(Dân trí) - Giao thông là ngành cốt lõi của đất nước, mỗi bước đi của nó luôn ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế và cuộc sống người dân, TS. Nguyễn Xuân Thủy nhấn mạnh.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: "Giao thông vận tải là mạch máu của tổ chức. Giao thông tốt thì các việc đều dễ dàng. Giao thông xấu thì các việc đình trệ”.
Lời dạy của Bác không chỉ nhấn mạnh vai trò quan trọng của giao thông vận tải (GTVT) trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mà còn là lời nhắc nhở đối với những người làm công tác GTVT về ý thức trách nhiệm của mình nhằm đóng góp vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Là người có nhiều tâm huyết với ngành giao thông, năm nay dù đã quá tuổi “thất thập” nhưng TS. Nguyễn Xuân Thủy, chuyên gia giao thông (nguyên Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản GTVT) vẫn còn minh mẫn, sắc sảo và luôn đau đáu theo dõi, quan tâm tới sự phát triển của ngành.
Trong cuộc phỏng vấn với phóng viên báo Dân trí, là tác giả và chủ trì, chủ biên xây dựng cuốn lịch sử ngành, TS. Nguyễn Xuân Thủy đã chia sẻ về những dấu ấn nổi bật của lịch sử giao thông vận tải trong 80 năm.
Ông kể, sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, ngày 28/8/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký ngay sắc lệnh thành lập Bộ Giao thông công chính thuộc Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Bác Hồ đã trực tiếp chỉ định Kỹ sư Giao thông Đào Trọng Kim làm Bộ trưởng. Điều đó đã đánh giá tầm quan trọng hàng đầu của giao thông và thực tế hiện tại trên thế giới hiếm có chính phủ nào thiếu ngành giao thông vận tải.
Trong hoàn cảnh đất nước mới khai sinh, vận mệnh "ngàn cân treo sợi tóc", Bộ Giao thông công chính (GTCC) vừa thành lập cũng đứng trước những nhiệm vụ nặng nề và muôn vàn khó khăn, thử thách.
Thời kỳ này, một trong những nhiệm vụ chính cấp bách của Bộ GTCC là vận chuyển quân đội (Nam tiến) để ngăn chặn quân Pháp ở Nam Bộ, vận tải quân lương phục vụ tất cả các chiến trường, chiến dịch khi cuộc kháng chiến toàn quốc nổ ra (ngày 19/12/1946); tiêu thổ kháng chiến, phá hoại cầu đường ngăn chặn quân địch tiến công các vùng căn cứ kháng chiến.
Đồng thời Bộ Giao thông công chính cũng thiết lập các đường dây giao liên, giữ giao thông liên lạc thông suốt các miền Trung - Nam - Bắc phục vụ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng, Bác Hồ đến các địa phương trong cả nước.
Một nhiệm vụ quan trọng khác là Bộ GTCC phải tập trung sửa chữa, mở đường ở các vùng tự do, vùng kháng chiến; dùng xe đạp thồ, xe thô sơ, dân công hỏa tuyến vận tải hàng hoá, lưu thông giữa các vùng; vận tải quân đội, lương thực, quân trang, quân dụng phục vụ các chiến dịch tiến công địch (chiến dịch Hòa Bình, Đông Khê, Biên giới, Tây Bắc, Tây Nguyên, Bình Trị Thiên, Nam Bộ,...).
"Đặc biệt đến năm 1954, ngành giao thông lại mở thêm các tuyến đường mới để xe đạp thồ, ô tô, dân công có thể vận chuyển hàng hóa, lương thực, vũ khí cho chiến dịch Điện Biên Phủ.
Chúng ta đã mở trên 3.000km đường rừng để cho bộ đội đưa xe - pháo vào mặt trận, dân công hỏa tuyến tiếp tế đạn dược, lương thực vũ khí cho quân đội. Với những đóng góp to lớn và quyết định của ngành GTVT, chúng ta đã làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ “chấn động địa cầu”. Trong giai đoạn chống Pháp, ngành giao thông có khẩu hiệu nổi tiếng là "mở đường thắng lợi", TS. Nguyễn Xuân Thủy kể.
Sau ngày hòa bình, qua 10 năm khôi phục, phát triển kinh tế (1954-1964), ngành GTVT có những bước phát triển mạnh mẽ cả về đường sắt, đường bộ, đường biển và đường sông. Trong đó phải kể đến ngành đường sắt khi đã đảm nhiệm khoảng 30-40% khối lượng vận chuyển của toàn ngành. Sản lượng luân chuyển hàng hoá và hành khách (T.km; Hk.km) bằng đường sắt thời kỳ này đạt trên 50%.
