Những khái niệm cần biết cho người chập chững tìm hiểu về tiền điện tử

Khái niệm tiền điện tử, tiền số hay tiền mã hóa đã được nhắc đến rất nhiều trong những năm gần đây. Ước tính hiện có hàng ngàn, thậm chí hàng trăm ngàn loại tiền điện tử đang được giao dịch trên các sàn giao dịch hoặc chuẩn bị được lên sàn.

Số lượng tiền điện tử liên tục thay đổi do sự xuất hiện của những dự án mới và sự biến mất của những dự án không hoạt động. Điều này cho thấy sự sôi động của thị trường tiền điện tử.

Nếu là người đang chập chững tìm hiểu về thị trường tiền điện tử, dưới đây là những khái niệm cơ bản nhất mà bạn nên biết.

Tiền điện tử là gì?

Tiền điện tử (cryptocurrency), còn được gọi là tiền kỹ thuật số, tiền ảo… là một dạng tài sản kỹ thuật số, sử dụng công nghệ mã hóa (cryptography) để kiểm soát quá trình tạo ra đơn vị tiền mới, bảo mật và xác minh các quá trình giao dịch tài sản.

Khác với các loại tiền tệ truyền thống do ngân hàng trung ương các quốc gia phát hành và kiểm soát, tiền điện tử không do bất kỳ cơ quan trung gian hoặc chính phủ nào phát hành hay kiểm soát. Chúng hoạt động trên mô hình phi tập trung và sử dụng công nghệ mã hóa để đảm bảo tính an toàn, minh bạch, chống làm giả.

Đồng tiền điện tử đầu tiên trên thế giới là Bitcoin, được ra đời vào năm 2009 bởi một cá nhân hoặc tổ chức ẩn danh có tên gọi Satoshi Nakamoto. Trước khi Bitcoin xuất hiện đã có nhiều người nỗ lực tạo ra các loại tiền kỹ thuật số, nhưng Bitcoin là loại tiền điện tử thành công nhờ ứng dụng công nghệ blockchain.

Bitcoin được ra đời như một giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống, đặc biệt là sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Mục tiêu của loại tiền này là tạo ra một hệ thống tài chính phi tập trung không phụ thuộc vào bất kỳ cơ quan trung ương nào và cho phép người dùng kiểm soát hoàn toàn tài sản của họ.

Đồng Bitcoin đầu tiên (được gọi là "block genesis" hay "block 0") được đào vào ngày 3/1/2009, đánh dấu sự khởi đầu của kỷ nguyên tiền điện tử.

Đến thời điểm hiện tại, danh tính thực sự của Satoshi Nakamoto vẫn là một ẩn số, nhưng Bitcoin - di sản do Nakamoto để lại - đánh dấu bước đột phá quan trọng trong lĩnh vực công nghệ tài chính, mở ra kỷ nguyên mới của tài chính phi tập trung.

Sau Bitcoin, hàng loạt loại tiền điện tử khác như Ethereum, Ripple, Litecoin… được ra mắt, với mỗi loại đều có những đặc điểm và mục đích sử dụng riêng.

Mối quan hệ giữa tiền điện tử và blockchain

Hai khái niệm tiền điện tử và blockchain thường được đi liền với nhau. Sở dĩ có điều này vì tiền điện tử là một trong những ứng dụng đầu tiên và thành công nhất của blockchain.

Blockchain là một hệ thống cơ sở dữ liệu phân tán, hoạt động trên cơ chế chuỗi khối (blockchain), trong đó thông tin được lưu trữ trong các khối (block) và liên kết chặt chẽ với nhau thành một chuỗi (chain) liên tục, với các thông tin được mã hóa bằng thuật toán phức tạp.

Công nghệ blockchain là nền tảng của hầu hết các loại tiền điện tử, giúp ghi lại và xác minh các giao dịch một cách minh bạch, an toàn, và phi tập trung. Mỗi giao dịch trên blockchain sẽ được ghi lại vĩnh viễn, không thể sửa đổi hoặc giả mạo.

Những đặc điểm của công nghệ blockchain cho phép giao dịch tiền kỹ thuật số nhanh chóng, không cần trung gian như ngân hàng, giúp giảm chi phí và tăng tốc độ xử lý.

Để dễ hình dung, bạn có thể tưởng tượng tiền điện tử như những tờ tiền kỹ thuật số, còn blockchain là hệ thống theo dõi ai sở hữu những tờ tiền đó và cách chúng di chuyển giữa mọi người. Mỗi khi bạn chuyển một lượng tiền điện tử cho ai đó, giao dịch sẽ được ghi lại trên blockchain.

Tuy nhiên, không phải loại tiền kỹ thuật số nào cũng được xây dựng và phát triển dựa trên công nghệ blockchain. Hiện một số loại tiền kỹ thuật số được xây dựng dựa trên các mô hình phi tập trung khác, nổi bật trong đó có thể kể đến Hedera, IOTA hay Nano…

Tiền điện tử được giao dịch như thế nào?

Cũng như thị trường chứng khoán, các loại tiền điện tử sẽ được mua bán, trao đổi thông qua các sàn giao dịch tiền điện tử.

