"Cú lội ngược dòng" của Tổng thống Pháp trong ván cờ chiến lược với Nga

Vào tháng 2, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã thực hiện các cuộc gọi bí mật với Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Đức Olaf Scholz để đặt nền móng cho hội nghị thượng đỉnh ở Paris mà ông hy vọng sẽ làm thay đổi chiến lược của phương Tây trong cuộc chiến Ukraine.

Theo các quan chức, ông Macron đã nói với từng nhà lãnh đạo rằng, các đồng minh phương Tây nên áp dụng quan điểm chiến lược mơ hồ đối với Nga và để ngỏ tất cả các phương án quân sự.

Ý tưởng này cho thấy sự thay đổi hoàn toàn lập trường mà chính quyền Tổng thống Joe Biden đã duy trì kể từ khi cuộc chiến Ukraine bắt đầu nổ ra. Cách tiếp cận của Washington đã được điều chỉnh để tránh những hành động có thể khiêu khích Moscow và làm leo thang xung đột. Ngược lại, Tổng thống Macron muốn dừng việc áp đặt những giới hạn trong sự can dự của phương Tây, hay còn được gọi là "lằn ranh đỏ" của phương Tây, mà thay vào đó, phải duy trì lập trường khiến Điện Kremlin phải suy đoán.

Các quan chức cho biết, Tổng thống Biden đã đặt câu hỏi về sự cần thiết phải thay đổi chiến lược do lo ngại điều này có thể khiến xung đột leo thang. Thủ tướng Scholz cũng phản đối ý tưởng này, cho rằng nó có nguy cơ chia rẽ các đồng minh và biến các nước NATO trở thành một bên trong cuộc xung đột.

Khi hội nghị thượng đỉnh diễn ra vào tháng 2, nhà lãnh đạo Pháp đã nhận thêm sự phản đối từ Thủ tướng Scholz và những người khác. Mỹ đã cử ông James O'Brien, trợ lý ngoại trưởng phụ trách các vấn đề châu Âu và Á - Âu, tham gia để thúc đẩy một cách tiếp cận mới.

Tuy nhiên, khi kết thúc sự kiện, ông Macron đã khiến các đồng minh choáng váng khi phát biểu trong một cuộc họp báo rằng không nên loại trừ các phương án quân sự, thậm chí cả việc triển khai quân đội từ các nước NATO tới Ukraine.

Đây được xem là sự đổi chiều của ông Macron.

Tổng thống Pháp từng là người ủng hộ đối thoại với Tổng thống Nga Vladimir Putin ngay từ đầu cuộc xung đột, cảnh báo rằng các đồng minh "không nên làm bẽ mặt Nga".

Tuy nhiên, trong một năm qua, ông Macron bắt đầu nới rộng giới hạn về mức độ sẵn sàng của phương Tây trong cuộc đối đầu với Nga. Ông là người sớm ủng hộ việc Ukraine gia nhập NATO cũng như Liên minh châu Âu (EU). Ông cũng là trung tâm của một loạt chính sách ngoại giao nhằm tăng cường viện trợ quân sự cho Ukraine, cùng với Anh gửi tên lửa hành trình uy lực tới Kiev.

Trong khi đó, ở phía sau "hậu trường", các quan chức Pháp nhấn mạnh rằng ông Macron không tìm cách đưa quân tới Ukraine để chiến đấu. Thay vào đó, các quan chức Pháp đã đề nghị các nước NATO xem xét việc triển khai quân nhân ở đó để huấn luyện quân đội Ukraine và rà phá các bãi mìn.

Tổng thống Biden và các quan chức Mỹ khác đã nhiều lần bác bỏ việc gửi quân đội Mỹ đến Ukraine, kể cả trong bài phát biểu Thông điệp Liên bang của tổng thống vào ngày 7/3.

Đối với Tổng thống Macron, cuộc chiến Ukraine đã trở thành một phép thử về khả năng tồn tại của châu Âu trong một thế giới mà các đảm bảo an ninh của Mỹ không còn chặt chẽ.

Nhà lãnh đạo Pháp từ lâu đã lo ngại rằng các nước châu Âu có nguy cơ trở thành "chư hầu" của các siêu cường như Mỹ và Trung Quốc nếu lục địa này không phát triển năng lực quân sự của riêng mình.

Giờ đây, ông Macron đang kêu gọi chú ý đến điều mà nhiều quan chức châu Âu đang băn khoăn, rằng mối quan hệ an ninh xuyên Đại Tây Dương trong nhiều thập niên có nguy cơ rạn nứt. Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã đến Paris hôm 2/4 để hội đàm với Tổng thống Macron và sẽ tới Brussels để gặp các đồng minh NATO khác, đánh dấu kỷ niệm 75 năm thành lập liên minh.

Với việc ông Donald Trump chắc chắn sẽ giành được đề cử của đảng Cộng hòa trước cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11, các quan chức châu Âu lo ngại Mỹ đang hướng tới "chủ nghĩa biệt lập". Lục địa này đã quen với hòa bình sau Chiến tranh Lạnh cũng như các mô hình xã hội hào phóng mà họ tạo ra. Các chính phủ châu Âu hành động rất ít để chuẩn bị cho người dân ở châu lục này viễn cảnh chấp nhận hy sinh trong nền kinh tế thời chiến.

Trong những tuần gần đây, Tổng thống Macron đã bắt đầu đưa ra những tuyên bố để "lên dây cót" cho công chúng Pháp về khả năng xảy ra một cuộc đối đầu trực diện với Moscow, đồng thời cảnh báo nếu Ukraine thất thủ, một loạt các nước Trung và Đông Âu sẽ là nạn nhân tiếp theo. Vào giữa tháng 3, nhiếp ảnh gia chính thức của ông Macron đã công bố những bức ảnh đen trắng chụp nhà lãnh đạo Pháp đeo găng tay đấm bốc, đập bao đấm với bắp tay căng phồng.

"Chuyện gì đang xảy ra ở Ukraine? Một cuộc chiến mang tính sống còn đối với châu Âu và nước Pháp. Bởi vì nếu Nga thắng, cuộc sống của người Pháp sẽ thay đổi. Chúng ta sẽ không còn an ninh ở châu Âu nữa", ông Macron nói trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình từ Điện Elysee.

Đồng minh chia rẽ

Mặc dù vậy, nỗ lực thúc đẩy thay đổi chiến lược của Tổng thống Macron có nguy cơ chia rẽ chính các đồng minh mà ông đang tìm cách lãnh đạo.

Mỹ, Đức và nhiều nước khác trên khắp Tây Âu đã nhanh chóng tuyên bố họ không sẵn lòng gửi quân tới Ukraine sau phát biểu của ông Macron hồi tháng 2. Những lằn ranh đỏ mà ông Macron từng tìm cách che giấu trong sự mơ hồ giờ đây đã được phơi bày hoàn toàn.

Điện Kremlin đang tận dụng sự chia rẽ của phương Tây. Một bản ghi nhớ nội bộ của Điện Kremlin được Wall Street Journal tiếp cận đã hé lộ kế hoạch để Moscow triển khai một chiến dịch tiếp cận và gây ảnh hưởng ngoại giao nhằm khoét sâu sự rạn nứt trong lập trường của ông Macron và làm suy yếu sự ủng hộ của công chúng đối với Ukraine.

Bản ghi nhớ cho biết chiến dịch này nên được thiết kế để xây dựng hình ảnh Tổng thống Macron như "một nhà thám hiểm" có thể gây ra một cuộc đối đầu quân sự giữa phương Tây và Nga.

Sau khi hứng chịu làn sóng chỉ trích ban đầu, Tổng thống Macron bắt đầu nhận thấy rằng sự ủng hộ cho ý tưởng của ông về việc đưa quân tới Ukraine ngày càng tăng ở các nước châu Âu giáp Ukraine và Nga. Ngoại trưởng Ba Lan Radoslaw Sikorski hồi đầu tháng 3 cho biết ý tưởng triển khai lực lượng NATO ở Ukraine là "không phải là không tưởng".

Kestutis Budrys, cố vấn an ninh quốc gia cấp cao của tổng thống Lithuania, cho biết ông ủng hộ nỗ lực của Tổng thống Macron nhằm duy trì các lựa chọn quân sự. Theo ông Budrys, bằng cách công khai lằn ranh đỏ, các đồng minh đã gửi tín hiệu chiến lược quan trọng tới Moscow. Ông nói rằng, Điện Kremlin có thể đối mặt với bất kỳ sự leo thang nào vì họ biết các đồng minh nhìn nhận cuộc xung đột như thế nào và "các nước sẵn sàng hành động hay không".

