Vì sao các chuyên gia quân sự thốt lên "xe tăng đã hết thời" ở Ukraine?

Từ niềm mong mỏi của các nhà cầm quân...

 Một trong những mơ ước của các nhà cầm quân mọi thời đại là chế tạo được loại vũ khí vừa có hỏa lực mạnh để tiêu diệt đối phương, vừa có khả năng bảo vệ tốt nhất cho người mình, đồng thời có khả năng cơ động việt dã cao, có thể vượt qua mọi loại địa hình phức tạp... Và nước Anh - công xưởng của thế giới - đã đi tiên phong.

Sau hơn 10 năm nghiên cứu, chế tạo, năm 1916 những sản phẩm đầu tiên đã ra đời. Để giữ bí mật khi vận chuyển, người ta gọi nó là TANK (cái thùng). Và cái tên đó đã theo nó cho đến tận giờ.

Ngày 15/9/1916, chiếc xe tăng đầu tiên trên thế giới nhãn hiệu Mark I của Quân đội Hoàng gia Anh xuất trận tại chiến dịch sông Some miền bắc nước Pháp. Sự xuất hiện bất ngờ của con "quái vật" bằng thép, miễn nhiễm trước hỏa lực của đối phương, có thể vượt qua những địa hình phức tạp đã làm cho Quân đội Đức rối loạn đội hình, đem lại thắng lợi cho liên quân Anh - Pháp.

Lần xuất hiện đầy ấn tượng đó đã làm thay đổi quan điểm của các nhà quân sự và nhiều nước đã bắt tay vào nghiên cứu, chế tạo xe tăng để trang bị cho lực lượng vũ trang của mình. Cho đến trước Thế chiến II, quân đội hầu hết các cường quốc trên thế giới đều có xe tăng trong biên chế.

Bên cạnh đó, từ những bài học rút ra trong Thế chiến I quân đội các nước ít nhiều cũng đã định hình nghệ thuật sử dụng xe tăng trong tác chiến. Tuy nhiên, người Đức với sự ủng hộ nhiệt thành của Adolf Hitler đã vượt lên trước một bước, đưa lý thuyết vào ứng dụng trong thực tế. Họ đã thành lập nhiều sư đoàn, tập đoàn quân xe tăng xung kích và chính lực lượng này đã đóng góp đáng kể vào thắng lợi của họ trong giai đoạn đầu của Thế chiến II.

... đến đỉnh cao chói lọi

 Trong Thế chiến II, trước sức công phá dữ dội của xe tăng phát xít Đức và phe Trục, nhiều quốc gia và lãnh thổ rộng lớn của các nước khác, trong đó có Liên Xô, Trung Quốc bị chinh phục không mấy khó khăn.

Để đối phó với "cơn bão thép" ấy, Liên Xô và các nước Đồng minh khác đã phải "dĩ độc trị độc" bằng cách phát triển lực lượng xe tăng của mình.

Trong khi Liên Xô có T-34 , IS 1 và 2 thì Mỹ có M3 "General Stuart", M3 "Grant/Lee", M4 "Sherman", M24 "Chaffee"; Anh có "Crusader" Mk I, Mk III "Valentine", Mk IV Churchil III, Mk VIII "Kromwell" (A27), A34 "Comet"...

Không chịu kém cạnh, phe Trục cũng không ngừng cải tiến và phát triển xe tăng của mình lên một trình độ cao hơn. Trong đó Đức có Pz V "Panther", Pz VI H1 (E) "Tiger". Ý có L6/40, M11/39, M13/40. Còn người Nhật chế tạo xe tăng Kami có nhiều tính năng vượt trội.

Sẽ là không ngoa nếu như nói Thế chiến II là cuộc chiến của xe tăng mà đỉnh cao là cuộc đấu tăng lớn nhất mọi thời đại tại vòng cung Kursk với sự tham gia của hơn 6.500 chiếc xe tăng (phía Đức là 2.928 chiếc, phía Liên Xô là 3.600 chiếc). Trận đánh đã làm thay đổi cục diện chiến trường và tương quan lực lượng giữa hai bên, mở ra thời kỳ thất bại của chủ nghĩa phát xít.

