Hoàn thiện chính sách ưu đãi người có công trong bối cảnh mới
(Dân trí) - Bước vào kỷ nguyên mới, hệ thống chính sách, pháp luật về người có công với cách mạng ngày càng được hoàn thiện, phù hợp với từng giai đoạn lịch sử và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Lương hưu thương tật và tiền tuất
Ưu đãi người có công với cách mạng là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là trách nhiệm và tinh thần tri ân, tôn vinh những cống hiến của người có công đối với đất nước.
Ngay từ những ngày đầu nước nhà mới giành được độc lập, Đảng, Nhà nước đã đặc biệt quan tâm đến công tác chăm sóc thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ.
Văn bản đầu tiên đánh dấu sự hình thành của chính sách ưu đãi người có công là Sắc lệnh số 20/SL ngày 16/2/1947 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành, quy định về chế độ hưu bổng thương tật, tiền tuất cho thân nhân tử sĩ.
Sắc lệnh số 242/SL ngày 12/10/1948 bổ sung quy định tiêu chuẩn xác nhận thương binh, truy tặng tử sĩ, thực hiện chế độ lương hưu thương tật đối với thương binh, tiền tuất đối với gia đình liệt sĩ.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lấy ngày 27/7 hàng năm là “Ngày thương binh toàn quốc” và kêu gọi các tầng lớp nhân dân phát huy tinh thần “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây”, hết lòng giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ về vật chất cũng như tinh thần.
Từ đó đến nay, đã có hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật được ban hành về thực hiện chính sách ưu đãi người có công với cách mạng phù hợp với từng giai đoạn lịch sử của đất nước.
Ưu đãi người có công với cách mạng là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước (Ảnh minh họa: Sơn Nguyễn).
Ngay sau ngày miền Bắc được giải phóng (năm 1954), Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quy định chế độ ưu đãi đối với thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ; với dân quân, du kích, thanh niên xung phong bị thương tật; với cán bộ tiền khởi nghĩa, Anh hùng lực lượng vũ trang, Anh hùng lao động, người có công giúp đỡ cách mạng...
Sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã có chỉ thị số 223/CT-TW vào ngày 8/7/1975 xác định yêu cầu nhiệm vụ của công tác thương binh, liệt sĩ sau chiến tranh.
Cùng với sự đổi mới của đất nước, công tác ưu đãi người có công tiếp tục được quan tâm. Văn kiện các Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII trong thời kỳ đổi mới đều xác định rõ chủ trương quan tâm chăm sóc thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ và người có công với cách mạng...
Pháp lệnh ưu đãi người có công
Công tác ưu đãi người có công đã trở thành nguyên tắc Hiến định và được ghi nhận trang trọng tại Chương V, Điều 67 của Hiến pháp năm 1992.
Theo đó, thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ được hưởng các chính sách ưu đãi của Nhà nước. Thương binh được tạo điều kiện phục hồi chức năng lao động, có việc làm phù hợp với sức khoẻ và đời sống ổn định. Những người và gia đình có công với nước được khen thưởng, chăm sóc.
Nguyên tắc này đã được cụ thể hóa bằng các quy định trong Pháp lệnh ưu đãi người hoạt động cách mạng, liệt sĩ và gia đình liệt sĩ, thương binh, bệnh binh, người hoạt động kháng chiến, người có công giúp đỡ cách mạng (gọi tắt là Pháp lệnh ưu đãi người có công) được Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ban hành ngày 10/9/1994. Sau đó, Chính phủ ban hành Nghị định số 28/CP ngày 29/4/1995 để triển khai.
Theo Cục Người có công, Bộ Nội vụ, đây là bước tiến dài trong quy định pháp luật ưu đãi người có công, là sự kế thừa, chọn lọc và phát triển những bài học trước đó khi thực hiện các chính sách ưu đãi đối với người có công.
Tổng Bí thư Tô Lâm thăm hỏi, tặng quà thương binh đang được chăm sóc tại Trung tâm điều dưỡng thương binh Thuận Thành (Ảnh: Sơn Nguyễn).
Pháp lệnh ưu đãi người có công nêu rõ nguyên tắc chung là chế độ ưu đãi phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội và được bảo đảm bằng ngân sách nhà nước.
Các nội dung ưu đãi được luật pháp hoá, trở thành một hệ thống chính sách trợ giúp người có công như: Trợ cấp, phụ cấp, chăm sóc sức khỏe, cải thiện nhà ở, ưu đãi về giáo dục - đào tạo, về việc làm, ruộng đất, tín dụng, thuế...
Hàng loạt chương trình ưu đãi lồng ghép được thực hiện như: Xoá đói giảm nghèo, hỗ trợ việc làm... đã hỗ trợ thiết thực cho người có công vươn lên, ổn định đời sống.
Trong gần 30 năm triển khai, Pháp lệnh ưu đãi người có công được sửa đổi, bổ sung nhiều lần để hoàn thiện, giúp chính sách đi vào cuộc sống, giải quyết tốt hơn những vấn đề còn tồn tại.
Đến thời điểm này, Pháp lệnh ưu đãi người có công số 02/2020/UBTVQH14 được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành năm 2020 là văn bản có giá trị pháp lý cao nhất, quy định đầy đủ nhất về chính sách ưu đãi người có công.
1,1 triệu người có công được hưởng trợ cấp hằng tháng
Theo Cục Người có công, từ những chính sách đơn giản ban đầu áp dụng cho số ít đối tượng người có công thì đến nay đã có 12 diện đối tượng được hưởng chế độ quy định tại Pháp lệnh ưu đãi người có công.
Đặc biệt, điều kiện xem xét công nhận đối tượng đã được sửa đổi, bổ sung nhằm đảm bảo xác nhận đúng và không bỏ sót đối tượng như: Xác nhận liệt sĩ, thương binh, người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học…
Đồng thời, đối tượng là thân nhân, người có quyền lợi liên quan được hưởng chế độ cũng được mở rộng với các trường hợp như: Thân nhân liệt sĩ, con đẻ của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học, người thờ cúng…
Hệ thống pháp luật cũng quy định và hướng dẫn, tổ chức triển khai thực hiện đồng bộ, đầy đủ các chế độ ưu đãi, từ trợ cấp, phụ cấp đến các ưu đãi khác.
Tính đến nay, cả nước có trên 9,2 triệu người có công và thân nhân người có công; khoảng 1,1 triệu người có công được hưởng trợ cấp hằng tháng.
Mức chuẩn trợ cấp, phụ cấp ưu đãi người có công được điều chỉnh tăng phù hợp với lộ trình điều chỉnh tăng mức tiền lương cơ sở.
Năm 2019, mức chuẩn trợ cấp là 1.624.000 đồng. Đến nay, mức chuẩn trợ cấp ưu đãi người có công là 2.789.000 đồng (qua 5 năm tăng 72%), cao hơn mức lương cơ sở của cán bộ, công chức.
Hiện cả nước có khoảng 1,1 triệu người có công được hưởng trợ cấp hằng tháng (Ảnh: Sơn Nguyễn).
Theo Cục Người có công, hàng năm, ngân sách dành trên 30 nghìn tỷ đồng chi chế độ đối với người có công; Chủ tịch nước dành gần 1.000 tