Thợ sửa xe điện trở thành "nghề nguy hiểm" tại Trung Quốc, có thể bị tù

Hàng loạt vụ kiện nhằm vào thợ sửa xe độc lập, cùng với các chính sách hạn chế sửa chữa và khó khăn trong việc tiếp cận thông tin kỹ thuật bị đã làm nổi bật những thách thức lớn trong lĩnh vực sửa chữa xe điện.

Cốt lõi của vấn đề xoay quanh quyền "được sửa chữa" còn chưa rõ ràng đối với chủ xe điện và thợ máy, những khó khăn trong việc tiếp cận dữ liệu kỹ thuật và phụ tùng cần thiết, cùng một hệ sinh thái sửa chữa bị các nhà sản xuất ô tô kiểm soát chặt chẽ.

Thợ sửa ô tô điện bị kiện 

Đã có nhiều trường hợp nhà sản xuất kiện thợ sửa xe độc lập vì thực hiện sửa chữa hoặc chia sẻ quy trình sửa chữa trên mạng. Một ví dụ nổi bật là một thợ sửa xe kiêm vlogger có tên "Anh Long" bị ba công ty xe điện kiện vì sửa chữa xe của họ và đăng video lên mạng.

Đáng lo ngại hơn là trường hợp của hai thợ máy ở Thượng Hải, "Lưu lớn" và "Lưu nhỏ", bị kết án 6 tháng tù treo vào năm 2024 vì "làm hỏng hệ thống thông tin máy tính". Vi phạm của họ là gì?

Họ đã mở khóa hai bộ pin xe điện bị khóa, bằng cách sử dụng các công cụ chẩn đoán để sao chép dữ liệu từ một bộ pin đang hoạt động sang bộ pin bị khóa của chủ xe, giúp pin cung cấp điện trở lại. Hành động này bị cho là có thể làm sai lệch dữ liệu xe được tải lên hệ thống giám sát - việc nằm trong quy định.

Các hãng xe điện, như Nio, khẳng định hành động của họ là để bảo vệ an toàn cho người dùng, với lập luận rằng các trung tâm bảo dưỡng ủy quyền có độ đảm bảo kỹ thuật cao hơn.

Một số chuyên gia ô tô đồng tình với quan điểm này. Họ chỉ ra những rủi ro liên quan tới việc pin bị mở khóa không đúng kỹ thuật được đưa vào trạm đổi pin, hoặc nguy cơ về an toàn, như sạc/xả quá mức nếu cài đặt gốc được khôi phục trên pin đã suy giảm. Danh tiếng thương hiệu cũng là mối quan tâm lớn của các nhà sản xuất.

Tuy nhiên, những vụ kiện này đã gây tranh cãi gay gắt trong ngành sửa chữa ô tô, khiến nhiều cửa hàng độc lập phải gỡ bỏ video và dịch vụ sửa pin xe điện khỏi các nền tảng trực tuyến. Một số thợ máy giờ chỉ chọn làm việc với xe của các thương hiệu như Tesla, vốn được cho là ít kiện tụng hơn đối với những sửa chữa của bên thứ ba.

Chi phí cao và tư duy "thay cho an toàn"

Trái với kỳ vọng ban đầu, chi phí sửa chữa xe điện thường cao hơn dự đoán, đặc biệt với các va chạm nhẹ.

Bảo dưỡng định kỳ có thể rẻ hơn nhưng một cú va quẹt nhỏ cần hiệu chỉnh cảm biến cũng có thể khiến chủ xe tốn 5.000-15.000 nhân dân tệ (18-54 triệu đồng) với xe điện. Mức này là khá cao so với chi phí khoảng 2.000-8.000 nhân dân tệ (7-29 triệu đồng) với xe động cơ đốt trong.

Va chạm nghiêm trọng thậm chí có thể khiến một chiếc xe điện trở thành đống sắt vụn, trong khi nếu xe là động cơ đốt trong thì có thể sửa với chi phí 50.000-150.000 tệ (180-540 triệu đồng).

Nguyên nhân chính là cách giải quyết kiểu "chỉ thay mới" phổ biến tại các trung tâm dịch vụ ủy quyền. Do các linh kiện xe điện có độ tích hợp cao và tỷ lệ giá trị từng bộ phận nhỏ so với tổng giá trị xe thấp, nên việc thay toàn bộ hệ thống thường được xem là dễ và có lợi nhuận hơn thay vì sửa một linh kiện riêng lẻ.

