Tinh gọn bộ máy Chính phủ với việc giảm gần 40 đầu mối nhìn từ 25 năm trước

Để hiểu rõ hơn về hành trình cải cách hành chính nhà nước trong thời kỳ đổi mới, phóng viên báo Dân trí có cuộc trao đổi với nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Thang Văn Phúc.

Quyết sách tạo bước phát triển ngoạn mục

Các hoạt động kinh tế - xã hội của đất nước được chuyển mạnh từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có sự quản lý của Nhà nước từ năm 1990. Trước những luồng sinh khí mới của công cuộc đổi mới đã đặt ra yêu cầu cấp bách của việc cải cách bộ máy nhà nước ra sao, thưa ông?

- Như chúng ta đã biết, công cuộc đổi mới đất nước từ năm 1986 là một chuyển đổi mang tính cách mạng, song đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng với Cương lĩnh 1991 về phát triển đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, đã đặt ra yêu cầu đổi mới hệ thống chính trị, cải cách bộ máy nhà nước. Sau đó, được hiến định trong Hiến pháp 1992 - được gọi là Hiến pháp về cải cách thể chế kinh tế chuyển sang vận hành theo cơ chế thị trường.

Tuy nhiên, Hiến pháp năm 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001 mới chính thức xác định nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Sau khi Việt Nam chính thức bình thường hóa quan hệ với Mỹ (năm 1995) và gia nhập làm thành viên chính thức của cộng đồng ASEAN (năm 1995) đã tạo ra con đường hợp tác quốc tế rộng mở. Đất nước đã “phá thế bao vây” 20 năm sau thống nhất đất nước.

Cuối năm 1991, Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII đã xác định: Cải cách cơ bản bộ máy nhà nước cho phù hợp với thể chế kinh tế thị trường mới, trong đó nhiệm vụ cải cách hành chính nhà nước được xác định là trọng tâm của cải cách cơ bản bộ máy nhà nước.

Có thể nói cải cách bộ máy nhà nước phù hợp với chuyển nền kinh tế từ kế hoạch hóa, tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường - lấy cải cách hành chính nhà nước làm trung tâm và mở rộng hợp tác quốc tế là một quá trình nhận thức, đổi mới tư duy. Với các quyết sách đúng đắn tiếp theo của Đảng và nhà nước ta sau đó đã tạo ra bước phát triển khá ngoạn mục của đất nước.

Bộ máy Chính phủ giảm 1 nửa đầu mối

Trong bối cảnh ấy, ông có thể khái quát vai trò của Ban tổ chức cán bộ Chính phủ (nay là Bộ Nội vụ) trong việc tham mưu cho Đảng và Nhà nước xác định và thực hiện chiến lược cải cách nền hành chính nhà nước?

- Với vai trò của Ban tổ chức cán bộ Chính phủ, thành viên của Chính phủ được trao nhiệm vụ là cơ quan tham mưu của Chính phủ và là thường trực của Ban Chỉ đạo cải cách hành chính nhà nước. Đây là một nhiệm vụ mới mẻ, chưa có tiền lệ.

Lãnh đạo Ban tổ chức cán bộ Chính phủ đã xác định đây là một cuộc cải cách khó khăn, phức tạp với nhiều thử thách khi đổi mới nhận thức, chuyển đổi chức năng của Chính phủ từ trực tiếp quản lý toàn diện sang chức năng quản lý vĩ mô bằng chính sách pháp luật, chuyển từ quản lý vi mô sang quản lý vĩ mô toàn xã hội.

Tôi cho rằng, thực hiện được điều này đòi hỏi phải điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ, của nền hành chính Nhà nước và tinh giản, thu gọn bộ máy Chính phủ, cơ cấu lại tổ chức các Bộ, ngành và chính quyền địa phương.

Mặt khác, cải cách hành chính động chạm trực tiếp tới việc đổi mới phương pháp quản lý của nền công vụ mới, từ trực tiếp “xin - cho” sang phục vụ, ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi trong thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ - công chức.

Do đó, Bộ Nội vụ đã có quá trình ưu tiên xác định chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Bộ để thực hiện nhiệm vụ của Đảng, Nhà nước giao. Các tổ chức bên trong Bộ được lập và có cơ cấu phù hợp như các vụ có chức năng tham mưu trên các lĩnh vực then chốt gồm: Vụ tổ chức biên chế, Vụ chính quyền địa phương, Vụ cán bộ công chức, Vụ tổ chức phi Chính phủ… được hình thành.

Cùng với đó, việc thành lập cơ quan nghiên cứu khoa học của Bộ lúc bấy giờ là Trung tâm Thông tin - nghiên cứu khoa học (năm 1990), sau đó trở  thành Viện Nghiên cứu Khoa học Tổ chức nhà nước (năm 1994) là tổ chức giúp Bộ Nội vụ tiếp tục nghiên cứu cải cách bộ máy nhà nước, cải cách hành chính một cách khoa học và thực tiễn có sức thuyết phục.

Sau khi đi học từ Liên Xô về, năm 1990 tôi có cơ duyên được làm việc tại Trung tâm Thông tin - nghiên cứu khoa học. Tôi thật may mắn khi có điều kiện tiếp cận tri thức về tổ chức bộ máy nhà nước nói chung – đây là lĩnh vực khoa học của khoa học.

