Về địa phương để thấy cán bộ cơ sở nỗ lực và trăn trở thế nào

"Thành phố Huế hiện là một trong những địa phương tiên phong, nơi chúng tôi có thể nhìn thấy rất rõ cả hai khía cạnh, một đô thị đang tăng tốc chuyển đổi số và những vùng sâu, vùng xa vẫn phải nỗ lực, gồng mình tìm nhịp thích ứng với mô hình mới".

Ông Bùi Sỹ Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Người có công (Bộ Nội vụ), mở đầu câu chuyện sau hơn một tháng đi cơ sở ở Huế, nơi ông được cử vào tăng cường để hướng dẫn, ghi nhận và tổng hợp tình hình vận hành chính quyền địa phương hai cấp.

Đều đặn mỗi tuần, các cán bộ được Bộ Nội vụ cử tăng cường về địa phương đã gửi báo cáo chi tiết về tình hình thực hiện và những khó khăn, vướng mắc phát sinh ở cơ sở, qua đó đóng vai trò cầu nối giữa Trung ương và địa phương trong việc kịp thời tháo gỡ những vấn đề tồn đọng.

Sau tinh gọn, công chức mới gồng mình gánh việc

Theo ông Tuấn, Huế là một trong những địa phương hoàn thành việc sắp xếp đơn vị hành chính sớm nhất, giảm từ 133 xã, phường xuống còn 40, tổ chức lại toàn bộ bộ máy chính quyền theo mô hình hai cấp.

"Ở khu vực trung tâm thành phố, tôi thấy rõ bầu không khí làm việc rất khác. Các phường như An Cựu, Thủy Xuân, Kim Trà hay Phú Xuân đã nhanh chóng vận hành trơn tru. Cán bộ được phân công đúng chuyên môn, nắm bắt nhanh nhiệm vụ mới và biết phối hợp liên ngành để giải quyết công việc", ông nói.

Trung tâm Phục vụ hành chính công của thành phố Huế được ông Tuấn đánh giá là "một mô hình đáng tham khảo", khi trên 90% thủ tục được giải quyết đúng tiến độ, phần lớn hồ sơ được nộp trực tuyến.

"Người dân, doanh nghiệp rất tin tưởng vào chất lượng và tiến độ giải quyết hồ sơ tại Trung tâm Phục vụ hành chính công. Phần lớn thủ tục hiện nay đã được tiếp nhận, xử lý trực tuyến, bảo đảm đúng thời gian", ông nói.

Việc số hóa hồ sơ và giải quyết thủ tục phi địa giới, tức người dân có thể nộp ở bất kỳ đâu, cũng được xem là một điểm đột phá. Tuy nhiên, phía sau sự nhịp nhàng đó là áp lực công việc lớn chưa từng có.

"Khối lượng hồ sơ tăng gấp nhiều lần, công chức phải làm cả buổi tối và cuối tuần để kịp tiến độ", ông Tuấn cho biết.

Từ thực tế làm việc với các xã, phường trên địa bàn, ông Tuấn nhận thấy năng lực, chuyên môn của cán bộ, công chức đang có nhiều vấn đề thách thức.

"Thành phố có nhiều người giỏi, nhưng lại thiếu cán bộ chuyên sâu về công nghệ thông tin và kế toán công. Nhiều vị trí vẫn phải kiêm nhiệm nên hiệu quả công việc chưa thật sự ổn định lâu dài", ông nói.

Vùng sâu, vùng xa riêng di chuyển đã mất nửa ngày làm việc

Nếu ở đô thị, chính quyền hai cấp đã vận hành tương đối ổn định thì tại các xã vùng sâu vùng xa như A Lưới, Quảng Điền hay Phong Điền, khoảng cách thích ứng vẫn còn lớn.

"Khi đến các xã vùng núi, tôi thấy rõ khó khăn không chỉ nằm ở con người, mà còn ở điều kiện hạ tầng. Trụ sở làm việc chật chội, mạng Internet yếu, thiết bị số hóa thiếu thốn. Nhiều công chức phải dùng máy tính cá nhân hoặc kết nối 4G để xử lý hồ sơ", ông Tuấn chia sẻ.

Sau khi sáp nhập và xóa cấp huyện, nhiều xã phải tiếp nhận một lượng lớn hồ sơ tồn đọng, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai.

"Có nơi, hồ sơ chuyển nhượng đất đai từ cấp huyện cũ gửi về vẫn phải xử lý thủ công vì chưa có dữ liệu điện tử. Cán bộ địa chính phải tra từng tập giấy để xác minh nguồn gốc đất", ông kể.

Tiếp xúc với cơ sở, ông Tuấn nhận thấy một trong những nhu cầu của cán bộ, công chức trực tiếp làm việc tại xã, phường, đặc biệt những xã vùng sâu, vùng xa là nhận được sự hỗ trợ pháp lý kịp thời. Tuy nhiên, việc này đến nay vẫn gặp không ít khó khăn.

"Các văn bản từ cấp trên chưa được ban hành đồng bộ. Cấp xã được giao nhiều thẩm quyền mới nhưng lại chưa có văn bản phân cấp, dẫn đến việc mỗi nơi làm một kiểu, vừa làm vừa hỏi", ông nói.

Đặc biệt, theo ông Tuấn, còn hiện tượng công chức vẫn làm việc theo tư duy cũ, chưa quen với cách quản lý số hóa.

