(Dân trí) - Sau hơn 2 tháng vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, bộ máy cấp xã ở Hải Phòng hoạt động thông suốt, nhưng chịu áp lực công việc khổng lồ, thiếu cán bộ chuyên môn, cần sớm tháo gỡ để thực sự mạnh.
Việc sáp nhập đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7 được coi là một bước đi mang tính đột phá. Cấp huyện, quận trung gian được bãi bỏ, nhiều quyền lực và trách nhiệm chuyển thẳng về cấp xã, phường. Mục tiêu là tinh gọn bộ máy, tăng tốc độ xử lý công việc, giảm chi phí vận hành, đồng thời đưa chính quyền gần dân hơn.
Tuy nhiên, thực tế tại các xã, phường cho thấy, những ngày đầu vận hành mô hình mới không hề dễ dàng. Khối lượng công việc đổ xuống cơ sở tăng gấp nhiều lần so với trước. Các cán bộ vốn quen xử lý những thủ tục nhỏ lẻ nay phải “ôm” thêm hàng trăm nhiệm vụ mới, nhiều việc mang tính chuyên môn sâu.
Tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Tân Kỳ (Hải Phòng), sáng đầu tuần tháng 9, theo ghi nhận của phóng viên Dân trí ngay từ đầu giờ đã có khoảng 100 người dân đến xếp hàng làm thủ tục.
Các thủ tục được thực hiện nhiều nhất tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Tân Kỳ chủ yếu thuộc lĩnh vực hộ tịch, tư pháp, đón tiếp và hướng dẫn trả kết quả, tiếp nhận phản ánh…
Tại Tân Kỳ, nhờ trung tâm hành chính công, người dân chỉ cần đến một nơi là giải quyết hầu hết thủ tục.
Ngồi chờ để giải quyết thủ tục đất đai, ông Nguyễn Đức Loãn (52 tuổi, ở xã Tân Kỳ) cho biết: “Từ khi sáp nhập thành xã Tân Kỳ mới, lượng người đến làm thủ tục hành chính rất đông. Vì không còn cấp huyện nữa, mọi thủ tục liên quan đều thực hiện trực tiếp tại xã. Tôi thấy cán bộ, công chức ở đây đón tiếp và hướng dẫn tận tình, chu đáo. Đông người thì phải chờ thôi, tôi không thấy có vấn đề gì”.
Ông Phạm Văn Hùng, người dân xã Tân Kỳ, nhận xét: “Trước kia phải lên huyện mới giải quyết được nhiều việc. Giờ chỉ xuống xã, thuận tiện hơn rất nhiều. Cán bộ bận rộn nhưng vẫn nhiệt tình”.
Ông Nguyễn Công Quang, Phó Chủ tịch UBND xã Tân Kỳ, cho biết từ ngày 1/7 đến nay, xã phải đảm đương gần 900 nhiệm vụ, trong đó phần lớn là công việc vốn do huyện quản lý. Ngoài ra, gần 400 thủ tục hành chính phục vụ người dân cũng được chuyển hẳn về xã giải quyết.
“Cường độ công việc tăng đột biến, một số mảng như đất đai, giáo dục, y tế cần chuyên môn sâu, trong khi xã chưa có cán bộ phù hợp”, ông Quang nói.
Theo ông Quang, không chỉ giải quyết hồ sơ hành chính, xã Tân Kỳ còn phải triển khai các nhiệm vụ mới mang tính “phi địa giới”, như chứng thực điện tử, hướng dẫn công dân xử lý hồ sơ trực tuyến trên cổng dịch vụ công quốc gia. Mỗi ngày, trung tâm hành chính công của xã tiếp nhận hàng trăm lượt người dân và doanh nghiệp, đòi hỏi cán bộ phải vừa xử lý nhanh, vừa đúng quy định.