Từ năm 1965, tuyến vận tải chiến lược Bắc - Nam, đường mòn Hồ Chí Minh đã chuyển qua một giai đoạn mới, từ sử dụng mang vác, gùi thồ sang giai đoạn xây dựng, phát triển hệ thống cầu đường phục vụ cho vận tải cơ giới là chủ yếu, mà trong đó ngành GTVT đóng vai trò vô cùng quan trọng.
TS. Nguyễn Xuân Thủy nhìn nhận, trước khi đế quốc Mỹ mở cuộc chiến tranh phá hoại ra miền Bắc (từ tháng 8/1964), một tuyến đường vận tải bí mật xuyên qua Vĩ tuyến 17 nhằm chi viện cho cách mạng miền Nam đã được hình thành.
Tiếp đến, ngành giao thông phối hợp với Bộ Quốc phòng mở “đường 20 quyết thắng” , đường Hồ Chí Minh trên bộ và trên biển và điều này đã khẳng định đường lối chiến lược sâu xa và ý chí quyết tâm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta.
Trong giai đoạn kháng chiến chống chiến tranh phá hoại của Mỹ ở miền Bắc, TS. Nguyễn Xuân Thủy đánh giá, đây là một cuộc chiến chủ yếu trên mặt trận giao thông, vì trên 70% bom đạn của Mỹ là đánh vào hệ thống giao thông đường sắt, đường bộ, đường biển, đường sông của ta.
"Từ đầu tháng 5/1965 máy bay Mỹ bắt đầu "leo thang" đánh phá miền Bắc. Hàng loạt công trình giao thông quan trọng của ta như: Cầu Ninh Bình, ga Nam Định, đường sắt Hà Nội - Lào Cai, Hà Nội - Hải Phòng, cầu Hàm Rồng... bị ném bom hư hỏng nặng. Quân và dân ta đã anh dũng chiến đấu, sẵn sàng hy sinh để bảo vệ từng mét đường, cây cầu, quyết giữ vững mạch máu giao thông", TS. Nguyễn Xuân Thủy kể.
Ông cho biết, trận chiến chống máy bay Mỹ bảo vệ cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa) diễn ra trong 2 ngày 3 và 4/4/1965 là một trong những cuộc chiến đấu ác liệt nhất, dũng cảm và vinh quang nhất của các lực lượng như: Bộ đội phòng không, không quân; hải quân; dân quân và nhân dân Thanh Hóa cùng các lực lượng GTVT.
Chỉ trong 2 ngày, địch đã huy động hàng trăm máy bay đánh phá cầu Hàm Rồng. Chúng đã ném hàng nghìn tấn bom các loại xuống một khu vực hẹp chỉ khoảng 2km2.
Mặc dù địch đánh phá vô cùng ác liệt nhưng quân và dân ta đã anh dũng chiến đấu để bảo vệ cầu. Trong 2 ngày này, dù chưa có tên lửa chỉ có pháo cao xạ, súng 12,7mm và súng trường nhưng ta đã bắn rơi 47 máy bay địch, giữ vững cầu, đảm bảo giao thông thông suốt.
Năm 1966, máy bay Mỹ đánh phá Thủ đô Hà Nội, tiến hành bước leo thang vô cùng nguy hiểm và tàn bạo.
Trước những hành động điên cuồng của Mỹ, ngày 20/7/1967, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn dân quyết tâm đẩy mạnh cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước.
Đáp lời kêu gọi thiêng liêng của Bác "Không có gì quý hơn độc lập, tự do", hàng vạn cán bộ, công nhân, thanh niên xung phong ngành GTVT và nhân dân cùng lực lượng bảo đảm giao thông đã có mặt trên khắp các nẻo đường của Tổ quốc, sẵn sàng hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.
"Từ khẩu hiệu "địch phá ta sửa ta đi, địch lại phá, ta lại sửa ta đi!" đến thời kỳ này ngành GTVT đã tiến thêm một bước, tự khẳng định mình với khẩu hiệu mạnh mẽ "địch phá, ta cứ đi!".
"Khẩu hiệu này thể hiện ý chí và sự thông minh của ngành giao thông. Sự thông minh trên chiến trường được áp dụng từ thực tế, ví dụ trường hợp, chỉ có một cây cầu "thật", nhưng chúng ta lại làm thêm 3-4 cây cầu “giả” khiến địch không thể phát hiện đâu là thật - giả và chúng thường đánh vào chiếc cầu giả, còn cầu thật ta vẫn đi.