Ví dụ, bộ sạc tích hợp (OBC) - một bộ phận dễ hỏng của xe điện - có thể chỉ cần thay một linh kiện nhỏ, với chi phí vài trăm nhân dân tệ (vài trăm cho tới vài triệu đồng) nếu làm ở tiệm độc lập. Nhưng đại lý chính hãng có thể báo giá hàng ngàn tệ (hàng chục triệu đồng) để thay nguyên cụm.

Pin là bộ phận quan trọng, đôi khi chiếm tới một nửa giá trị xe. Chi phí thay thế một bộ pin có thể ngang bằng giá xe mới, khiến việc thay thế không còn ý nghĩa về mặt kinh tế.

Thêm vào đó, các hãng có xu hướng dùng các bộ phận đúc kích thước lớn dạng tích hợp trong sản xuất xe điện, khiến cho việc sửa chữa cục bộ khó khăn, thường phải thay cả cụm dù chỉ hỏng nhẹ.

Tranh cãi về quyền sở hữu và hạn chế tiếp cận

Các nhà sản xuất ô tô kiểm soát chặt chẽ hoạt động sửa chữa xe điện, giới hạn quyền tiếp cận phụ tùng, dữ liệu kỹ thuật và công cụ chẩn đoán của các tiệm sửa độc lập. Điều này tạo ra một "rào cản vô hình" với thợ sửa xe bên ngoài.

Chủ xe phàn nàn về các điều khoản bảo hành hạn chế, thường được "giấu" sâu trong hợp đồng sử dụng, quy định rằng sửa chữa hoặc thay đổi không ủy quyền có thể làm mất hiệu lực bảo hành, đặc biệt với hệ thống pin. Điều này dẫn đến tranh luận liệu người dùng có thực sự sở hữu chiếc xe, hay chỉ có quyền sử dụng?

Dù ở Trung Quốc có quy định yêu cầu các hãng xe phải công bố thông tin kỹ thuật sửa chữa, việc thực thi với xe điện vẫn chậm chạp. Công nghệ xe điện thay đổi nhanh chóng, hệ thống điện tử tích hợp và các bản cập nhật phần mềm qua mạng (OTA) thường xuyên gây khó khăn cho bên thứ ba, vì linh kiện hay sửa chữa ngoài hãng có thể gây lỗi hệ thống hoặc không tương thích sau khi cập nhật.

Việc thiếu một mạng lưới sửa chữa độc lập đủ mạnh cũng là vấn đề. Các trung tâm bảo dưỡng chính hãng không phủ hết nhu cầu thị trường, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa, khiến người dùng xe gần như không có lựa chọn nào khác. Tình hình đặc biệt khó khăn với các chủ xe điện của những hãng đã phá sản; họ buộc phải dựa vào các cơ sở sửa chữa độc lập, thường không có phụ tùng hay hỗ trợ kỹ thuật chính thức.

Giải pháp là gì?

Các chuyên gia ước tính Trung Quốc đang thiếu khoảng 824.000 nhân lực kỹ thuật dịch vụ sau bán hàng cho xe điện. Trong khi đó, các cơ sở sửa chữa độc lập đang chật vật để thích nghi và hưởng lợi từ quá trình chuyển đổi sang ô tô điện, do bị các hãng xe gây khó dễ.

Một số chính sách mới đang cố gắng tháo gỡ vấn đề. Hướng dẫn do nhiều bộ ngành ban hành hồi tháng 1 nhấn mạnh tầm quan trọng việc giảm chi phí sửa chữa và sử dụng xe điện xuống mức hợp lý.

Hướng dẫn này kêu gọi đa dạng hóa kênh cung ứng phụ tùng, khuyến khích các hãng xe và công ty pin mở quyền tiếp cận công nghệ và bán linh kiện thuộc "ba hệ thống điện" (pin, động cơ, bộ điều khiển) cho hoạt động sửa chữa, đồng thời khuyến khích việc chia sẻ dữ liệu giữa các bên.

Ngoài ra, tiêu chuẩn kiểm định va chạm tốc độ thấp mới, cùng với hệ thống phân loại rủi ro cho bảo hiểm cũng đang được xây dựng.

Tuy nhiên, quá trình sẽ cần thời gian và sự phối hợp giữa nhiều cơ quan. Nhiều người tin rằng mô hình hiện tại ở Trung Quốc (các nhà sản xuất kiểm soát chặt mảng dịch vụ sau bán hàng) sẽ tiếp tục tồn tại cho đến khi có quy định buộc phải minh bạch và tiêu chuẩn hóa hơn.