Ảo tưởng giàu nhanh với tiền số: Đưa chân vào bẫy!

Trong những năm gần đây hàng triệu người Việt dấn thân vào thế giới crypto (tiền số) với niềm tin rằng blockchain (công nghệ nền tảng của tiền số) sẽ mở ra cơ hội đổi đời. Niềm tin ấy rất đẹp nếu nó đi cùng hiểu biết. Nhưng phần lớn không như vậy. Người ta mua token (đồng tiền hoặc tài sản kỹ thuật số được xây dựng dựa trên một nền tảng blockchain có sẵn) như mua giấc mơ. Mà giấc mơ khi không được kiểm chứng, dễ biến thành bẫy.

Cơn sốt tiền số ở Việt Nam không bắt đầu từ các sàn lớn như Binance mà từ những dự án Việt hóa được gắn mác hệ sinh thái công nghệ nào đó. Sau đó một vài người nổi tiếng (KOL) trong lĩnh vực tiền mã hóa hoặc thậm chí là bất cứ lĩnh vực nào kêu gọi tham gia, vài dòng quảng cáo đầu tư cùng chuyên gia Việt, thế là đủ để đám đông “xuống tiền”. Không ai hỏi token đó được cấp phép ở đâu, ai nắm khóa riêng hay hợp đồng thông minh có được kiểm toán không. Người ta chỉ quan tâm bao lâu thì có lãi.

Khi nghe một khách hàng hỏi về cách lấy lại tiền từ vụ án mới bị phanh phui gần đây tôi thấy không chỉ là câu chuyện thua lỗ thông thường. Đằng sau còn là ảo tưởng làm giàu nhanh được bơm phồng bởi ngôn ngữ hào nhoáng từ hiệu ứng đám đông và những gương mặt có ảnh hưởng. Chúng ta đang sống trong thời của những cú nhấp chuột. Và cũng là thời của những cái bẫy tinh vi.

Theo báo cáo của VinaCapital, ước tính có khoảng 17 triệu người Việt đã tham gia giao dịch tiền mã hóa với tổng giá trị hằng năm trên 100 tỷ USD. Phần lớn diễn ra trên các sàn nước ngoài như Binance, Bybit hoặc các nền tảng đặt tại Singapore, Hàn Quốc, Hồng Kông (Trung Quốc). Thực tế ấy cho thấy làn sóng tham gia rất lớn trong khi hiểu biết kỹ thuật và pháp lý của nhiều người vẫn còn sơ sài. Nghĩa là chúng ta đầu tư vào thứ mình không hiểu chỉ vì thấy người khác cũng làm vậy.

Con người có tâm lý sợ bỏ lỡ cơ hội. Một biểu đồ tăng dựng đứng kéo theo cảm giác ai cũng đang thành công, chỉ mình mình đứng ngoài. Khi nỗi sợ bị bỏ lại lấn át lý trí thì mọi cảnh báo đều mờ đi. Lúc ấy chỉ cần một câu nói đã kiểm định, đã niêm yết ở “sàn X” hay được “shark Y” hậu thuẫn là đủ. Nhưng kiểm định ở đâu, niêm yết thế nào… mấy câu hỏi đơn giản lại bị gạt đi như chuyện nhỏ.

Nếu niềm tin là nguồn vốn tự có thì nhiều người đang tiêu xài nó quá dễ dãi. Chưa bao giờ uy tín cá nhân lại có sức nặng như bây giờ. Một doanh nhân nổi tiếng, một KOL hàng triệu người theo dõi thì lời nói của họ có giá trị cao hơn cả giấy tờ pháp lý. Đa số nhà đầu tư nghe họ không phải vì họ là chuyên gia tài chính mà vì họ trông đáng tin. Thế là niềm tin trở thành tài sản và tài sản ấy bị đem ra khai thác.

Luật Chứng khoán 2019 quy định chỉ tổ chức được cấp phép mới có quyền chào bán chứng khoán ra công chúng. Việc cá nhân phát hành token hứa chia lợi nhuận, huy động vốn là hành vi phát hành trái phép. Nhưng ranh giới giữa token tiện ích và chứng khoán ẩn danh lại mờ. Người quảng bá thì nói “Đây chỉ là dự án công nghệ, không kêu gọi đầu tư”. Bẫy tiền số thường giống nhau khi hứa hẹn lợi nhuận kỳ vọng vượt chuẩn thị trường, bất cân xứng thông tin nghiêm trọng và cơ chế dòng tiền không thể thẩm định độc lập. Không chỉ Việt Nam mới đối mặt với bẫy tiền số. Hàn Quốc từng chấn động sau vụ Terra-Luna năm 2022 khi hàng trăm nghìn người mất trắng. Nhà sáng lập bị truy tố, chính phủ phải thành lập Ủy ban tài sản ảo.

