Cựu tiền vệ của Juventus, AC Milan và Inter sở hữu một vườn nho, ăn mặc cực kỳ có gu và thích dùng panenka. Cả theo thuật ngữ thời trang (ăn diện) lẫn thuật ngữ bóng đá (một cách đá phạt đền điệu đà), trong tiếng Ý, có thể gọi anh là một "sprezzatura".

Sprezzatura bắt nguồn từ Baldassare Castiglione. Có thể bạn chưa biết về Castiglione. Ngài là một bá tước sống ở thế kỷ 16 và xét theo chân dung ông không phải điển trai cho lắm. Du khách viếng thăm bảo tàng Louvre sẽ nhìn thấy bức chân dung của ông, vì Castiglione tình cờ là bạn thân của Raphael, một họa sỹ bậc thầy thời Phục hưng, người đã coi vị bá tước vùng Casatico là một chủ đề thú vị để vẽ.

Castiglione ngồi, hai tay đan vào nhau, nhìn chằm chằm bằng đôi mắt xanh biếc. Nhìn rộng hơn, mọi thứ có vẻ không ăn khớp với nhau cho lắm: lông mày ông màu vàng, còn bộ râu lại có màu hạt dẻ. Bộ trang phục dường như là của mùa đông năm đó - chiếc mũ beret, khăn turban kết hợp cùng chiếc áo lông sóc - những phụ kiện cần phải có đối với bất kỳ tín đồ thời trang đầy kiêu hãnh của thành Mantova, nơi được chỉ định là kinh đô văn hóa của xứ sở tháp nghiêng. Mantova là nơi dẫn lối văn hóa Ý và một trong những tinh hoa của thành phố này là Castiglione, một người tạo xu hướng, một nhân vật có tầm ảnh hưởng, đặc biệt trong vấn đề ăn mặc, hành xử.

Di sản của Castiglione, vẫn còn hiện diện đến ngày nay, và tóm gọn trong từ "sprezzatura" như đã đề cập. Một số người dịch nó là thờ ơ, lãnh đạm, tuy nhiên sau nhiều năm sống dưới chế độ Napoleon, người Italia không cho phép người Pháp định nghĩa nó nữa. Từ đó có nghĩa là "sự thờ ơ có chủ ý", hay nói cách khác là nghệ thuật làm một điều gì đó khó đến mức trông bạn như không hề tỏ ra có một chút nỗ lực nào.

Nếu phải tìm ra một nguyên mẫu của cụm từ đó trong thời hiện đại, có thể bạn sẽ ngay lập tức nghĩ tới một người đồng hương của Castiglione. Cách ngôi nhà của vị bá tước tại Casatico một giờ lái xe về phía bắc là thành phố Lombard của Brescia. Quay ngược thời gian trở về những năm đầu thập niên 90, ở đó có hình ảnh một người mẹ nhìn đồng hồ, la rầy con trai mình vì sợ thằng bé sẽ khiến bà đi làm muộn. Thằng bé loay hoay đứng nhìn trước tủ quần áo vì không biết chọn trang phục gì. Thằng bé tên là Andrea Pirlo.

Anh từng nhớ lại rằng: "Tôi thường dành cả tiếng đồng hồ đứng trước gương để chỉnh đốn trang phục. Mẹ tôi lúc nào cũng phải gọi: "Andrea à, ngừng ngắm nghía bản thân đi, đủ rồi đấy!". Khỏi cần Pirlo kể tiếp cũng dễ dàng hình dung ra gương mặt đờ đẫn thương hiệu của tiền vệ số 21 sau khi ra khỏi phòng.

Có thể nhiều người sẽ liên tưởng hình ảnh ngắm nghía bản thân đến Narcissus - một nhân vật trong thần thoại Hy Lạp nhìn hình ảnh mình dưới nước và đem lòng yêu chính bản thân. Ngày nay chúng ta có một từ để miêu tả nó chính là hội chứng ái kỷ. Nhưng đơn giản chỉ là Pirlo phải làm điều đó nhiều đến mức đạt đến một "cảnh giới" mang tên sprezzatura. Giống như việc anh rèn luyện những cú sút phạt cũng vậy. Bắt đầu từ nguồn cảm hứng mang tên Juninho Pernambucano, Pirlo luyện tập hàng vạn lần để tìm ra cách đá của riêng của bản thân, với những cú sút hờ hững như không nhưng sự lợi hại lại vô cùng tận.