Ông Kalev Stoicescu, chủ tịch ủy ban quốc phòng của quốc hội Estonia, cho biết phương Tây đang khiêu khích Nga bằng cách thảo luận công khai về lằn ranh đỏ của nước này, đồng thời nói thêm: "Đó là một cuộc chiến tâm lý".

Khi xung đột bắt đầu nổ ra, Tổng thống Macron ban đầu tách biệt khỏi những người đồng cấp ở Đông Âu bằng cách thúc đẩy đối thoại với Tổng thống Putin. Vài tuần trước khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda đã cảnh báo Tổng thống Macron rằng ông đang "phạm sai lầm tương tự mà (Thủ tướng Anh) Chamberlain đã mắc phải" trước Thế chiến hai khi cố gắng đàm phán với nhà lãnh đạo Nga.

Ông Macron đi lại giữa Kiev và Moscow trong nỗ lực ngăn chặn xung đột. Khi Nga đưa quân tới Ukraine, ông thường xuyên gọi điện cho ông Putin để cố gắng thuyết phục nhà lãnh đạo Nga ngồi vào bàn đàm phán.

"Mỗi lần ông cố gắng đàm phán với ông ấy, ông ấy lại hành động quyết liệt hơn", Thủ tướng Anh Boris Johnson nói với ông Macron trong một cuộc điện đàm sau khi ông Putin công nhận nền độc lập của hai khu vực ly khai của Ukraine.

"Tôi nghĩ chúng ta đã đúng khi đàm phán", ông Macron trả lời ông Johnson bằng tiếng Anh.

"Tất cả chúng ta hãy cùng nhau làm rõ: Không ai trong chúng ta sẵn sàng tới Ukraine và gửi quân đến Ukraine", ông Macron nói thêm.

Tuy nhiên, cách tiếp cận ngoại giao của ông Macron bắt đầu mờ nhạt khi xung đột ngày càng leo thang. Nga đã triển khai một chiến dịch khốc liệt ở Ukraine. Nga bị cáo buộc tấn công mạng Pháp, trong đó có một vụ tấn công vào một bệnh viện của Pháp. Tổng thống Macron và Putin ngừng nói chuyện qua điện thoại và bắt đầu chỉ trích nhau công khai.

Vào tháng 5/2023, Tổng thống Macron tới Bratislava, Slovakia, nơi ông kêu gọi phương Tây cung cấp sự đảm bảo an ninh cho Ukraine. Ông Macron, người từng nổi tiếng với tuyên bố NATO "chết não" vào năm 2019, giờ lại tuyên bố rằng "Tổng thống Putin đã khiến (liên minh) quay trở lại bằng cú sốc tồi tệ nhất".

Vào mùa xuân năm 2023, Ukraine phát động cuộc phản công, nhưng các đồng minh phương Tây vẫn lưỡng lự về việc có nên gửi cho Kiev những vũ khí mạnh hơn để tạo lợi thế cho họ hay không. Sự chậm trễ của phương Tây đã giúp Nga có thời gian xây dựng hệ thống phòng thủ vững chắc hơn và cuối cùng ngăn chặn được cuộc phản công của Ukraine.

Pháp tụt hậu so với Mỹ và Đức trong việc cung cấp vũ khí cho Ukraine. Theo Viện Kiel, một tổ chức nghiên cứu của Đức, Pháp đã cam kết viện trợ quân sự trị giá 635 triệu euro, tương đương khoảng 687 triệu USD, trong hai năm đầu của cuộc chiến. Con số này tương đối thấp so với 17,7 tỷ euro từ Đức và 42,2 tỷ euro từ Mỹ. Tuy nhiên, các quan chức Pháp cho biết các số liệu trên không tính đến hiệu quả của vũ khí mà Pháp đã cung cấp.

Đến tháng 2 năm nay, các lực lượng Nga đã đẩy lùi một cuộc phản công của Ukraine và quay trở lại tấn công, giành được nhiều bước tiến. Pháp "nối gót" Anh và Đức trong việc ký hiệp ước an ninh song phương kéo dài hàng thập niên với Kiev, trong đó Pháp cam kết viện trợ quân sự bổ sung lên tới 3 tỷ euro. Tuy nhiên, gói viện trợ này dường như quá ít và quá muộn.

Vài ngày sau, thành trì Avdiivka ở miền Đông Ukraine thất thủ. Đây là lần đầu tiên trong nhiều tháng lực lượng Nga giành quyền kiểm soát một thành phố của Ukraine.

