Khi trí tuệ nhân tạo định hình tương lai chiến tranh

Trong thế giới công nghệ phát triển với tốc độ chóng mặt, AI đã vượt ra khỏi lĩnh vực khoa học viễn tưởng, trở thành lực lượng định hình mọi khía cạnh của xã hội, từ y tế, giáo dục đến quốc phòng. Đặc biệt, trong lĩnh vực quân sự, AI không chỉ là công cụ hỗ trợ mà đang trở thành nhân tố quyết định, làm thay đổi bản chất của chiến tranh.

Từ các hệ thống vũ khí tự động đến chiến tranh thông tin trên không gian mạng, AI mở ra kỷ nguyên mới của xung đột, nơi con người không còn là trung tâm duy nhất của chiến trường. Nhưng liệu sự bùng nổ AI có mang lại hòa bình hay đẩy nhân loại vào các cuộc chiến tranh khốc liệt hơn, với những hệ lụy không thể lường trước?

AI trong quốc phòng

Trí tuệ nhân tạo, với khả năng phân tích dữ liệu khổng lồ, học hỏi và đưa ra quyết định trong thời gian thực, đã trở thành “vũ khí” chiến lược trong kho vũ khí của các quốc gia. Không giống như các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, nơi sức mạnh quân sự được đo bằng số lượng vũ khí hạt nhân hay tàu chiến, AI mang lại lợi thế vô hình nhưng đầy sức mạnh: trí thông minh.

Theo Foreign Affairs, các nhân vật như cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger và Chủ tịch điều hành Google Eric Schmidt đã cảnh báo rằng AI không chỉ tái định hình chiến lược quân sự mà còn thay đổi cả cách thức các quốc gia tiến hành ngoại giao và duy trì hòa bình.

Một trong những ứng dụng nổi bật nhất của AI trong quốc phòng là các hệ thống vũ khí tự động. Máy bay không người lái (UAV) điều khiển bằng AI như các mẫu thử nghiệm được Nga triển khai năm 2022, có khả năng thực hiện các nhiệm vụ trinh sát và tấn công mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người.

Đến năm 2025, các quốc gia Mỹ, Trung Quốc và Israel đẩy mạnh việc tích hợp AI vào các hệ thống phòng thủ tên lửa như hệ thống Aegis của Mỹ, có thể tự động phát hiện và tiêu diệt mục tiêu trong tích tắc. Giới chuyên gia nhấn mạnh rằng Mỹ đang lo ngại về việc các UAV điều khiển bằng AI có thể bị lạm dụng trong các hoạt động quân sự hoặc thậm chí khủng bố, khi mà các hệ thống này trở nên quá tinh vi, vượt ngoài tầm kiểm soát của con người.

Ngoài ra, AI còn được sử dụng để tối ưu hóa hậu cần quân sự. Các thuật toán AI có thể dự đoán nhu cầu vật tư, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và thậm chí đề xuất các chiến lược triển khai lực lượng dựa trên dữ liệu thời gian thực. Tại Triển lãm Quốc phòng Quốc tế Army tại Nga mới đây, các công ty từ nhiều quốc gia đã giới thiệu các giải pháp AI hỗ trợ quản lý hậu cần và tự động hóa sản xuất vũ khí, cho thấy tiềm năng của công nghệ này trong tăng cường hiệu quả chiến đấu.

Chiến tranh thông tin

Trong khi các hệ thống vũ khí vật lý vẫn là mối quan tâm hàng đầu, chiến tranh thông tin, được mô tả là “chiến tranh thế hệ thứ năm”, đang trở thành mặt trận mới, nơi AI đóng vai trò trung tâm.

Chiến tranh thông tin hiện đại sử dụng các nền tảng mạng xã hội, thông tin giả và tấn công mạng, kết hợp với AI để thao túng nhận thức và gây bất ổn chính trị, theo Topwar. Daniel Abbot, một chuyên gia về chiến tranh hiện đại, gọi đây là “cuộc chiến của thông tin và nhận thức”, nơi mục tiêu không phải là tiêu diệt quân đội đối phương mà là làm suy yếu ý chí và niềm tin của dân chúng.

