AI sẽ là xung lực để đất nước vươn mình

Sự xuất hiện của ChatGPT đã tạo nên một “cơn địa chấn” trong làng công nghệ toàn cầu, khiến những gã khổng lồ như Google, Microsoft, Meta, Amazon hay Alibaba đồng loạt nhập cuộc.

Cuộc đua phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đang nóng hơn bao giờ hết, đi kèm là những khoản đầu tư khổng lồ và chiến lược dài hạn nhằm chiếm lĩnh tương lai công nghệ.

Trong bối cảnh làn sóng AI lan tỏa mạnh mẽ trên toàn thế giới, Việt Nam cũng không thể đứng ngoài cuộc. Việc phát triển ngành công nghiệp AI trở thành yêu cầu cấp thiết để tận dụng cơ hội, tạo bước đột phá trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh, hướng tới một nền kinh tế tăng trưởng bền vững.

Điều này được thể hiện trong nhiều chủ trương, quyết sách của Đảng và Chính phủ trong thời gian vừa qua.

AI được xếp ở vị trí đầu tiên trong Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược của Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Theo các chuyên gia công nghệ, AI sẽ là một cơ hội lớn để chúng ta vươn lên, bắt kịp các nước phát triển. Để làm được điều này, nguồn nhân lực chất lượng chuyên môn cao về AI là đặc biệt quan trọng.

Ngày 15/10, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII công bố toàn văn Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV để lấy ý kiến góp ý rộng rãi từ nhân dân, kéo dài đến ngày 15/11.

Các dự thảo lần này thể hiện tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá khách quan tình hình, đồng thời xác định quan điểm, mục tiêu và giải pháp đột phá nhằm phát triển nhanh, bền vững, thể hiện khát vọng vươn lên mạnh mẽ của dân tộc trong kỷ nguyên mới.

“Đẩy mạnh phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục”, là một trong những nhiệm vụ được nêu trong Dự thảo Chương trình hành động của Ban Chấp hành Trung ương Đảng thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

Trao đổi với phóng viên báo Dân trí, nhiều chuyên gia trẻ về lĩnh vực AI nhận định, việc chú trọng đẩy mạnh phát triển và ứng dụng AI trong giáo dục thể hiện tầm nhìn chiến lược, tinh thần đổi mới và khả năng thích ứng linh hoạt với sự phát triển không ngừng của công nghệ, nắm bắt cơ hội đưa đất nước vươn mình của Đảng ta.

Công dân Việt Nam cần được phổ cập nền tảng AI

Theo TS Trần Tiến Công - Trưởng Bộ môn Học máy, khoa Trí tuệ nhân tạo, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, AI là một “cuộc đua” mới.

Do đó, việc công dân Việt Nam được kịp thời đào tạo, phổ cập kiến thức về AI sẽ là một xung lực lớn để nước ta có thể nắm bắt cơ hội vàng này và vươn lên thành một nước phát triển.

“Tôi muốn nhấn mạnh chúng ta phải có những nhân lực AI và những nhân lực này phải có chất lượng chuyên môn cao.

Để làm được điều đó, không có cách nào khác, chúng ta phải bồi dưỡng kiến thức AI từ sớm. Tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông đã xây dựng những chương trình đào tạo AI cho cả lớp 1.

Ở cấp học này, các em sẽ vừa học vừa chơi, để được phổ cập và hiểu được khái niệm AI”, TS Công chia sẻ.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Anh, chuyên gia phát triển sản phẩm AI, sự phát triển mạnh mẽ của AI mở ra nhiều cơ hội cho giáo dục Việt Nam. Điển hình là việc AI cho phép cá nhân hoá việc học ở mức độ sâu hơn, mỗi học sinh có thể có một lộ trình, tốc độ và hệ thống bài tập thích nghi với năng lực, sở thích và mục tiêu riêng.

Nhờ đó, người học không còn bị ràng buộc bởi khuôn mẫu “một chương trình cho tất cả”, họ được phát triển theo cách phù hợp nhất với bản thân.

“Một thực tế nữa mà tôi nhận thấy là AI cũng giúp mở rộng khả năng tiếp cận tri thức toàn cầu, xoá bỏ rào cản ngôn ngữ và chi phí; bất kỳ ai, dù ở vùng sâu vùng xa, cũng có thể học từ những nguồn học thuật quốc tế thông qua các công cụ AI ngày càng phổ biến và miễn phí”, bà Mai Anh chia sẻ.

Không đơn giản chỉ là thêm một môn học

AI mở ra cơ hội nhưng ngược lại, cũng đặt ra nhiều thách thức. Do đó, theo các chuyên gia, để đưa AI vào giáo dục cần có một lộ trình được xây dựng bài bản, liên tục kiểm thử. Bên cạnh đó, cần có những điều chỉnh trên nhiều khía cạnh để chuyển đổi từ nền giáo dục truyền thống sang nền giáo dục AI.

TS Lê Duy Dũng - Giám đốc chương trình Cử nhân Khoa học Dữ liệu, Viện Kỹ thuật và Khoa học Máy tính, Trường Đại học VinUni (Chủ nhân Quả cầu vàng 2025) chỉ ra 3 vấn đề chính cần điều chỉnh khi đưa AI vào giáo dục.

Thứ nhất là định nghĩa lại mục tiêu đào tạo. Theo TS Dũng, trước hết cần phải xác định chi tiết những nội dung sẽ được đưa vào giảng dạy.

“Mục tiêu không chỉ trang bị kiến thức về AI, mà cần phải trang bị năng lực tư duy: tư duy phản biện, tư duy thiết kế, tư duy tính toán.

Không chỉ có AI, thế giới chúng ta đang sống thay đổi rất nhanh. Do đó, mọi người cần có năng lực tư duy để luôn thích ứng với sự thay đổi đó.

Khi chúng ta có năng lực tư duy phản biện, hệ thống và thiết kế thì mới có thể không phụ thuộc vào AI, dùng AI có trách nhiệm và tạo ra lợi thế cạnh tranh”, TS Dũng phân tích.

Khi đã đưa AI vào giáo dục, theo TS Dũng, chúng ta cần định nghĩa lại mục tiêu đào tạo, trong đó có mục tiêu về làm chủ kỹ năng AI liên quan đến chuyên môn của mình.

Ví dụ, một sinh viên ngành kế toán khi tốt nghiệp, bên cạnh việc nắm các kiến thức về kế toán như trước đây, có thể đặt ra mục tiêu đào tạo là cần có tư duy thiết kế để thiết lập một phòng kế toán AI, trong đó có 1 chatbot làm kế toán trưởng và 3 chatbot khác làm kế toán viên.

Thứ hai là thay đổi phương thức đánh giá học sinh, sinh viên. Theo TS Dũng, các cơ sở giáo dục trước hết cần ban hành hướng dẫn sử dụng trí tuệ nhân tạo trong các môn học, nghiên cứu hay đơn giản là việc làm bài tập.

Mục tiêu không chỉ trang bị kiến thức về AI, mà cần phải trang bị năng lực tư duy: tư duy phản biện, tư duy thiết kế, tư duy tính toán

“Ví dụ trong bài tập này có thể dùng AI cấp độ nào, từ không sử dụng, cho đến sử dụng AI để hỗ trợ lên ý tưởng, khái quát thông tin hay cao nhất là có thể sử dụng AI toàn bộ”, TS Dũng phân tích.

Cũng theo chuyên gia này, với sự bùng nổ của AI, nhiều phương thức kiểm tra, ra bài tập về nhà truyền thống sẽ không còn phù hợp.

Vấn đề thứ ba, theo TS Dũng, là bổ cập kiến thức cho đội ngũ giáo viên để phù hợp với nền giáo dục mới.

“Cũng như câu chuyện ngày xưa, các thầy cô phổ cập kiến thức về ngoại ngữ, tin học văn phòng. Chúng ta phải đào tạo nghiệp vụ liên tục cho đội ngũ giáo viên vì AI thay đổi rất nhanh, mà học sinh lại cực kỳ nhanh nhạy với các công cụ này.

Các thầy cô cũng cần tìm cách đưa AI vào việc giảng dạy của mình. Sẽ có những vấn đề thành công, có vấn đề không thành công nhưng sẽ giúp rút kinh nghiệm”, TS Dũng phân tích.

Xây dựng bộ khung đào tạo và đổi mới, cập nhật liên tục

Các chuyên gia thống nhất quan điểm, để triển khai trí tuệ nhân tạo trong giáo dục một cách hiệu quả, Việt Nam cần một chiến lược chuẩn bị toàn diện ở nhiều cấp độ, từ chính sách, con người đến quy trình vận hành.

Theo đó, cần xây dựng bộ khung hoạt động rõ ràng cho giáo viên và học sinh, sinh viên, trong đó xác định cụ thể những việc AI được phép hỗ trợ (như gợi ý, soạn nháp, luyện tập kỹ năng) và những việc phải do con người đảm nhiệm (như đánh giá cuối cùng, phản hồi sư phạm, định hướng học tập).

Bộ khung này phải đi kèm quy tắc sử dụng minh bạch, đảm bảo tính đạo đức, trung thực và trách nhiệm trong môi trường học tập có sự hỗ trợ của AI.

Một trụ cột khác là cơ chế cập nhật giáo trình linh hoạt và hiện đại. Theo TS Dũng, chúng ta cần có một quy trình tốt, thay vì đi tìm một sản phẩm tốt ngay từ đầu vốn là một điều rất khó.

“Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có hướng dẫn và sau đó có các mô hình thí điểm. Chúng ta phải có một quy trình cải tiến liên tục. Năm đầu tiên khi chúng ta đưa AI vào giảng dạy có thể học sinh rất bỡ ngỡ, nhưng sẽ hoàn thiện dần các ý tưởng, phương án. Sau đó, cần đánh giá các cách làm thành công, hiệu quả để nhân rộng ra.

Khi chúng ta cải tiến liên tục 5-10 năm sẽ có thể có một bộ khung tương đối tốt để phát triển”, TS Dũng nêu quan điểm.

Bà Nguyễn Thị Mai Anh cũng nêu dẫn chứng nhiều quốc gia trên thế giới đang chủ động tích hợp trí tuệ nhân tạo vào hệ thống giáo dục với những mô hình đáng tham khảo.

Tại Ấn Độ, chương trình quốc gia “AI For All” do Hội đồng Giáo dục Trung ương (CBSE) phối hợp với Intel triển khai đã giúp phổ cập kiến thức AI cơ bản cho học sinh, giáo viên và phụ huynh, đồng thời đưa AI trở thành môn học tự chọn và nội dung liên môn trong chương trình phổ thông.

Indonesia cũng đi theo hướng tích hợp sớm, khi Bộ Giáo dục nước này thúc đẩy việc dạy lập trình và AI ngay từ bậc mẫu giáo đến lớp 12, đồng thời ban hành Sổ tay hướng dẫn sử dụng Generative AI ở bậc đại học, quy định rõ nguyên tắc sử dụng có trách nhiệm và minh bạch.

Trong khi đó, Philippines thành lập Trung tâm AI trong Giáo dục (E-CAIR) trực thuộc Bộ Giáo dục (DepEd), đóng vai trò nghiên cứu, phát triển công cụ AI phục vụ dạy - học - quản trị, đồng thời xây dựng chính sách quốc gia về sử dụng AI có trách nhiệm trong nhà trường.