Thế khó của Tổng thống Pháp

Đối với Tổng thống Macron, việc phương Tây tập trung vào nỗ lực tránh leo thang - bằng cách công khai đặt ra lằn ranh đỏ cho việc tham gia vào cuộc chiến - đã phản tác dụng.

Tuy nhiên, chính chiến lược này đã khiến Pháp và các đồng minh của nước này bị "bao vây" về mặt chính trị, trong khi Nga vẫn hoạt động không giới hạn, đề cao kho vũ khí hạt nhân và tập kích Ukraine.

Tổng thống Macron đã gọi điện cho Tổng thống Biden và Thủ tướng Scholz để nói với họ rằng ông muốn tận dụng hội nghị thượng đỉnh sắp tới ở Paris để gửi thông điệp tới Tổng thống Putin. Ông Macron nói với các nhà lãnh đạo rằng các nước phương Tây không nên loại trừ các phương án quân sự ở Ukraine và ông muốn công khai cách tiếp cận mới sau hội nghị thượng đỉnh.

Thủ tướng Scholz trả lời rằng nếu Tổng thống Macron công khai, nhà lãnh đạo Đức và các nhà lãnh đạo khác sẽ buộc phải bác bỏ điều đó. Các quan chức cho biết, ông Scholz đã khuyên ông Macron không nên thực hiện động thái này vì cho rằng điều đó có thể tạo ra cảm giác mất đoàn kết giữa các đồng minh.

Mặc dù vậy, ông Macron đã nói chuyện với ông Scholz và các nhà lãnh đạo khác về sự cần thiết phải thay đổi chiến lược trong suốt nhiều tháng. Sĩ quan quân sự hàng đầu của Pháp, Thierry Burkhard, đã gửi thư cho những người đồng cấp NATO mô tả cách các đồng minh có thể hỗ trợ Ukraine bằng cách đưa quân vào nước này.

Một quan chức Pháp cho biết những ý tưởng đó bao gồm huấn luyện quân đội Ukraine, vận hành các hệ thống phòng thủ và hỗ trợ tác chiến trên mạng.

Tuy nhiên, viễn cảnh về sự xuất hiện của nhân sự phương Tây ở Ukraine - dù là dân sự hay quân sự - đều đặt ra câu hỏi nhức nhối rằng, các đồng minh nên phản ứng thế nào nếu có người thiệt mạng trong một cuộc tấn công của Nga.

Theo một quan chức Mỹ, chính quyền Tổng thống Biden lo ngại rằng Nga có thể nhắm mục tiêu vào bất kỳ binh sĩ Pháp nào có thể được gửi tới Ukraine. Quan chức này cho biết điều đó sẽ có nguy cơ lôi kéo Pháp và các quốc gia phương Tây khác vào cuộc xung đột.

Tuy nhiên, theo một quan chức, ông Macron đã nói với các đồng minh rằng NATO hay Mỹ không cần can dự nếu Nga nhắm vào quân đội Pháp. Trước đây, Pháp đã gặp thương vong trong các chiến dịch quân sự ở châu Phi mà không nhờ đến sự giúp đỡ của các đồng minh.

Trước khi hội nghị thượng đỉnh tháng 2 bắt đầu, Thủ tướng Slovakia Robert Fico nói trên truyền hình rằng các tài liệu chuẩn bị mà ông nhận được cho hội nghị thượng đỉnh đã khiến ông lo ngại. Ông cho biết, các tài liệu này gợi ý rằng một số nước NATO và EU đang xem xét việc gửi quân tới Ukraine. "Tôi không thể nói mục đích của việc này là gì và họ nên làm gì ở đó", Thủ tướng Fico nói thêm.

Căng thẳng tăng cao khi ông Fico, Scholz, O'Brien và các nhà lãnh đạo khác đến Điện Elysee vào ngày 26/2. Tại đây, Tổng thống Macron chia sẻ suy nghĩ của ông về sự cần thiết của lập trường mơ hồ về mặt chiến lược.

Các quan chức cho biết Thủ tướng Scholz phản đối kịch liệt ý tưởng này. Lần lượt, các nhà lãnh đạo Hà Lan, Ba Lan và Hy Lạp cũng lên tiếng và bác bỏ. Thủ tướng Estonia lặp lại quan điểm của ông Macron, nói rằng các nhà lãnh đạo cần ngừng nói những gì họ không làm trong cuộc xung đột, thay vào đó tập trung vào những gì họ sẽ làm.