AI có khả năng phân tích dữ liệu từ các mạng xã hội để xác định mục tiêu địa lý, thu thập thông tin tình báo và thậm chí tạo ra các chiến dịch tuyên truyền tự động. Ví dụ, các thuật toán AI có thể tạo ra hàng loạt bài viết, video giả mạo, được gọi là deepfake, để lan truyền thông tin sai lệch.

Đến năm 2025, các cuộc tấn công mạng sử dụng AI đã trở nên tinh vi hơn bao giờ hết. Theo TASS, tội phạm mạng đang sử dụng AI để tự động hóa các chiến dịch tấn công, từ lừa đảo trực tuyến đến các cuộc tấn công mạng phức tạp. Các cuộc tấn công “tống tiền ba lần” - kết hợp rò rỉ dữ liệu, tấn công DDoS và thao túng mô hình AI - trở thành mối đe dọa lớn đối với các tổ chức quốc phòng. Một ví dụ cụ thể là vụ xâm nhập vào các thiết bị truyền thông của Israel, nơi mã độc được nhúng vào phần mềm, làm gián đoạn hệ thống liên lạc quân sự.

Cuộc đua AI quân sự toàn cầu

Cuộc đua phát triển AI quân sự giữa các cường quốc đang diễn ra với tốc độ chưa từng có. Mỹ, với ngân sách quốc phòng khổng lồ, đã đầu tư mạnh vào AI để duy trì vị thế dẫn đầu. Theo Foreign Affairs, Mỹ lo ngại rằng nếu không giữ được lợi thế về AI, các đối thủ như Trung Quốc có thể vượt mặt trong các lĩnh vực chiến lược.

Trong khi đó, Trung Quốc đã biến AI thành “vũ khí bí mật” quốc gia, với các chương trình đào tạo AI bắt đầu từ cấp tiểu học để nuôi dưỡng thế hệ nhà khoa học tương lai. Một bài viết trên báo Gazeta (Nga) cho biết Bắc Kinh đang phát triển các mô hình AI như Manus và DeepSeek, cạnh tranh trực tiếp với các gã khổng lồ như OpenAI và Google.

Đến năm 2024, ngành công nghiệp AI của Thượng Hải đã đạt quy mô 55 tỷ USD, tăng 7% so với năm trước, cho thấy sự đầu tư mạnh mẽ của Trung Quốc vào lĩnh vực này. Trong khi đó, Pháp cũng không đứng ngoài cuộc đua, với kế hoạch đầu tư 109 tỷ euro vào AI từ nay đến năm 2030, một phần trong số đó dành cho quốc phòng. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh rằng AI sẽ giúp Pháp “tăng tốc” trong việc phát triển các hệ thống quốc phòng tự động.

Nga, dù có ngân sách quốc phòng hạn chế hơn do hệ lụy từ các lệnh trừng phạt của Mỹ/phương Tây liên quan vấn đề Ukraine, cũng đang sử dụng AI để cân bằng cán cân quyền lực với Mỹ. Tổng thống Nga Vladimir Putin từng tuyên bố tại một hội nghị ở Moscow rằng AI có thể là “chìa khóa” để Nga cạnh tranh với các cường quốc phương Tây. Một ví dụ cụ thể là việc Nga thử nghiệm AI để theo dõi động vật hoang dã, nhưng công nghệ này cũng được ứng dụng trong các hệ thống giám sát quân sự.

Nguy cơ từ AI

Mặc dù AI mang lại nhiều lợi ích, nhưng những nguy cơ mà nó đặt ra không thể xem nhẹ. Một trong những lo ngại lớn nhất là khả năng AI trở nên “quá thông minh”, vượt ngoài tầm kiểm soát của con người. Chuyên gia trang Foreign Affairs đặt câu hỏi: Nếu một hệ thống AI được lập trình để chiến đấu mà không có quy tắc dừng, liệu nó sẽ tiếp tục chiến đấu đến “con tốt cuối cùng”, giống như một chương trình chơi cờ vua không có điểm kết thúc?