Nhìn bề ngoài, Pirlo trông giống như một người mới ngủ dậy vẫn còn lơ mơ ngái ngủ. Nhưng trong sự nhếch nhác và hời hợt đó, tiền vệ vĩ đại của 2 thập niên đầu thế kỷ 21 lại tìm ra sự hoàn hảo.

Một trong những điều chúng ta nhớ về David Beckham chính là những mái tóc thời thượng. Tài tử bóng đá người Anh gần như có thể thay đổi kiểu tóc hàng tuần, từ hai mái cho đến mochican, và lập tức tạo ra trào lưu mới. Beckham là biểu tượng về vẻ đẹp nam tính. Trong khi đó, Pirlo lại khác. Trong thế hệ của mình, cựu tiền vệ Italia không phải cầu thủ đẹp trai nhất theo quan niệm truyền thống. Các nhà thiết kế thời trang cũng sẽ chọn những cầu thủ khác đi catwalk chứ không phải anh. Ngoài lần xuất hiện trong chiến dịch quảng cáo huyền thoại của D&G sau khi cùng Italia vô địch World Cup 2006, Pirlo không xuất hiện trên nhiều tờ tạp chí thời trang bằng Freddie Ljungberg hay Hidetoshi Nakata. Cho dù về tài năng và danh tiếng, xin lỗi Ljungberg và Nakata, Pirlo ở đẳng cấp khác.

Nhìn lại AC Milan mà Pirlo từng là nhân tố quan trọng - một đội bóng có đầy đủ những gương mặt điển trai không kém gì các người mẫu - gương mặt mà Giorgio Armani thường lựa chọn cho những chiến dịch lớn của ông là Andriy Shevchenko với cái xương gò má cực kỳ quyến rũ và không thể không nhắc đến Kaka. Nhưng như Armani từng nói: "Sự tinh tế, thanh lịch không phải là nổi bật mà là được nhớ tới".

Xu hướng là những gì Pirlo chống lại. Bạn sẽ không thấy anh đi đôi giày Balenciaga trông như đôi tất. Anh không quan tâm việc Fendi có hợp tác với Fila hay không. Bạn sẽ không thấy anh sử dụng những sản phẩm mới nhất của Yeezys hay Off-White x Converse. Những chiếc áo phông quá khổ hay hoodie có thể khiến một người biết rõ số đo vòng eo, cổ áo và vòng đùi như anh cảm thấy khó chịu. Đúng như Karl Lagerfeld từng nói: "Hợp mốt là giai đoạn cuối cùng trước khi lỗi thời".

Pirlo thích sự tinh tế và nét đẹp vượt thời gian. Anh lớn lên cùng thời với phong trào sống chậm ở Italia (Slow Movement) - phong trào ngăn chặn sự biến mất của những nét văn hóa bản địa, không chỉ là ẩm thực mà còn các ngành nghề thủ công. Trong thời đại của việc sản xuất hàng loạt, phong trào sống chậm khuyến khích các nhà sản xuất thay vì chạy theo số lượng thì hãy tập trung vào chất lượng, sự tỉ mỉ, chính xác.

Thủ đoạn công nghiệp của thời đại này làm cho con người tin rằng cái mới thì tốt hơn, trong khi thực tế là không có gì sai khi sử dụng những cái cũ. Hãy thử tưởng tượng về một bữa cơm quê trong chiều cuối năm, những bà mẹ sẽ mất cả ngày để nấu nướng và mang đến một bữa ăn ngon với những thực phẩm không cần kiểm định về độ tươi và sạch. Hoặc trong một ngõ nhỏ, phố nhỏ, có một ông thợ may già. Ông ấy cần đến 2 tuần để tỉ mỉ cắt và đo bộ suit sao cho chúng vừa vặn với bạn tới từng milimet. Mấu chốt ở đây là: những điều đó đáng để chờ đợi vì chúng vô giá.

