Biểu tượng Vượt qua Covid-19 ở TPHCM có thể xây ngầm để gợi mở câu chuyện

Với vị trí đất vàng 3 mặt tiền, tổng diện tích 4,4ha với mảng xanh hiện hữu giữa trung tâm TPHCM, khu đất số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài, TPHCM) được các chuyên gia, nhà khoa học đánh giá là vị trí thuận lợi để đặt một biểu tượng tưởng niệm nạn nhân mất do Covid-19. Bên cạnh việc tăng khả năng tiếp cận người dân, khu đất còn mang nhiều ý nghĩa về văn hóa, lịch sử và không gian sống cho cả khu vực đã đô thị hóa rất mạnh.

Mặt khác, để hình thành một công trình lưu giữ ký ức đô thị về những ngày tháng khốc liệt, thành phố cần tính toán giải pháp quy hoạch, bố trí không gian và cách thức thể hiện đài tưởng niệm các nạn nhân tử vong trong đại dịch Covid-19. Công trình biểu tượng cũng cần xem xét đến vấn đề khoa học, nghệ thuật, văn hóa và cả yếu tố tâm linh để làm rõ chủ đề từ mất mát đến sự hồi sinh thần tốc.

Góp ý về chủ trương xây dựng biểu tượng vượt qua Covid-19 của TPHCM, các chuyên gia, nhà khoa học trên các lĩnh vực đều đồng tình và cho rằng đây là điều rất cấp thiết. Tuy nhiên, với ý nghĩa đặc biệt mang nhiều thông điệp cần truyền tải, công trình cần có những bước tính toán kỹ lưỡng, toàn diện, để kể lại câu chuyện của thành phố chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong đại dịch Covid-19.

“Chúng ta đã dũng cảm vượt qua đại dịch Covid-19 từ sự đồng thuận, đồng lòng và sức chịu đựng. Tôi cho rằng, thông điệp quan trọng nhất của biểu tượng là đau thương, nghĩa tình. Thể hiện rõ đặc tính của người Nam Bộ là đau thương nhưng không bi lụy”, TS Nguyễn Thị Hậu bày tỏ.

Mỗi người dân đều thấy mình trong biểu tượng

Theo TS Nguyễn Thị Hậu, việc xây dựng một công trình mang tầm vóc để nhìn lại một giai đoạn như vậy là điều rất cần thiết đối với TPHCM. Tuy nhiên, việc tìm kiếm ý tưởng cần tập trung vào vấn đề quan trọng nhất, tránh dồn nén quá nhiều ý nghĩa vào một công trình. Vị chuyên gia nhận định, điều này sẽ khiến công trình biểu tượng này sẽ na ná các tượng đài đã có trên cả nước và thiếu nét đặc trưng.

“Biểu tượng Vượt qua Covid-19 sẽ là công trình lưu giữ ký ức của lịch sử đô thị và lưu truyền cho nhiều thế hệ về sau. Điểm quan trọng nhất sau khi công trình hoàn thành là mỗi người dân thành phố đều thấy mình trong đó, thấy chính quyền đứng về phía người dân để nhìn lại một sự kiện lịch sử”, TS Nguyễn Thị Hậu nhấn mạnh.

Biểu tượng Vượt qua Covid-19 sẽ là công trình lưu giữ ký ức của lịch sử đô thị, lưu truyền cho nhiều thế hệ về sau.

Biểu tượng Vượt qua Covid-19 ở TPHCM nên là một công trình giản dị, thể hiện được những gì cốt lõi. Theo TS Nguyễn Thị Hậu, biểu tượng không nên đưa số liệu hay tên tuổi người qua đời trong đại dịch, tránh gợi lại đau thương.

Về mặt quy hoạch, khu đất số 1 Lý Thái Tổ là mảng xanh hiếm hoi của cả một khu dân cư rộng lớn đang đô thị hóa quá mạnh, thiếu không gian chung. Nếu khu đất không hình thành công viên, công trình biểu tượng Vượt qua Covid-19 sẽ bị biến tướng sang chức năng khác, rất khó quản lý.

“Tôi cũng không mong muốn tuyến đường Trần Bình Trọng được mở rộng vì thực tế càng mở rộng đường càng tắc đường. Việc mở rộng đường cần chặt cây, mất mảng xanh, xén vào một phần công viên, sẽ làm giảm khoảng cách giữa các con đường với nơi dự kiến xây tượng đài, gây ảnh hưởng cả về môi trường lẫn tiếng ồn. Thành phố cần cân nhắc giữa việc mở rộng đường với việc giảm lưu lượng xe lưu thông qua tuyến đường này”, TS Nguyễn Thị Hậu nêu quan điểm.

TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM, chia sẻ, từ năm 2021, khi đại dịch Covid-19 vừa lắng xuống, thành phố đã đặt vấn đề và tìm kiếm vị trí xây dựng công trình tưởng niệm người qua đời do dịch bệnh. Đến nay, khu đất số 1 Lý Thái Tổ được lãnh đạo thành phố quyết định làm nơi xây dựng công trình đặc biệt này.

“Toàn bộ khu vực cần trở thành công viên văn hóa, nghệ thuật, nơi giáo dục truyền thống cho thế hệ sau. Đây sẽ là nơi người dân, du khách tới chiêm nghiệm, lắng đọng suy nghĩ, gửi gắm tình cảm của mình tới các nạn nhân”, GS. TS Nguyễn Xuân Tiên góp ý.

Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM mong muốn biểu tượng Vượt qua Covid-19 ở TPHCM cần chắt lọc nội dung, đơn giản, cô đọng và không rườm rà. Nội dung chính của biểu tượng, sự bi hùng của đại dịch có thể thể hiện một cách xúc động, đi vào lòng người thông qua các hình khối kiến trúc, điêu khắc, không gian cảnh quan, cây xanh, mặt nước và cả ánh sáng. Công trình có thể tích hợp các ứng dụng công nghệ, mã QR để du khách có thể nhìn lại quá trình phòng, chống dịch, gương người tốt, việc tốt, tấm lòng nhân ái trong những ngày dịch Covid-19 diễn ra.

“Không chỉ là biểu tượng hay đài tưởng niệm, khu đất số 1 Lý Thái Tổ sẽ trở thành một không gian công cộng. Do đó, khâu thiết kế, quy hoạch cần thận trọng, chia thành nhiều khu vực chức năng, nhưng cần tạo sự tôn nghiêm, lắng đọng cần thiết”, GS. TS Nguyễn Xuân Tiên cho hay.

Phần cứng quan trọng hơn phần mềm

Theo chính quyền TPHCM, vừa qua, địa phương đã lấy ý kiến đối với ý tưởng công trình biểu tượng ghi nhận sự chung sức, đồng lòng của người dân thành phố vượt qua đại dịch Covid-19 tại khu đất số 1 Lý Thái Tổ. Tính đến hiện tại, các cơ quan chưa đưa ra phương án cuối cùng về việc xây dựng một tượng đài, bảo tàng, nhà lưu niệm hay hình thức công trình cụ thể nào trên khu đất hiện hữu.

Tuy nhiên, biểu tượng cần ghi nhận sự chung tay đồng lòng của nhân dân TPHCM vượt qua đại dịch Covid-19, đồng thời thể hiện trọn vẹn, sâu sắc nhất là thể hiện truyền thống đoàn kết, gắn bó, nghĩa tình của nhân dân thành phố.

Quy hoạch sư Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Tư vấn Quốc tế enCity, góp ý về việc chia khu đất số 1 Lý Thái Tổ thành khu vực tưởng niệm, công viên và di sản. Vị chuyên gia dẫn lại việc vừa qua, bên cạnh đa số ý kiến ủng hộ việc TPHCM xây dựng biểu tượng Vượt qua Covid-19, mạng xã hội còn một số ý kiến mang tính băn khoăn và đặt vấn đề vì sao không dùng tiền xây dựng công trình để hỗ trợ cho trẻ em mồ côi sau đại dịch Covid-19.

Theo ông Nguyễn Đỗ Dũng, các tòa biệt thự hiện hữu trong khu đất số 1 Lý Thái Tổ sẽ là lời giải cho băn khoăn trên. Những căn biệt thự đó có thể nghiên cứu để hình thành điểm giáo dục miễn phí, nơi hỗ trợ trẻ em mồ côi và cũng có thể để các trường, viện sử dụng vào mục đích nghiên cứu giáo dục.

Việc tận dụng không gian ngầm cũng là cách để thành phố làm chủ ánh sáng, thể hiện được câu chuyện muốn kể.

Vị chuyên gia cũng có cách nhìn cởi mở về việc sử dụng các công trình hiện hữu cho mục đích thương mại. Theo vị chuyên gia, các công viên, không gian công cộng đều cần hạ tầng tiện ích, dịch vụ để phục vụ du khách.

Vị chuyên gia cũng thẳng thắn nhìn nhận, ở nước ta, khi nói về xây dựng bảo tàng hay nơi tưởng niệm thường đề cập tới hạ tầng, công trình quá nhiều mà không có câu chuyện, cách tiếp cận. Theo ông Nguyễn Đỗ Dũng, đối với công trình biểu tượng vượt qua Covid-19 ở TPHCM, những yếu tố phần mềm sẽ quan trọng hơn phần cứng.

“Một trong những ví dụ rõ nét nhất là Đài tưởng niệm vụ khủng bố 11/9 tại New York (Mỹ). Người thiết kế đã kể các câu chuyện rất sâu sắc, giữ nguyên phần lõi các tòa nhà, thể hiện cho sự mất mát và tầng hầm được sử dụng làm bảo tàng trưng bày kết cấu đổ vỡ”, Quy hoạch sư Nguyễn Đỗ Dũng nêu ví dụ.

Tuy nhiên, điểm đặc biệt của Đài tưởng niệm vụ khủng bố 11/9 lại nằm ở hành trình tiếp cận, câu chuyện và cách thể hiện. Trên thành hồ nước tại Đài tưởng niệm, họ đã khắc tên gần 3.000 nạn nhân theo cách đặc biệt, sử dụng phương pháp cực kỳ khó.

“Họ không chỉ khắc tên nạn nhân theo hàng, theo thứ tự, theo tổ chức mà tên của mỗi nạn nhân được bao quanh bởi tên những người thân thương, gần gũi nhất. Để làm được điều đó, hàng nghìn tình nguyện viên đã thu thập, tìm kiếm thông tin và tạo nên tác phẩm đặc biệt”, ông Nguyễn Đỗ Dũng chia sẻ.

Một góp ý khác được ông Nguyễn Đỗ Dũng đưa ra là công trình biểu tượng vượt qua Covid-19 của TPHCM có thể tận dụng không gian ngầm để giữ gìn không gian cây xanh, di sản phía trên. Đây là điều mà Bảo tàng Louvre (Paris, Pháp) đã áp dụng để hạn chế tác động các di sản trên mặt đất.

“Việc tận dụng không gian ngầm cũng là cách để thành phố làm chủ ánh sáng, thể hiện được câu chuyện muốn kể. Ví dụ 2 bên tường lối đi xuống công trình là những bức hình, tác phẩm làm rõ dấu ấn”, ông Nguyễn Đỗ Dũng chia sẻ ý tưởng.