Tiếp đó, trong các chiến dịch phản công của Liên Xô sang phía tây, chiến dịch đổ bộ của Đồng minh từ Bắc Phi lên châu Âu, chiến dịch Mãn Châu của Hồng quân Liên Xô,... xe tăng cũng đóng vai trò đặc biệt quan trọng, nhiều khi quyết định đến thắng lợi của từng trận đánh hoặc thậm chí cả chiến dịch.

Được đánh giá cao như vậy nên trong thời kỳ đầu Chiến tranh Lạnh, xe tăng vẫn được quan tâm phát triển.

Do chiến tranh đã kết thúc, các nghiên cứu phát triển đi vào chiều sâu hơn, nhiều tiến bộ khoa học - công nghệ mới được áp dụng... nên đã xuất hiện nhiều loại xe tăng mới có tính năng vượt trội như dòng T-54, T-55 và sau đó là T-72 của Liên Xô; M-48, M-60 của Mỹ, AMX của Pháp,... với số lượng rất lớn được chế tạo.

Vai trò của xe tăng một lần nữa được khẳng định trong các cuộc xung đột khu vực như chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh Trung Đông... Đặc biệt, tại Việt Nam, mặc dù tham chiến rất muộn song xe tăng đã có những đóng góp đáng kể vào sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước cũng như trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.

Có thể coi đây là thời hoàng kim của xe tăng trong tất cả các trường phái nghệ thuật quân sự, cả Đông lẫn Tây, cả chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.

Trở thành "kẻ hết thời"?

 Những năm cuối thế kỷ XX tình hình thế giới có những thay đổi rất cơ bản. Sự tan rã của Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu đã tháo chốt cho cuộc chạy đua vũ trang thời Chiến tranh Lạnh. Những thay đổi lớn lao như vậy buộc tất cả các nhà chiến lưọc quân sự phải xem xét lại mọi vấn đề, từ nghệ thuật tổ chức xây dựng lực lượng đến thực hành tiến hành chiến tranh.

Có nhiều quan điểm khác nhau song hầu như đều thống nhất ở một điểm là: chiến tranh nếu có xảy ra sẽ chỉ là những xung đột ở tầm cỡ khu vực, có quy mô nhỏ và trung bình.

Nhận định đó dẫn đến quan điểm chủ đạo là không cần thiết phải tổ chức những đội quân xung kích có xung lực mạnh mẽ như các sư đoàn, tập đoàn quân xe tăng nữa. Với quan điểm này, xe tăng lập tức mất đi ánh hào quang đã được khoác lên mình từ Thế chiến II.

Trong khi đó, sự lên ngôi của không quân, tên lửa tầm xa… lại càng làm cho vai trò của xe tăng bị lu mờ. Đặc biệt, trước sự phát triển ồ ạt của xe tăng, quân đội các nước cũng đẩy mạnh việc nghiên cứu chế tạo các loại vũ khí chống tăng hiện đại.

Với sự áp dụng ngày càng sâu các tiến bộ khoa học - công nghệ, hiệu quả của các loại vũ khí chống tăng này cũng ngày một cao. Chúng lại được đặt lên máy bay cường kích chống tăng và trực thăng vũ trang và trở thành sát thủ của xe tăng.

Cuộc chiến tranh Vùng Vịnh với sự thảm bại của xe tăng Iraq và những thiệt hại của xe tăng Nga khi tiến công thủ phủ Grozny (Chechnya) đã là những dẫn chứng minh họa đầy sức nặng cho các nhận định trên.

Gần đây, trong cuộc xung đột Nga - Ukraine sự xuất hiện của các loại máy bay không người lái (UAV) mang theo vũ khí chống tăng có thể tiến công từ trên nóc - nơi yếu nhất của xe tăng - đã đạt hiệu suất rất cao.

