Tầm soát ung thư: Nên và không nên

Tuần này tôi vừa khám cho một bác bệnh nhân cũ. Bác bị hẹp động mạch thận đã can thiệp đặt stent tại bệnh viện chúng tôi từ nhiều năm trước. Bác dùng thuốc theo đơn của tôi hơn 5 năm không khám lại, nhưng mọi việc vẫn ổn thỏa vì là người cẩn thận, không quên thuốc huyết áp và chống đông bao giờ.

Trò chuyện với bác, tôi được biết một ngày đẹp trời, con gái cho cả hai bố mẹ đi tầm soát ung thư. Ông bà được sử dụng "gói VIP" hơn 20 triệu đồng nhưng vì quen biết nên được giảm xuống còn 18 triệu đồng. Rất nhiều thăm dò chẩn đoán hình ảnh được sử dụng, thậm chí cả chụp Cộng hưởng từ (MRI) toàn thân. Nhìn vào kết quả các xét nghiệm dày đặc khiến tôi hoa cả mắt. Tất cả các marker ung thư (chất chỉ điểm có vai trò quan trọng trong sàng lọc, chẩn đoán và tiên lượng bệnh) đều được kiểm tra, từ đơn giản như PSA, alpha FP ... đến phức tạp.

Không biết có phải do nhiều kết quả in đậm (cao hơn giới hạn tham chiếu) khiến bác bệnh nhân của tôi lo lắng và huyết áp bị tăng lên như kể trên hay không.

Sau khi khám kỹ lưỡng, tôi cũng không đổi thuốc mà chỉ giải thích cắt nghĩa, hướng dẫn chế độ ăn uống, sinh hoạt. Tiễn bác về xong tôi cứ nghĩ mãi về việc sàng lọc ung thư một cách vô tội vạ hiện nay.

Bố mẹ tôi đều bị ung thư giai đoạn khá muộn mặc dù vẫn khám sức khỏe định kỳ, được làm marker ung thư song không phát hiện được giai đoạn sớm của bệnh. Tôi không biết bao nhiêu trường hợp giống như vậy, và chắc chắn rất hiếm người được may mắn thoát khỏi lưỡi hái tử thần như bố mẹ tôi.

Chính vì vậy, tôi xin khuyến cáo các xét nghiệm dấu ấn ung thư không được sử dụng để chẩn đoán sớm ung thư. Ngoài hai xét nghiệm kinh điển PSA (ung thư tiền liệt tuyến) và alpha FP (ung thư gan), các marker khác không có giá trị chẩn đoán xác định ung thư do độ nhạy và đặc hiệu không đủ tin cậy. Có nghĩa là dù có chỉ số tăng cao cũng không chắc bị ung thư và ngược lại âm tính cũng không loại trừ được (chỉ số âm tính khiến rất nhiều người chủ quan với kết quả này).

Các bạn sẽ hỏi vậy tại sao người ta lại nghiên cứu ra các marker ung thư? Xin thưa đó là sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị. Bệnh nhân đang điều trị hóa, xạ trị, sau phẫu thuật cắt bỏ khối u… sẽ được chỉ định marker liên quan và xét nghiệm theo dõi dọc thời gian. Nếu các chỉ số này tăng đột biến là cảnh báo sự tái phát của ung thư, còn nếu giảm hoặc giữ nguyên theo thời gian là dấu hiệu bệnh nhân đã đáp ứng tốt theo phương pháp điều trị đang thực hiện.

Tóm lại, tôi phản đối việc chỉ định xét nghiệm dấu ấn ung thư tràn lan. Đặc biệt các đơn vị tư nhân lấy máu tại nhà rồi tiếp thị những người dân bỏ tiền ra làm các xét nghiệm "lợi bất cập hại" này.

Để sàng lọc ung thư cần khám và tư vấn chuyên khoa. Các bác sĩ sẽ hỏi bệnh và khám lâm sàng để chỉ định các xét nghiệm cần thiết. Cá thể hóa người bệnh là tiêu chí của y học hiện đại. Không thể tầm soát ung thư phổi bằng cách chụp cắt lớp CT Scanner cho một nữ thanh niên không có tiền sử gì đặc biệt, nhưng ngược lại rất cần ở nam giới tuổi cao hút thuốc bị gầy sút chưa rõ nguyên nhân...

Xin hãy thực sự cân nhắc trước các lời tư vấn xét nghiệm.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!