Chúng ta làm phà chở tàu hỏa, làm ròng rọc kéo ô tô qua sông, dùng từ trường phá thủy lôi để đảm bảo giao thông thông suốt", TS. Nguyễn Xuân Thủy chia sẻ.
Ông Thủy nhấn mạnh, trong kháng chiến chống Mỹ, mọi người thường truyền tai nhau câu nói đầy quyết tâm, mạnh mẽ là: "Sống bám cầu bám đường, chết kiên cường dũng cảm!; xe chưa qua, nhà không tiếc!...". Đặc biệt là các chiến sĩ thanh niên xung phong, số đông là nữ 17-20 tuổi, đã chiến đấu vô cùng dũng cảm, bám cầu, bám đường, thà mình hy sinh chứ không để mạch máu giao thông bị cắt đứt.
Đúng vào ngày 24/7/1968, sự hy sinh đầy quả cảm và anh dũng của 10 cô gái thanh niên xung phong tại ngã ba Đồng Lộc đã khiến nhiều đồng đội và người dân tiếc thương.
Theo ông, ngã ba Đồng Lộc được coi là “yết hầu” của mạch giao thông nối liền Bắc - Nam nên đế quốc Mỹ đã tập trung đánh phá vô cùng khốc liệt để cắt đứt sự chi viện của hậu phương ra tiền tuyến.
Đặc biệt từ tháng 4 đến tháng 10 năm 1968, Mỹ đã đánh phá nơi đây 2.000 lần và thả gần 50.000 quả bom các loại.
Địch càng quyết đánh phá hòng nghiền nát con đường, ta càng quyết giữ vững bằng được, bằng mọi giá. Mệnh lệnh từ trái tim của các chiến sĩ ngã ba Đồng Lộc thời đó là: “Máu có thể ngừng chảy, tim có thể ngừng đập, nhưng mạch máu giao thông không bao giờ bị tắc!”.
Mệnh lệnh này như nguồn sức mạnh to lớn để các chiến sĩ ngành GTVT quyết tâm bám cầu, bám đường, giữ vững mạch máu giao thông đến ngày đất nước giải phóng, Bắc - Nam sum vầy.
Những địa danh bất tử như: Ngã 3 Đồng Lộc, ngã 3 Truông Bồn, cảng Hải Phòng, cảng Gianh, bến phà Long Đại, bến phà Xuân Sơn, cầu Hàm Rồng, đường 20 quyết thắng, đường Hồ Chí Minh, những con tàu không số,… sẽ sống mãi với thời gian, với lịch sử ngành giao thông vận tải đầy vinh quang.
Theo ông Thủy, sau năm 1975, chúng ta bắt đầu khôi phục lại ngành giao thông nhưng sự tàn phá của chiến tranh và thiên nhiên đã gây ra những thiệt hại vô cùng nghiêm trọng cho ngành ở cả 2 miền.
Đơn cử đến năm 1975 không còn một tuyến đường bộ nào ở miền Bắc đạt cấp kỹ thuật đồng bộ, phương tiện vận tải của tất cả các ngành giao thông miền Bắc đều thiếu thốn và lạc hậu, hàng hóa ứ đọng ở các nhà ga, bến cảng, người dân đi lại vô cùng vất vả...
Ông Thủy nhận định, để tháo gỡ khó khăn, cần sự điều hành mạnh mẽ hơn trong quản lý vận tải đến năm 1983 Đảng, Nhà nước điều tướng Đồng Sĩ Nguyên – một vị tướng tài, quyết đoán, nguyên tư lệnh Binh đoàn 559 giữ chức Bộ trưởng Bộ GTVT.
Đồng thời Bộ thành lập “ Vụ Vận tải kiêm Trung tâm điều độ vận tải Trung ương”- một thiết chế mới, có cơ chế đặc thù, được quyền phân công, phân cấp vận tải và điều hành từng chuyến hàng, chuyến xe trong cả nước và nhờ đó trật tự vận chuyển hàng hóa, hành khách trong nước được lập lại và khơi thông.
Về kết cấu hạ tầng, theo ông Thủy, hàng nghìn cây cầu, tuyến đường được sửa chữa, xây dựng lại, các cảng biển cũng được kết nối, hiện đại hoá. Đặc biệt đến cuối năm 1976, tuyến đường sắt Bắc - Nam, hay còn gọi là tuyến đường sắt Thống Nhất đã được khôi phục và thông tuyến.