Từ khi xung đột nổ ra (tháng 4/2022) đến nay đã có hàng nghìn xe tăng, xe bọc thép của cả hai bên bị tiêu diệt bởi UAV, đến nỗi hiện nay người ta ít thấy các loại phương tiện này xuất hiện rầm rộ trong các cuộc tiến công, phản công.

Tất cả những điều đó đã làm cho một số nhà quân sự đã phải thốt lên: "Xe tăng đã hết thời!".

Nhưng không đơn giản vậy!

 Nghiên cứu một cách toàn diện các cuộc chiến tranh gần đây đã buộc người ta phải thay đổi quan niệm đó.

Nhìn lại một cách khách quan tại cuộc chiến tranh Vùng Vịnh năm 1991 ta thấy: Chiến dịch "Bão táp sa mạc" - bằng không quân và tên lửa hành trình - liên quân đã triệt hạ được một bộ phận khá lớn và quan trọng lực lượng của quân đội Iraq như hệ thống thông tin chỉ huy, lực lượng không quân...

Song mục tiêu của cuộc chiến tranh vẫn không đạt được nếu không có cuộc tiến công trên bộ của Quân đoàn VII Mỹ với lực lượng xe tăng thiết giáp làm xung kích cùng các đơn vị xe tăng của liên quân trên khắp lãnh thổ Iraq.

Hoặc như cuộc xung đột Nga - Ukraine hiện nay, sau khi có những biện pháp đối phó thích hợp với UAV, xe tăng, xe bọc thép vẫn là một bộ phận không thể thiếu trong các cuộc tiến công chiếm lĩnh địa bàn hoặc phản công của cả hai bên.

Nói tóm lại, để hoàn thành được trọn vẹn mục đích của cuộc chiến tranh là đánh chiếm và làm chủ mục tiêu thì không thể không cần đến một lực lượng xung kích có sức mạnh đột phá cao, có khả năng cơ động qua mọi địa hình lại được bảo vệ tốt như xe tăng tham gia.

Chính vì những nhận định đó, quan điểm "xe tăng đã hết thời" càng tỏ ra không phù hợp và rất nhiều nước vẫn tiếp tục đánh giá cao vai trò của xe tăng trong chiến tranh hiện đại.

Tất nhiên, để hoàn thành sứ mệnh của mình, hạn chế những tổn thất do đối phương gây ra xe tăng cũng cần phải được hiện đại hóa trên tất cả các phương diện, từ hỏa lực, sức cơ động đến khả năng tự bảo vệ.

Từ đó, các quốc gia đều đã nghiên cứu phát triển và một loạt các loại xe tăng chiến đấu chủ lực hiện đại đã ra đời như T-90, T-14 Armata của Nga, các biến thể hiện đại hoá từ M1 Abrams của Mỹ, Leopard 2 của Đức, Challenger II của Anh, Merkava của Israel,...

Điểm đặc sắc nhất trong quá trình hiện đại hóa xe tăng hiện nay chính là những sáng chế, cải tiến nhằm nâng cao khả năng tự bảo vệ của xe tăng trước sức công phá của các loại đạn chống tăng của đối phương.

Từ phòng thủ bị động bằng nâng cao chất lượng giáp thép, lắp giáp phản ứng nổ, lắp các mái che hoặc “chuồng gà" trên tháp pháo đến các thiết bị bảo vệ chủ động tạo ra một bán cầu an toàn đường kính vài chục mét cho xe tăng như thiết bị Stora của Nga hoặc Trophy của Israel.

Bên cạnh đó, những thay đổi trong nghệ thuật sử dụng và phương thức tác chiến tăng thiết giáp cùng với những tiến bộ trong tác chiến hiệp đồng quân binh chủng... đã từng bước lấy lại vị thế của xe tăng trên chiến trường.

Tóm lại, trong điều kiện chiến tranh hiện đại, xe tăng vẫn chưa hết thời và vẫn là một thế lực không thể bỏ qua trong quân đội các nước!

Kỳ tới: Trận đánh xe tăng lớn đầu tiên trên thế giới: "Thần chiến tranh" lột xác