Để đáp ứng tình hình, ông Quang cho biết, chính quyền xã đã thành lập Trung tâm hành chính công với diện tích 170m2, vượt tiêu chuẩn tối thiểu, trang bị hệ thống lấy số tự động và phần mềm quản lý hồ sơ. Nhờ đó, hồ sơ được giải quyết kịp thời, tạo niềm tin cho người dân ngay từ ngày đầu mô hình mới vận hành.
Trong giai đoạn quá tải, theo ông, lãnh đạo xã cũng trực tiếp “xắn tay” cùng cán bộ. Có những công việc phức tạp, Phó Chủ tịch hoặc Chủ tịch UBND xã phải tham gia trực tiếp, vừa giải quyết vừa hướng dẫn để cán bộ cấp dưới quen dần. Cách làm “cầm tay chỉ việc” này giúp nhiều công chức nhanh chóng thích ứng, tránh tình trạng ách tắc.
Ngoài ra, cán bộ xã được tham gia các lớp tập huấn trực tuyến của Bộ Nội vụ và Sở Nội vụ Hải Phòng, theo ông Quang.
Bà Nguyễn Thị Hồi, Phó trưởng Phòng Văn hóa – Xã hội UBND xã Tân Kỳ, cho biết ngoài phụ trách chung, bà trực tiếp đảm nhận mảng giáo dục cả ba cấp, từ mầm non đến THCS. Trong khi đó, phòng có 9 người nhưng không ai có chuyên môn về giáo dục hay y tế.
Trước đây, bà Hồi công tác hơn 10 năm ở Hội Phụ nữ xã Ngọc Kỳ, sau đó giữ chức Phó Chủ tịch HĐND 4 năm, rồi Phó Chủ tịch UBND xã. Bà Hồi thừa nhận nhiệm vụ mới không đúng chuyên môn vì học ngành luật, chưa qua đào tạo quản lý giáo dục.
“Giai đoạn đầu vận hành gặp rất nhiều khó khăn, còn quản lý chung thì tôi đã từng làm nên thuận lợi hơn”, bà nói.
Theo bà Hồi, khó khăn lớn nhất là xã Tân Kỳ có tới 18 trường, nhưng không phân công cán bộ phụ trách theo từng cấp như nơi khác, khiến bà phải gánh trọn khối lượng công việc “trái tay”.
“Thời điểm xã mới vận hành cũng trùng năm học mới, chúng tôi quay như chong chóng. Gần như ngày nào tôi cũng làm từ 6h sáng đến 11h đêm, quanh quẩn bên máy tính, đến mức mắt mờ đi nhanh chóng”, bà Hồi chia sẻ.
Nhờ những nỗ lực này, từ tháng 7 đến nay, 100% hồ sơ hành chính của xã Tân Kỳ đều được giải quyết đúng và trước hạn. Đây được coi là điểm sáng trong bối cảnh khối lượng công việc tăng vọt.
Dù đã có sự chủ động, nhưng khó khăn hiện rõ nhất chính là thiếu cán bộ chuyên môn sâu. Trước đây, việc giải phóng mặt bằng, xã chỉ có trách nhiệm báo cáo, nay phải trực tiếp triển khai. Công việc liên quan đến đất đai, quy hoạch, môi trường, đầu tư công đều rất phức tạp, đòi hỏi vừa kiến thức pháp luật, vừa kỹ năng thực tiễn.
Ông Nguyễn Xuân Cương, Chủ tịch UBND xã Tân Kỳ, phân tích: “Trước kia, cấp huyện có 12 phòng chuyên môn, mỗi phòng khoảng 6-7 người. Giờ xã chỉ có 2 phòng chuyên môn và một văn phòng, mỗi phòng 9-10 cán bộ nhưng phải đảm đương khối lượng tương đương 5-6 phòng của huyện trước đây. Với lực lượng hiện tại, chúng tôi chỉ có thể cố gắng hết sức, chưa thể nói là đủ mạnh”.
