Bí ẩn tháp cổ nơi "miền gái đẹp" sát biên giới Việt - Lào

Từ trung tâm xã Mỹ Lý (huyện Kỳ Sơn, Nghệ An), ngược dòng Nậm Nơn khoảng 15 phút thuyền chạy là đến bản Yên Hòa - nơi có công trình tháp cổ độc đáo, bí ẩn. Trước đây, khi đường bộ chưa mở được đến nơi thì đi thuyền trên dòng Nậm Nơn là cách duy nhất để đến bản Yên Hòa. 

Thung lũng Mỹ Lý nằm dọc sông Nậm Nơn, được ví là "miền gạo trắng nước trong" ở miền Tây Nghệ An. Tương truyền rằng, đây cũng là vùng đất có nhiều cô gái đẹp với nước da trắng ngần, mái tóc đen nhánh, dáng người dong dỏng cao... do được uống nước đầu nguồn.

Tháp Yên Hòa nằm trên một vùng đất cao, khá bằng phẳng thuộc bản Yên Hòa, cách biên giới Việt - Lào khoảng vài km đường chim bay.

Theo ông Vi Văn Dũng - Bí thư Chi bộ bản Yên Hòa, những người già nhất trong bản không biết gốc tích, thời gian xây dựng ngôi tháp này. "Vì tháp nằm ở bản Yên Hòa nên gọi là tháp cổ Yên Hòa", ông Dũng cho hay. 

Ông Dũng quả quyết đây là công trình "độc nhất vô nhị" tại Nghệ An. Công trình này hoàn toàn khác biệt và nổi bật bên mái nhà sàn của đồng bào Thái nơi đây. 

Tháp cao khoảng 30m, mang những đặc trưng của công trình tháp thờ của Phật giáo,  hình tháp bút, xây bằng gạch nung, gắn kết với nhau bằng vôi vữa. Tháp có các tầng nấc, nhỏ dần lên phía trên, các mặt đều có hoa văn, phù điêu đắp nổi.

Các mặt tháp đều có tượng vũ nữ đang ngồi chắp tay. Các bức tượng được tạo tác, đắp nổi với hình dáng thanh thoát, sinh động...

Chân tháp rộng khoảng 8 - 10m, hai mặt chân tháp bị sụt lún, nhìn rõ những lớp gạch nung được xây thành một khối kín.

Ngọn tháp cao vút, chĩa lên trời. Tương truyền trước đây, trên đỉnh tháp có "mắt ngọc" bằng thủy tinh, ban đêm phát ra ánh sáng lấp lánh, ở các bản xung quanh có thể nhìn thấy. Tuy nhiên, mắt tháp đã bị một người dùng súng bắn vỡ. 

Mặc dù đã xuống cấp, hư hỏng nhưng ngọn tháp vẫn đứng sừng sững, nổi bật giữa những cánh rừng vùng biên xứ Nghệ.

Ở đoạn dưới của tháp, nhiều bức tượng, phù điêu... đã bị hư hỏng, bong tróc.

Càng lên cao, kết cấu tháp và các hoa văn trang trí được giữ tương đối nguyên vẹn, ngoài trừ tác động của môi trường, thời tiết gây ô xi hóa một số họa tiết, tượng... Trong ảnh là một cây tầm gửi sống ở đoạn giữa tháp, hiện đã già cỗi.

Theo ông Vi Văn Dũng, khoảng thập niên 80 của thế kỷ trước, tháp cổ Yên Hòa bị kẻ gian phá và lấy đi một số bức tượng phật bằng đồng đen.

"Tháp rất thiêng, hàng năm vào dịp lễ, Tết hay tết riêng của người Thái, dân bản bày lễ cúng để cầu bình yên, khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt. Bên cạnh tháp có cây bồ đề cổ thụ nhưng chưa bao giờ ngọn cây có thể vượt được đỉnh tháp, cứ cao hơn là bị gãy", ông Dũng cho hay. 

Tháp đang bị nghiêng đổ về phía Tây. Dân bản và chính quyền địa phương đã cho cắm biển cảnh báo để tránh các sự việc đáng tiếc xảy ra. Những năm gần đây, ý thức được vai trò của tháp cổ trong đời sống văn hóa, tinh thần, tâm linh cũng như giá trị kiến trúc, dân bản cùng nhau bảo vệ và tổ chức vệ sinh khuôn viên sạch sẽ.

Hiện bản Yên Hòa đang xây dựng mô hình du lịch cộng đồng với sự tham gia của 3 hộ dân. Ngoài được thưởng thức các đặc sản của đồng bào Thái, xem các điệu múa cổ, trực tiếp trải nghiệm nghề dệt vải... thì tháp cổ cũng là một trong những điểm nhấn thu hút du khách đến với bản làng nơi đầu nguồn dòng Nậm Nơn này.