộc đàm phán Nga - Mỹ phản ánh “sự khác biệt cơ bản về tầm nhìn: Tổng thống Trump muốn kết thúc nhanh chóng, trong khi ông Putin nhắm đến chiến thắng chiến lược”. Các cuộc tấn công của Nga tiếp tục, với hơn 1.000 drone và tên lửa nhắm vào cơ sở hạ tầng Ukraine chỉ trong tuần qua, theo ISW.

Đại sứ Nga tại Liên hợp quốc, Vassily Nebenzia, cáo buộc Anh và EU “thao túng Ukraine để kéo dài xung đột”, trong khi Kiev khẳng định chỉ đàm phán khi Nga rút quân hoàn toàn. Báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council) liệt kê 20 câu hỏi then chốt về đàm phán, nhấn mạnh nhu cầu lực lượng gìn giữ hòa bình đa quốc gia để đảm bảo an ninh hậu chiến.

Học giả Serhiy Kudelia từ Đại học George Washington nhận định: “Đàm phán với Tổng thống Putin giống như chơi cờ với một đối thủ đầy kinh nghiệm; Ukraine cần sức mạnh để buộc Nga ngồi vào bàn đàm phán, chứ không phải nhượng bộ từ vị thế yếu”. Sự đình trệ này không chỉ kéo dài khổ sở cho dân thường mà còn mở ra rủi ro leo thang, đặc biệt khi Nga tăng cường liên minh với Triều Tiên và Iran.

Mùa đông khắc nghiệt

Khi lá thu rơi ở Kiev, bóng ma mùa đông lại trở thành mối đe dọa kép: vừa là thách thức hậu cần đối với Ukraine, vừa là vũ khí tác chiến lợi hại của Nga. Dự báo, từ tháng 10/2025 - 3/2026, hơn 6 triệu người Ukraine có nguy cơ thiếu sưởi ấm do phá hủy hạ tầng năng lượng, với ngân sách cần thiết lên đến 1,2 tỷ USD. Nga đã tăng cường tấn công lưới điện.

Thời tiết lạnh giá làm gián đoạn vận chuyển, với tuyết rơi sớm ở Donbass làm chậm dòng chảy viện trợ. Báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cảnh báo rằng an ninh năng lượng Ukraine đang “lại một lần nữa ở rủi ro cao”, với nhu cầu khí đốt tăng 30% nhưng nguồn cung từ châu Âu bị hạn chế do tranh chấp giá cả. Hàng triệu hộ gia đình chuẩn bị cho các đợt cúp điện kéo dài, giống như mùa đông 2022-2023, nhưng lần này với lạm phát cao hơn 20%.

Chủ tịch Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD), Odile Renaud-Basso, nhận định: “Mùa đông này sẽ là thử thách mới, khi Nga chuyển sang chiến tranh năng lượng để làm suy yếu tinh thần dân chúng”. Liên hợp quốc phân bổ 300 triệu USD cho các biện pháp sưởi ấm, nhưng tiếp cận khu vực bị chiếm đóng vẫn khó khăn. Những khó khăn này không chỉ ảnh hưởng đến dân thường mà còn làm phức tạp hóa các nỗ lực hòa bình, khi mùa đông có thể buộc Ukraine phải nhượng bộ để tránh thảm họa nhân đạo.

Ukraine đang đứng giữa “lằn ranh sinh tử”, nơi các thách thức về viện trợ, đạn dược, bế tắc đàm phán và mùa đông đan xen thành mạng lưới siết chặt. Dù vậy, tinh thần kiên cường của người dân Kiev vẫn là nguồn hy vọng. Theo giới chuyên gia, dù mất đất đai, Ukraine vẫn quyết chiến đấu, và Nga hiện cũng đối mặt khó khăn chọn lựa giải pháp giữa tiến công và thúc đẩy đàm phán hòa bình.

Theo TASS, NYT, Global Affairs