Nó cũng giống vai trò của Pirlo ở trên sân. Nhiều người nghĩ tiền vệ kiến thiết lùi sâu (regista) đã là dĩ vãng. Không ai nghĩ có thể chơi bóng như đang ngồi ghế đạo diễn và điều khiển trận đấu bởi bóng đá ngày nay quá nhanh, quá tốc độ và có cường độ rất lớn. Nhưng Pirlo vẫn tìm được chỗ đứng cho riêng mình, vẫn bắt kịp được tốc độ và luôn tìm ra những khoảng trống. Tốc độ xung quanh không làm gián đoạn hay ảnh hưởng nhịp chơi bóng của Pirlo và cũng chẳng thể nào cản trở nhãn quan của anh. Một cầu thủ không có tốc độ đã thành công trong một thế giới bóng đá đầy tốc độ nhờ chính bộ não kiệt xuất và phẩm chất thiên tài lóe lên sau đôi mắt. Cách Pirlo ăn mặc cũng giống cách anh chơi bóng: đẳng cấp, thông minh và không cầu kỳ. Những biệt danh của Pirlo trong suốt sự nghiệp chơi bóng - Nhạc trưởng (Maestro) và Kiến trúc sư (I'Architetto) - đã thể hiện bản năng thiên bẩm về bố cục, thiết kế và nghệ thuật sắp đặt. Anh sẽ không hề lạc lõng khi đứng bên cạnh kiến trúc sư Renzo Piano tại buổi lễ khánh thành một tòa nhà mới, hay bên cạnh tài tử Toni Servillo trong một bộ phim gần nhất của đạo diễn Paolo Sorrentino.

Điều đó là để tôn vinh sự bí ẩn đằng sau con người anh, và sự bí ẩn đôi khi làm nên nét quyến rũ của người đàn ông. Đó chính là thần thái. Pirlo có khuôn mặt lãnh đạm, bí ẩn và khó đọc vị như chính những đường chuyền của anh. Khi cất tiếng, anh nói bằng chất giọng Brescia đều đều. Nếu gặp Pirlo lần đầu, có lẽ bạn sẽ cảm nhận đây là một người khó gần.

Nhưng nếu suy nghĩ như thế thì bạn đã nhầm. Pirlo đích thực là một người pha trò, một cây hài ngầm. Đọc cuốn tự truyện "Tôi tư duy nghĩa là tôi chơi bóng" và trò chuyện với các đồng đội cũ của anh, bạn sẽ hiểu phần nào con người Pirlo. Nếu trong bóng đá có Rat Pack, anh sẽ là nhân vật Dean Martin - phát hành đĩa đơn gây sốt trong vòng một phút và sau đó kể những câu chuyện cười.

Tiếp theo cần nói đến bộ râu. Giống như đường chuyền ngược của anh cho Fabio Grosso ở bán kết World Cup 2006 đóng vai trò quyết định trong việc giúp Pirlo trở thành một trong những huyền thoại của thế giới bóng đá, bộ râu và mái tóc của anh kết hợp lại với nhau đã mang đến một sức hút tuyệt vời. Cộng hưởng với phong cách chơi bóng, mọi thứ trở thành một sự kết hợp hoàn hảo. Hạ gục Joe Hart bằng một cú panenka (sục bóng trên chấm 11 m - dành cho ai chưa biết về thuật ngữ này) trong loạt luân lưu tứ kết Euro 2012 là cách ngầu nhất của một người đàn ông ngầu nhất thế giới bóng đá loại bỏ cái đầu nóng nhất tại một giải đấu lớn. Nói vui thì nhân vật Sub-Zero của Mortal Kombat cũng không thể nào tung đòn kết liễu lạnh lùng hơn.

Sau tất cả, di sản của Pirlo buộc chúng ta phải xem xét lại bản sắc đã tồn tại ở một trong những nền bóng đá vĩ đại nhất thế giới, hoặc ít nhất là một khuôn mẫu mà chúng ta đã áp đặt cho nó. Những người hâm mộ bóng đá bình thường sẽ nói rằng bóng đá Italia thật nhàm chán, bảo thủ. Gianni Brera - nhà báo huyền thoại và chính là người khai sinh ra khái niệm catenaccio - khẳng định bóng đá Italia phải chơi như thế bởi trong suốt hàng thế kỷ, đất nước này luôn phải bảo vệ, chống lại và chịu sự xâm lược của ngoại bang.

Tuy nhiên, hãy tự hỏi bản thân mình một cách trung thực: Đó có phải điều bạn ngay lập tức nghĩ đến khi nhắc đến đất nước Italia nói chung? Hay bạn sẽ nghĩ đến thẩm mỹ, sự sáng tạo, thanh lịch và tinh tế? Đúng, hãy nhìn đường cong của một chiếc Ferrari 250 GT hay hương vị của một chai vang Super Tuscan, ánh nhìn của Andrea Pirlo và thứ nghệ thuật mà Baldassare Castiglione gọi là "Sprezzatura". Đó chính là nước Ý.

Nội dung: Khải Hưng

Thiết kế: Nguyễn Vượng