Giới chuyên gia công nghệ chỉ ra rằng các hệ thống AI điều khiển vũ khí như tên lửa hoặc UAV, có thể gây ra thảm họa nếu bị lạm dụng trong các hoạt động khủng bố. Ví dụ, một tên lửa điều khiển bằng AI có thể bị hack để tấn công nhầm mục tiêu dân sự, gây ra những hậu quả không thể lường trước.

Trước bối cảnh trên, vào tháng 10/2023, Chính phủ Mỹ đã ban hành sắc lệnh mới để giảm thiểu rủi ro này, đồng thời thiết lập các tiêu chuẩn an toàn và bảo mật cho AI, nhưng các chuyên gia cho rằng vẫn còn nhiều “lỗ hổng”.

Ngoài ra, AI còn đặt ra các vấn đề đạo đức nghiêm trọng. Các thuật toán AI, đặc biệt là trong chiến tranh thông tin, có thể thao túng tâm lý con người một cách tinh vi. Một khảo sát tại Anh được trích dẫn tờ The Guardian cho thấy chỉ 2% trẻ em và thanh thiếu niên có khả năng phân biệt giữa tin thật và “tin giả”, làm nổi bật nguy cơ AI bị lạm dụng để lan truyền thông tin sai lệch.

Tương lai của chiến tranh

Khi AI ngày càng thâm nhập vào lĩnh vực quốc phòng, câu hỏi đặt ra là liệu công nghệ này sẽ mang lại hòa bình hay đẩy nhân loại vào những cuộc xung đột mới? Một mặt, AI có thể hỗ trợ các cuộc đàm phán hòa bình bằng cách phân tích dữ liệu, dự đoán các kịch bản, đề xuất các giải pháp tối ưu.

Theo Economist, các hệ thống AI có thể giúp các nhà ngoại giao chuẩn bị tốt hơn cho các cuộc đàm phán như trong trường hợp thảo luận Mỹ-Iran, nơi AI được sử dụng để mô phỏng các kịch bản hạt nhân. Trong tương lai, các “bot đàm phán” có thể trở thành một phần không thể thiếu trong các cuộc thương lượng quốc tế.

Tuy nhiên, mặt trái của AI là khả năng làm gia tăng căng thẳng địa chính trị. Chính sách “Nước Mỹ trước tiên” của Tổng thống Donald Trump, được tái khẳng định sau chiến thắng bầu cử năm 2024, đã làm dấy lên lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang AI mới. Theo Reuters, các đồng minh của Mỹ đang nghi ngờ sự gắn kết của Washington, trong khi các đối thủ như Nga đang đẩy mạnh phát triển AI để củng cố vị thế của mình. Điều này có thể dẫn đến một “Chiến tranh Lạnh mới”, nơi AI trở thành vũ khí chính thay vì vũ khí hạt nhân.

AI đang định hình tương lai của chiến tranh, từ các hệ thống vũ khí tự động đến chiến tranh thông tin trên không gian mạng. Với khả năng phân tích dữ liệu nhanh, đưa ra quyết định trong thời gian thực và thao túng nhận thức, AI không chỉ là một công cụ mà còn là chiến lược gia, chiến binh và thậm chí là mối đe dọa. Tuy nhiên, Giáo sư Yann LeCun từng nói: “AI không phải là công nghệ thay thế con người, mà là công cụ mở rộng trí tuệ của chúng ta”.

Để tận dụng tối đa tiềm năng của AI trong quốc phòng, các quốc gia cần thiết lập các quy định nghiêm ngặt, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong việc sử dụng công nghệ này. Đồng thời, cần đầu tư vào giáo dục - đào tạo để chuẩn bị cho một thế hệ mới có khả năng hiểu và kiểm soát AI. Nếu không, nhân loại có thể đối mặt với những hậu quả khôn lường, khi các hệ thống AI trở thành con dao hai lưỡi, vừa là người bảo vệ vừa là kẻ hủy diệt.

Trong bối cảnh thế giới năm 2025 đầy biến động, với các xung đột ở Trung Đông, chiến sự Nga - Ukraine và cuộc đua AI toàn cầu, câu hỏi không phải là liệu AI có định hình tương lai chiến tranh hay không, mà là chúng ta sẽ sử dụng nó như thế nào để đảm bảo hòa bình và an ninh cho nhân loại.