Ông O'Brien kêu gọi những người tham gia bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với các sáng kiến mà tất cả họ đều đồng ý - bao gồm nhu cầu đẩy nhanh việc chuyển đạn dược sang Ukraine và đẩy nhanh lịch trình huấn luyện của quân đội Ukraine - thay vì tập trung vào sự khác biệt của họ, một quan chức cấp cao trong chính quyền Biden tiết lộ.

Sau khi ăn tối cùng nhau, các nhà lãnh đạo quay trở lại khách sạn. Trong khi đó, ông Macron đã lên bục phát biểu trước một căn phòng đầy phóng viên, thông báo rằng các đồng minh đang tăng cường nỗ lực cung cấp đạn pháo và tên lửa tầm xa cho Kiev, đồng thời nỗ lực thiết lập hoạt động sản xuất vũ khí bên trong Ukraine.

Khi được hỏi liệu các nhà lãnh đạo tại hội nghị thượng đỉnh đã thảo luận về khả năng gửi quân tới Ukraine hay chưa, ông Macron cho biết chưa có sự đồng thuận về vấn đề này nhưng không nên loại trừ điều gì.

Các quan chức tiết lộ rằng, khi trở lại phòng khách sạn, Thủ tướng Scholz tỏ ra nghi ngờ. Tổng thống Macron đã công khai đưa ra những ý tưởng mà ông và các nhà lãnh đạo khác đã kín đáo bác bỏ vào đầu ngày hôm đó.

Ngày hôm sau, ông Scholz đăng một bài đăng trên mạng xã hội với nội dung "sẽ không có lực lượng từ các nước châu Âu hoặc NATO được triển khai (ở Ukraine)".

Trong khi đó, Tổng thống Macron không hề bối rối. Ông tới Praha - nơi chính quyền Séc đang tập trung các loại vũ khí quan trọng cho Ukraine - và có bài phát biểu nhắc lại việc châu Âu bị chia làm hai trong Chiến tranh Lạnh. Tổng thống Macron cho biết, sự hèn nhát từng khiến một nửa châu Âu bỏ rơi nửa còn lại cho sự kiểm soát của Liên Xô.

"Chúng ta chắc chắn đang đến gần một thời điểm ở châu Âu mà chúng ta không nên hèn nhát. Chiến tranh đã trở lại mảnh đất của chúng ta", ông Macron nhấn mạnh.

Kế hoạch của Tổng thống Pháp không chỉ vấp phải sự phản đối của các đồng minh, mà còn có nguy cơ đối mặt với đòn đáp trả của Nga.

Giám đốc Cơ quan Tình báo Đối ngoại Nga (SVR) Sergei Naryshkin ngày 19/3 nói rằng Pháp đang chuẩn bị đưa lực lượng quân sự vào Ukraine và số lượng quân có thể lên tới 2.000 người. Gần đây nhất, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova ngày 3/4 cho biết Pháp có thể sẽ đưa khoảng 1.500 quân nhân sẵn sàng chiến đấu tới Ukraine.

Nga nhiều lần cảnh báo nếu phương Tây đưa quân vào Ukraine, đó sẽ bị coi là một lời tuyên chiến với Nga và có thể kéo theo một cuộc xung đột hạt nhân.

Trong cuộc trao đổi đầu tiên giữa bộ trưởng quốc phòng 2 nước kể từ tháng 10/2022, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergey Shoigu cảnh báo người đồng cấp Pháp Sebastien Lecornu rằng việc triển khai binh sĩ Paris tới Ukraine sẽ gây ra "thảm họa đối với Pháp". Trong khi đó, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nhận định việc triển khai lực lượng nước ngoài sẽ là một sự leo thang lớn, dẫn đến "những hậu quả không thể khắc phục được".

Mặc dù vậy, ông Macron vẫn giữ quan điểm: "Về việc điều quân tới Ukraine, tôi đã nói rằng không có gì có thể loại trừ được. Điều đó không có nghĩa là chúng tôi đang có kế hoạch triển khai lực lượng Pháp tới Ukraine trong tương lai gần. Chúng tôi đang mở một cuộc thảo luận và đang cân nhắc mọi thứ có thể làm để hỗ trợ Ukraine, trước hết là lãnh thổ Ukraine".

Theo Wall Street Journal, Newsweek, Reuters