Toàn cầu hiện nay không cấm blockchain nhưng đã đặt công nghệ vào khung pháp lý và đạo đức. Ở Singapore, các sàn phải có giấy phép DPT (giấy phép cung cấp dịch vụ token thanh toán kỹ thuật số) do cơ quan quản lý tiền tệ (MAS) cấp, yêu cầu lưu trữ dữ liệu 5 năm và phải công bố rủi ro cho người dùng. Trong khi đó Liên minh châu Âu ban hành quy định MiCA buộc nhà phát hành chịu trách nhiệm pháp lý nếu tài sản số mất giá do gian dối. Ủy ban chứng khoán (SEC) tại Hoa Kỳ xem phần lớn token là chứng khoán. Nước này từng xử phạt hàng loạt sàn vì chào bán trái phép.

Blockchain là công cụ tuyệt vời nếu nó được vận hành bởi người trung thực và luật pháp rõ ràng. Còn khi những người nắm công nghệ dùng nó để che giấu lòng tham thì công nghệ chỉ là vỏ bọc cho tội phạm tài chính. Khó chấp nhận nổi khi nhiều người vẫn tin vào câu nói “rủi ro càng cao lợi nhuận càng lớn”. Câu nói này không sai nhưng lợi nhuận lớn không đến với người không biết rủi ro là gì.

Blockchain được ca ngợi là minh bạch tuyệt đối nhưng chính sự minh bạch đó lại khiến người ta chủ quan. Các nhà đầu tư tin rằng mọi giao dịch đều hiển thị công khai nên sẽ không có gian lận. Thực tế đã chứng minh không phải vậy.

Đầu tháng 9 vừa qua, Chính phủ ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP mở thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 5 năm. Đây là hành lang đầu tiên minh bạch hóa thị trường tiền số khi phát hành, niêm yết, giao dịch, lưu ký phải đi qua tổ chức được cấp phép, có chuẩn công nghệ, có xác minh và công bố thông tin.

Từ 1/1/2026, Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 lần đầu công nhận tài sản số là tài sản theo Bộ luật Dân sự. Một cột mốc đáng mừng vì nó mở đường cho việc truy vết, thu hồi và xử lý hành vi chiếm đoạt tài sản kỹ thuật số. Nhưng luật này không hợp thức hóa việc phát hành token bừa bãi. Trái lại nó đặt ra nghĩa vụ định danh, lưu trữ, chống rửa tiền và bảo vệ người dùng.

Khung pháp lý đang chạy đua với thực tiễn. Tôi ủng hộ cách tiếp cận rủi ro ở đâu thì siết ở đó, tránh bóp nghẹt sáng tạo. Nhưng song song cần đẩy nhanh các cơ chế như hướng dẫn phân loại tài sản số theo chức năng, tiêu chuẩn minh bạch tối thiểu khi huy động từ cộng đồng, quy trình xử lý tài sản số trong tố tụng, thừa nhận giá trị chứng cứ của log hệ thống (bản ghi các hoạt động trong hệ thống), time-stamp (dấu mốc thời gian), dữ liệu chuỗi khi đáp ứng điều kiện kỹ thuật.

Còn đối với mỗi nhà đầu tư trước khi tin vào cơ hội đổi đời thì nên tìm hiểu kỹ thay vì chỉ đọc một vài quảng cáo. Nhà đầu tư cần tham gia các khóa bồi dưỡng theo chuẩn năng lực, tập trung vào kỹ thuật kiểm chứng và tuân thủ pháp lý trước khi “xuống tiền”. Và cần ghi nhớ lời hứa của người nổi tiếng không thay thế cơ chế bảo đảm.

Giấc mơ giàu nhanh luôn sáng hơn lời cảnh báo rủi ro. Bẫy tiền số lợi dụng đúng điều đó, đánh vào nỗi sợ bị bỏ lỡ và mượn chút hào quang của người nổi tiếng rồi đẩy nhà đầu tư vào tròng. Blockchain không lừa ai, chỉ có chúng ta tự lừa lẫn nhau.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!