Với thị trường tiền điện tử thường có 3 loại sàn giao dịch chính được nhiều người sử dụng, bao gồm:

- Sàn tập trung (CEX - Centralized Exchange): là loại sàn giao dịch tiền điện tử do một tổ chức hoặc công ty đóng vai trò điều hành, trung gian giữa người mua và người bán.

Loại sàn giao dịch này có giao diện thân thiện, dễ sử dụng, hỗ trợ giao dịch nhanh, tính thanh khoản cao, hỗ trợ nạp/rút bằng các loại tiền định danh. Người dùng khi sử dụng các loại sàn này để giao dịch sẽ cần phải xác minh danh tính.

Ưu điểm của sàn CEX đó là phù hợp với người dùng phổ thông và mới bắt đầu tìm hiểu về tiền điện tử.

Tuy nhiên, tiền điện tử sẽ do sàn giao dịch nắm giữ, dẫn đến nguy cơ sàn giao dịch bị tin tặc tấn công và lấy trộm tiền, chẳng hạn như trường hợp sàn giao dịch Bybit bị tin tặc tấn công và lấy cắp số tiền điện tử trị giá hơn 1,46 tỷ USD xảy ra gần đây.

Các sàn giao dịch tập trung lớn có thể kể đến Binance, Bybit, Coinbase, OKX…

- Sàn giao dịch phi tập trung (DEX - Decentralized Exchange): là sàn giao dịch trực tiếp trên blockchain thông qua các hợp đồng thông minh (smart contract) mà không cần đơn vị trung gian.

Người dùng khi tham gia các sàn DEX sẽ không cần xác định danh tính, cho phép giao dịch ẩn danh và người dùng sẽ tự quản lý tài sản tiền điện tử của mình (tiền nằm trực tiếp trên ví điện tử của người dùng).

Nhược điểm của sàn DEX đó là khó sử dụng và thường chỉ phù hợp với những người có kinh nghiệm lâu năm trong đầu tư tiền điện tử. Tính thanh khoản của các sàn này cũng thấp, phí giao dịch thường cao…

Một vài sàn DEX nổi bật có thể kể đến PancakeSwap, SushiSwap, Trader Joe, Uniswap…

- Sàn giao dịch ngang hàng (P2P - Peer-to-Peer): là sàn giao dịch cho phép người dùng giao dịch trực tiếp với nhau mà không cần trung gian, sàn chỉ cung cấp nền tảng và cơ chế bảo vệ giao dịch.

Một số sàn giao dịch P2P không yêu cầu người dùng phải xác định danh tính để giao dịch ẩn danh và giá cả giao dịch sẽ phụ thuộc vào thỏa thuận giữa người mua và người bán.

Cũng như sàn DEX, sàn giao dịch ngang hàng chỉ phù hợp với những người đã có nhiều kinh nghiệm đầu tư, giao dịch tiền điện tử, bởi lẽ giao dịch thông qua những sàn này rất dễ đối mặt với nguy cơ bị lừa đảo.

Một số sàn giao dịch ngang hàng nổi bật có thể kể đến Binance P2P, OKX P2P, Huobi P2P…

Những lưu ý cực kỳ quan trọng trước khi đầu tư và giao dịch tiền điện tử

Một điều cần lưu ý rằng tiền điện tử hiện không được coi là tài sản hợp pháp tại Việt Nam, do đó loại tiền này không được pháp luật bảo hộ, nghĩa là các vụ lừa đảo, tranh chấp liên quan đến tiền điện tử tại Việt Nam khó có thể giải quyết được do thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng.

Hiện tiền điện tử cũng không được công nhận là phương tiện thanh toán tại Việt Nam. Việc sử dụng tiền điện tử để thanh toán có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 88/2019/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng.

Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam không cấm đầu tư và giao dịch tiền điện tử. Việc đầu tư vào thị trường tiền điện tử có thể mang lại những khoản lợi nhuận lớn, nhưng cũng đi kèm với nhiều rủi ro.

Dưới đây là một vài rủi ro mà bạn cần nắm rõ nếu có ý định tìm hiểu và tham gia vào thị trường tiền điện tử:

- Rủi ro về quyền lợi: Do chưa được công nhận là tài sản hoặc hàng hóa, nhà đầu tư sẽ gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi khi xảy ra tranh chấp hoặc trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo tiền điện tử.

- Nguy cơ gian lận: Do không có cơ chế quản lý cụ thể tạo điều kiện cho các hành vi lừa đảo qua hình thức huy động vốn bằng cách phát hành tài sản mã hóa (ICO) hoặc mô hình đa cấp.

- Biến động giá cực lớn: Thị trường tiền điện tử nổi tiếng với những trường hợp biến động giá mạnh mẽ. Có không ít trường hợp giá trị của một đồng tiền điện tử có thể tăng hoặc giảm 10-20% hoặc thậm chí lên đến hàng trăm lần chỉ sau một ngày. Những biến động này có thể gây ra tổn thất nhanh chóng và đáng kể cho nhà đầu tư.

Nhìn chung, thị trường tiền điện tử là một thị trường nhiều biến động, người dùng nên tìm hiểu kỹ trước khi quyết định đầu tư vào thị trường này, tránh tâm lý đám đông để bị mất tiền và tài sản vào những đồng tiền điện tử bị thổi giá quá mức.