Trước đây đường sắt Bắc - Nam chạy hết 72 giờ nhưng sau khi được khôi phục, sửa chữa, nâng cấp, cải tiến biểu đồ chạy tàu thời gian đã rút ngắn còn hơn 30 giờ. Hơn 300.000km đường bộ và đường nông thôn đã được từng bước bảo dưỡng, sửa chữa, khôi phục.
Ông Thủy cho biết, đến thời kỳ hiện đại hóa chúng ta đã sử dụng nhiều thành tựu công nghệ cao vào xây dựng cầu, đường và đạt được thành công ở hàng loạt các dự án cầu, hầm có quy mô lớn, hiện đại ngang tầm quốc tế, như: Cầu Thăng Long, Mỹ Thuận 1, Mỹ Thuận 2, Cửa Lục, Hoàng Long, Tân Đệ, hầm Hải Vân, hầm đèo Cả, hầm đèo Cù Mông, cầu Thanh Trì,...
Các kỹ thuật làm cầu dây văng, công nghệ đúc hẫng cân bằng, cọc khoan nhồi, bê tông dự ứng lực, công nghệ phun bê tông NATM… đã được các kỹ sư Việt Nam vận dụng sáng tạo trên các dự án giao thông.
Việt Nam cũng đã thiết lập được hệ thống đường bộ cao tốc chất lượng cao, áp dụng công nghệ Asto (Mỹ), cho phép ô tô chạy tốc độ trên 100km/h, như cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, Hạ Long - Vân Đồn, Nội Bài - Lào Cai, Pháp Vân - Cầu Giẽ,... và hàng loạt các cao tốc dọc đất nước đang được xây dựng.
Đường thủy nội địa cũng đã được đầu tư, cải tạo, một số tuyến đường sông chính tại vùng đồng bằng Bắc Bộ và đồng bằng sông Cửu Long được khơi thông, góp phần giảm tải và giảm chi phí cho giao thông đường bộ.
Về hàng hải, ông Thủy cho biết đã có nhiều thay đổi như, cảng quốc tế Lạch Huyện (Hải Phòng) đi vào hoạt động đã mở ra một cánh cửa lớn cho giao thương với thế giới.
Bên cạnh đó, cụm cảng Cái Mép – Thị Vải (TPHCM) và các cảng biển chuyên dùng cho tàu trọng tải trên 100.000 tấn (Nghi Sơn, Dung Quất, Vĩnh Tân) đến 300.000 tấn như cảng Vũng Áng... là những điểm sáng của ngành vận tải biển.
Công nghiệp đóng tàu hàng, tàu Container, tàu khách và tàu quân sự… đã có những bước tiến đáng kể. Nhiều con tàu có trọng tải hàng vạn tấn đã được đóng mới và hạ thủy, kể cả tàu hiện đại do nước ngoài đặt hàng.
"Hàng chục cảng hàng không được nâng cấp, xây dựng mới trong thời gian qua như: Nội Bài, Đà Nẵng, Tân Sơn Nhất, Phú Bài, Cần Thơ, Phú Quốc...; hàng trăm máy bay hiện đại được đầu tư từ Nhà nước và tư nhân đã tạo nên mạng lưới vận tải hàng không phát triển nhanh bậc nhất ASEAN với dung lượng hàng trăm triệu lượt khách/năm", TS. Nguyễn Xuân Thuỷ nhấn mạnh.
Trong đó, theo ông Thủy phải kể đến dự án Cảng hàng không Quốc tế Long Thành có quy mô lớn và hiện đại sắp được đưa vào hoạt động, sẽ tạo ra bức tranh giao thông hiện đại, kết nối, liên thông Việt Nam với các nước trong khu vực và thế giới.
TS. Nguyễn Xuân Thuỷ nhìn nhận, trong tương lai mạng lưới đường sắt quốc gia sẽ được đầu tư, nâng cấp với việc sẽ xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao (160km/h) Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam trên 300km/h và đây là bước phát triển đột phá, nhằm thiết lập lại vị trí chủ lực của ngành đường sắt.
"Với những kết quả đã đạt được nêu trên, ngành GTVT có quyền tự hào, nhưng tôi cho rằng, chiến lược phát triển giao thông thời gian qua có phần bị "lệch pha", khi chúng ta tập trung nhiều vào đường bộ và có phần sao nhãng với đường sắt, trong khi đường sắt thường là mạch máu chính của nền kinh tế, nhất là quốc gia có chiều dài hàng nghìn km như Việt Nam", TS. Nguyễn Xuân Thủy nêu.