"Một số người lớn tuổi, hoặc công chức kiêm nhiệm, chưa sử dụng thành thạo phần mềm hành chính điện tử. Việc nộp hồ sơ trực tuyến của người dân vùng núi gần như vẫn phải nhờ Tổ công nghệ số cộng đồng làm hộ.

Thế nhưng, ngay cả Tổ công nghệ số cộng đồng - công cụ được kỳ vọng giúp đưa chính quyền số về tận thôn, bản - cũng đang gặp khó. Theo quy định, mỗi xã phải có ít nhất 5 thành viên tổ công nghệ số trên 100 dân nhưng thực tế không nơi nào đạt được vì thiếu kinh phí, thiếu người và thiếu hướng dẫn rõ ràng", ông Tuấn trăn trở.

Đến các xã vùng núi, ông Tuấn bày tỏ cảm thông với đội ngũ cán bộ, công chức ở đây. Bởi sau sáp nhập, nhiều xã, phường có địa bàn rộng gấp đôi, thậm chí gấp ba trước đây, thách thức với không ít cán bộ.

"Cán bộ phải di chuyển quãng đường dài để nắm tình hình dân cư, trong khi hồ sơ hành chính tăng đột biến. Ở vùng núi, chỉ riêng việc đi lại đã chiếm nửa ngày làm việc", ông nói.

Để bộ máy chính quyền mới không chỉ là mô hình trên giấy

Từ góc nhìn của cán bộ Bộ Nội vụ, ông Tuấn cho rằng mô hình chính quyền hai cấp ở TP. Huế đang cho thấy cả thành công lẫn thách thức hệ thống. Thành công thể hiện ở đô thị, nơi bộ máy nhanh nhạy, nhân lực dồi dào đối lập với khó khăn ở miền núi, nơi thiếu hướng dẫn, thiếu người và thiếu công cụ.

"Mô hình chính quyền địa phương hai cấp là xu thế tất yếu nhưng để bộ máy hoạt động đi vào thực chất phải có sự đồng bộ giữa Trung ương và địa phương. Chúng tôi nhận thấy nhiều quy định, đặc biệt là về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền trong các lĩnh vực giáo dục, đất đai, tài chính… cần được ban hành thống nhất sớm", ông nói.

Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh vai trò của chuyển đổi số và đào tạo cán bộ. "Chính quyền hai cấp muốn vận hành hiệu quả thì con người phải đi trước. Cần đào tạo kỹ năng số cho đội ngũ công chức, đặc biệt là ở cơ sở. Nếu không có người vận hành, công nghệ chỉ nằm trên giấy", Phó Cục trưởng Cục Người có công nhận định.

Với các địa phương vùng sâu, vùng xa, ông Tuấn cho rằng, điều quan trọng nhất không chỉ là "hoàn thành tổ chức mô hình trên giấy" mà là bảo đảm để bộ máy mới thực sự vận hành được.

"Chúng ta đang nói về những nơi địa bàn rộng, dân cư thưa, hạ tầng còn yếu, nhân lực vừa thiếu về số lượng, vừa khuyết về chuyên môn. Nếu không có cơ chế hỗ trợ phù hợp, rất khó để những địa phương này duy trì nhịp hoạt động ổn định", ông nói.

Theo ông, cần tính đến các cơ chế tài chính và phụ cấp đặc thù cho cán bộ công chức vùng khó khăn - những người phải gánh thêm phần việc khi không còn cấp huyện, nhưng vẫn nhận mức thu nhập như trước.

"Không thể đòi hỏi các xã A Lưới xử lý công việc nhanh, thạo như tại phường An Cựu khi điều kiện hạ tầng, đường sá, mạng thông tin còn những khoảng cách không nhỏ. Cần có sự chia sẻ nguồn lực và chính sách hỗ trợ riêng, cả về con người lẫn công nghệ", ông nhấn mạnh.

Ông Tuấn kể, trong nhiều chuyến khảo sát ở vùng núi, ông thấy cán bộ xã phải di chuyển hàng chục cây số chỉ để tiếp nhận hồ sơ, hoặc phải tự bỏ tiền mua thiết bị, kết nối 4G để giải quyết thủ tục trực tuyến.

"Đó là những hình ảnh rất thật, phản ánh sự nỗ lực của cấp cơ sở - những người đang gánh phần nặng nhất trong cuộc cải cách chung của cả nước", ông Tuấn phân tích.

Sau hơn một tháng trực tiếp về cơ sở, ông Tuấn nhận định, Huế đã đi được chặng đầu rất đáng ghi nhận. Theo ông, Huế đang bước vào giai đoạn mới với tinh thần "đổi mới, phát triển và lan tỏa", xác định xây dựng chính quyền đô thị văn minh, hiện đại, gắn với bảo tồn giá trị văn hóa - di sản. Thành phố không chỉ coi việc sắp xếp tổ chức hành chính là yêu cầu cơ học mà là cơ hội tái tạo động lực phát triển.

Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu đó, theo Phó Cục trưởng Cục Người có công, còn nhiều việc phải tiếp tục cải thiện để quá trình vận hành chính quyền địa phương 2 cấp thực sự thông suốt.

"Cơ quan quản lý ở Trung ương cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về phân quyền, phân cấp, nhất là trong lĩnh vực đất đai, giáo dục và tài chính, những mảng đang gây lúng túng nhất ở cấp xã. Đồng thời, Nhà nước phải đầu tư mạnh cho hạ tầng số, cho con người, để bảo đảm mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ hoạt động được mà phải hoạt động hiệu quả", ông nói.