Câu chuyện ở xã Vĩnh Thuận (Hải Phòng) cho thấy rõ sự lúng túng khi thiếu chuyên môn. Tháng 7 vừa rồi, xã được giao xử lý vụ ô nhiễm môi trường do nước thải từ trang trại lợn. Ông Trịnh Doãn Thuyết, Trưởng phòng Kinh tế xã, thừa nhận phòng không có cán bộ nào học về môi trường.
“Chúng tôi phải gọi điện nhờ phòng môi trường huyện cũ và tham khảo ý kiến Sở Nông nghiệp và Môi trường để đảm bảo xử lý đúng quy định”, ông kể.
Xã Nguyên Giáp (Hải Phòng) cũng trong tình cảnh tương tự. Chủ tịch UBND xã Lê Xuân Trường cho biết, hồ sơ hành chính vẫn được giải quyết đúng hạn, nhưng ở các lĩnh vực như quy hoạch, xây dựng cơ bản, đất đai, cán bộ còn hạn chế.
“Xã rất mong Bộ Nội vụ và Sở Nội vụ sớm điều chỉnh định mức biên chế để có thêm người đúng chuyên môn”, ông Trường đề xuất.
Ở cấp phường, áp lực còn lớn hơn do dân số đông. Phường Hải An (Hải Phòng) – hợp nhất từ 5 phường cũ và một phần phường Nam Hải – hiện có khoảng 102.000 dân. Ông Bùi Quang Ngân, Phó Chủ tịch UBND phường Hải An, cho biết: “Một phòng ở phường hiện nay phải gánh khối lượng tương đương 5-6 phòng của quận trước đây. Cán bộ mới điều động nhiều người chưa quen việc, lãnh đạo phường phải kèm cặp từng bước”.
Ban đầu, mỗi ngày ông Ngân phải ký 1.500–1.800 chứng thực chữ ký, áp lực khủng khiếp. Sau này, phường phân cấp bớt cho công chức tư pháp, tình hình mới giảm tải. Trung tâm hành chính công phường Hải An hiện được đánh giá cao về sự nhanh nhẹn, nhưng diện tích vẫn còn chật, cần được mở rộng thêm mặt bằng.
Theo ông Ngân, điểm sáng lớn nhất sau sáp nhập là hầu hết xã, phường đều đã vận hành bộ máy thông suốt, không để công việc ách tắc. Hồ sơ hành chính được giải quyết đúng hạn, người dân ít phải đi lại nhiều cấp như trước. Một số thủ tục còn được rút ngắn thời gian so với quy định.
Theo ghi nhận của phóng viên, các địa phương cũng linh hoạt phân công, điều chỉnh nhân sự. Nhiều cán bộ trẻ được giao việc khó, nhờ đó học hỏi nhanh. Một số xã tổ chức “ca làm thêm” ngoài giờ hành chính để giải quyết hồ sơ tồn đọng, đảm bảo tiến độ.
Ghi nhận tại phường Hải An cũng cho thấy tinh thần “vượt khó”. Giai đoạn đầu, chưa có kinh phí, phường phải tự bố trí kinh phí trước để lập trung tâm hành chính công. Đến nay, trung tâm đã ổn định, có phần mềm quản lý và hệ thống lưu trữ điện tử.
Theo ông Ngân, đội ngũ 146 cán bộ phường phải “gồng mình” nhưng dần đã quen việc. “Lúc đầu ai cũng áp lực, nhưng khi đã hiểu quy trình, nắm rõ chức năng mới, công việc trôi chảy hơn. Chúng tôi xác định đây là giai đoạn bản lề, chấp nhận vất vả để mô hình sớm đi vào ổn định”, ông chia sẻ.
Nhìn toàn cảnh, sau hơn hai tháng triển khai, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại Hải Phòng bước đầu chứng minh hiệu quả: bộ máy gọn hơn, người dân thuận lợi hơn, công việc thông suốt. Tuy nhiên, theo nhiều cán bộ xã, phường, thực tế cũng bộc lộ hàng loạt thách thức.