Ông phân tích, đối với các quãng đường trên 300km thì việc sử dụng đường sắt là rất hiệu quả, bởi chúng sẽ cho phép nâng cao năng suất, giảm chi phí, đảm bào an toàn. Đặc biệt là vận tải đường sắt còn tiết kiệm đất đai gấp 4 lần đường bộ, giảm ô nhiễm môi trường…
Do đó việc Chính phủ phê duyệt đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam là điều vô cùng cần thiết, kịp thời.
"Hiện nay chúng ta đã có trên 300.000km đường bộ, đường sắt có khoảng 3.000km nhưng đã lạc hậu. Chiến lược giao thông tối ưu là phải sử dụng tất cả các loại hình giao thông sắt, sông, biển, bộ một cách hợp lý, khoa học, hiệu quả, không nên tập trung quá nhiều vào đường bộ, nó sẽ làm tăng chi phí lên 200-300% là yếu tố chính gây ra mất an toàn, ô nhiễm môi trường và lãng phí đất đai.
Chúng ta hiện đại hoá, đầu tư nâng cấp giao thông nhưng phải có giải pháp tổng hợp và đồng bộ, sử dụng đồng tiền một cách hợp lý, tiết kiệm và mang lại hiệu quả cao nhất", TS. Nguyễn Xuân Thủy nhấn mạnh.
Ông đánh giá, ngoài việc phát triển hệ thống giao thông chiến lược, dọc ngang đất nước trong những năm qua Đảng, Nhà nước cũng đã phát triển hệ thống giao thông đô thị, đặc biệt là tại 2 thành phố lớn là Hà Nội và TPHCM.
Cụ thể tại hai thành phố siêu đô thị này đã tập trung phát triển hệ thống đường sắt đô thị hiện đại (metro).
“Ngoài hệ thống xe buýt, việc đầu tư cho Metro là vô cùng đắt đỏ nhưng khi được đưa vào sử dụng nó sẽ là mạch máu chính trong đô thị, giảm bớt ùn tắc, giảm ô nhiễm môi trường và từ đó tạo sự phát triển kinh tế xã hội cho thành phố”, theo TS. Nguyễn Xuân Thủy.
Về chiến lược phát triển giao thông vận tải trong tương lai, ông nhìn nhận giao thông là ngành cốt lõi, là trung tâm hạ tầng, là nhân tố quyết định của hệ thống kinh tế, mỗi bước đi của nó luôn ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế và cuộc sống người dân.
Vì vậy để điều hành, phát triển giao thông thì chiến lược phát triển, giải pháp như thế nào, chính sách tầm nhìn ra sao là rất quan trọng.
Do đó có nhiều mục tiêu không nên nóng vội, mà cần phải từng bước giải quyết bằng các giải pháp tổng hợp, đồng bộ, khoa học… và có lộ trình phù hợp với điều kiện thực tiễn, cuộc sống của người dân và tránh tư duy "không quản được thì cấm".
Theo TS. Nguyễn Xuân Thuỷ giao thông là ngành kỹ thuật cao nên cần tiếp tục lĩnh hội các công nghệ tiên tiến trên thế giới, đào tạo các chuyên gia, các tổng công trình sư giỏi để có thể làm chủ, hiện đại hoá các công trình giao thông, số hoá và xanh hoá giao thông, bắt kịp công nghệ quốc tế nhất là ngành đường sắt, mặt khác cần điều chỉnh lại chiến lược phát triển của ngành.
Điều này phải làm nhanh, cấp tập để phục vụ người dân và tiến kịp với giao thông thế giới.
"Với những thành tựu to lớn, góp phần quan trọng và quyết định trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngành GTVT đã vinh dự đón nhận Huân chương Sao vàng, Huân chương Hồ Chí Minh và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Máu xương, trí tuệ và mồ hôi nước mắt của các chiến sĩ giao thông qua nhiều thế hệ đã tạo dựng nên diện mạo giao thông vận tải ngày hôm nay. Thành quả vinh quang đó xứng đáng với ba chữ vàng: "Dũng cảm, thông minh, sáng tạo" mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khen tặng ngành GTVT.
Đó là những trang sử hào hùng và chói lọi cần được khắc ghi, tôn vinh và lưu giữ mãi mãi cho các thế hệ GTVT hiện tại và tương lai học tập, noi theo", TS. Nguyễn Xuân Thuỷ nhấn mạnh.