Với hành trình này, việc tổ chức nghiên cứu đánh giá thực trạng của nền hành chính nhà nước những năm 1992 đến năm 2000 đối với 64 tỉnh thành trong cả nước và tất cả các Bộ ngành của Chính phủ là một hoạt động có giá trị khoa học và tổng kết thực tiễn của nền hành chính nhà nước trước cải cách.

Tôi cho rằng đây cũng là một hoạt động có trách nhiệm và nghiêm túc của Bộ Nội vụ khi chuẩn bị xây dựng các chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước từ đầu những năm 2000.

Cụ thể nói một quá trình tinh giản tổ chức bộ máy Chính phủ và cơ cấu bên trong các bộ ngành trên cơ sở tổ chức bộ đa ngành, đa lĩnh vưc là một chủ trương đúng đắn và được thực hiện nhất quán từ nhiệm kỳ Chính phủ 1987-1992.

Từ cơ cấu Chính phủ với số lượng 76 đầu mối (năm 1986) gồm bộ, cơ quan ngang bộ, thì cơ quan thuộc Chính phủ còn 38 đầu mối (năm 2002) và 30 đầu mối (năm 2007), trong đó có 22 bộ, cơ quan ngang bộ và 8 cơ quan thuộc Chính phủ.

Ví dụ như Bộ công thương đã sáp nhập từ 7 bộ chuyên ngành, Bộ công nhiệp nặng, Bộ Công nghiệp nhẹ, Bộ điện - than, Bộ cơ khí luyện kim, Bộ năng lượng, Bộ nội thương, Bộ ngoại thương, còn Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn cũng sáp nhập từ 7 bộ ….

Chuyển từ quản lý xin - cho sang phục vụ nhân dân

Từ những chương trình cải cách dài hơi đã tạo tiền đề quan trọng như thế nào cho công cuộc sắp xếp bộ máy “chưa có tiền lệ” tại Việt Nam hiện nay, thưa ông?

- Với vai trò trong thực hiện đường lối đổi mới và cải cách hành chính nhà nước, Bộ Nội vụ đã trọng tâm đã tham mưu xây dựng các chương trình tổng thể 10 năm, đến nay đã và đang thực hiện các chương trình: 2001-2010, 2011-2020 và hiện nay 2021-2030 là có ý nghĩa chiến lược.

Theo đó, chương trình giai đoạn 2001-2010 ưu tiên cải cách thể chế nền hành chính - chuyển từ quản lý xin - cho sang chức năng phục vụ nhân dân phục vụ phát triển, chuyển từ quản lý trực tiếp vi mô sang quản lý vĩ mô, với mục tiêu nhà nước làm đúng việc của mình bằng hoạch định đường lối, chính sách pháp luật, kiểm tra kiểm soát thực hiện, còn lại là việc của dân, của doanh nghiệp của xã hội thực hiện.

Bên cạnh đó, chương trình giai đoạn 2011-2020 tiếp tục cải cách thể chế hoàn chỉnh các quy định pháp luật trong tổ chức bộ máy chính phủ theo hướng phân cấp phân quyền phù hợp, nhất là giữa Chính phủ và UBND tỉnh.

Còn chương trình cải cách hành chính giai đoạn 3 (từ 2021 đến 2030) tiếp tục thực hiện năm mục tiêu, nhiệm vụ của giai đoạn trước với tiến hành cải cách mạnh mẽ hệ thống chính trị đồng bộ với tiến trình cải cách hành chính nhà nước.

Tiếp tục thực hiện cải cách thể chế tổ chức bộ máy Chính phủ và chính quyền Địa phương, thực hiện phân cấp, phân quyền mạnh mẽ theo hướng rõ việc - rõ thẩm quyền, thực hiện thể chế vận hành chính quyền hai cấp từ 1/7.

Đồng thời, nước ta thực hiện triệt để cải cách thủ tục hành chính theo hướng đơn giản hóa, thời gian giải quyết thủ tục hành chính nhanh nhất có thể và các trung tâm hành chính các cấp trực tiếp được giải quyết các thủ tục cho dân, doanh nghiệp. Đồng thồi, chúng ta cũng đồng bộ hóa các thủ tục và kiên quyết cắt các thủ tục không cần thiết và còn chồng chéo.

Trong thực hiện một cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy của Chính phủ, Bộ ngành và chính quyền địa phương, đã giảm 5 Bộ, cơ quan ngang Bộ, giảm 3 cơ quan thuộc Chính phủ; nhập cấp tỉnh còn 34 đơn vị, cắt bỏ cấp huyện, sáp nhập các đơn vị cấp xã còn 3.321.

Đây là kết quả tích cực, mạnh mẽ trong tinh giảm tổ chức bộ máy các cấp và hình thành chính quyền địa phương 2 cấp - vấn đề đã được đưa ra từ hàng chục năm trước.

Việc hình thành các chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước dài hạn 10 năm có tính chiến lược và tầm nhìn của đất nước trong việc làm mới thể chế của bộ máy Nhà nước, Chính phủ phù hợp với lộ trình chuyển đổi mô hình phát triển của đất nước. Tạo ra cơ sở khoa học và thực tiễn để thực hiện có hiệu quả công cuộc đổi mới.

Đây là những bước tiến trong thực hiện mục tiêu hiện đại hóa nền hành chính công vụ chuyển từ nền hành chính quản trị quản lý sang một nền hành chính phục vụ nhân dân, phục vụ phát triển, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả của quản trị mới đất nước trong kỷ nguyên mới vươn mình của dân tộc.

Xin chân thành cảm ơn ông về cuộc trao đổi!