Thứ nhất, khối lượng công việc tăng gấp nhiều lần, trong khi số lượng cán bộ không tăng tương ứng. Sự chênh lệch này khiến áp lực dồn nén, nguy cơ ảnh hưởng chất lượng phục vụ.
Thứ hai, thiếu cán bộ chuyên môn sâu là vấn đề then chốt. Đất đai, môi trường, quy hoạch, đầu tư công,… đều là lĩnh vực phức tạp, nhưng xã, phường hầu như không có người được đào tạo bài bản.
Thứ ba, cơ sở vật chất chưa đồng bộ. Nhiều trung tâm hành chính công vẫn dùng máy tính cũ, phòng làm việc chật hẹp, khó đáp ứng lượng người dân ngày càng đông.
Để giải quyết, các địa phương đã kiến nghị bốn nhóm giải pháp: Bổ sung nhân lực theo vị trí việc làm, tránh tình trạng “thiếu trước, hụt sau”; Điều chỉnh chính sách đãi ngộ để cán bộ yên tâm gắn bó; Đầu tư trang thiết bị và hạ tầng kỹ thuật cho trung tâm hành chính công, bảo đảm vận hành hiện đại; Tăng cường tập huấn, đào tạo chuyên sâu, nhất là ở lĩnh vực đất đai, môi trường, giáo dục và đào tạo, đầu tư công,…
Ông Trần Ngọc Vinh, nguyên Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội Hải Phòng khóa XII và XIII, cho rằng việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là hoàn toàn đúng đắn. Theo ông, chủ trương tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị đã được đặt ra từ năm 2017 với Nghị quyết 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII.
Ông Vinh cho biết nhiều quốc gia trên thế giới cũng áp dụng mô hình này. Trong khi đó, Việt Nam không có diện tích quá rộng, nhưng lâu nay vẫn duy trì bộ máy cồng kềnh, tiêu tốn ngân sách lớn cho chi trả lương cán bộ, công chức. Vì vậy, triển khai mô hình 2 cấp là phù hợp xu hướng chung và cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
“Về đội ngũ cán bộ công chức cấp xã, tôi cho rằng không thể chỉ trông chờ vào sự “gồng mình” của cơ sở. Nhà nước cần có giải pháp kịp thời, bố trí cán bộ đúng chuyên môn, tránh tình trạng làm “trái tay” dẫn tới hạn chế trong xử lý công việc. Những nơi thiếu cán bộ cũng cần được bổ sung ngay”, ông Vinh nêu quan điểm.
Theo ông Vinh, giai đoạn đầu triển khai mô hình 2 cấp ở cấp xã, không chỉ tại Hải Phòng mà nhiều địa phương khác khó tránh khỏi bất cập. Do đó, cần có biện pháp “kê cho bằng” để bộ máy được ngay ngắn, hoạt động thông suốt. Chỉ khi làm được như vậy mới có thể nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ cấp xã thực sự gọn và mạnh.
Thực tế theo ghi nhận của phóng viên, hơn hai tháng qua, chính quyền xã, phường ở Hải Phòng đã chứng tỏ sự kiên cường trong giai đoạn chuyển đổi. Bộ máy tuy nhỏ gọn nhưng chưa mạnh đúng nghĩa, bởi thiếu nhân lực, thiếu chuyên môn, thiếu cơ sở vật chất.
Sự tận tâm và trách nhiệm của cán bộ cơ sở đang là “điểm tựa” để mô hình mới vận hành trơn tru. Nhưng về lâu dài, cần một cơ chế căn cơ, đồng bộ, để mỗi xã, phường không chỉ làm được việc, mà còn làm tốt, làm mạnh, trở thành “chân kiềng vững chắc” của chính quyền địa phương 2 cấp.
Chỉ khi đó, cải cách bộ máy mới thực sự thành công, đáp ứng kỳ vọng của người dân và phù hợp với xu thế hiện đại hóa quản trị quốc gia.
(Còn nữa).
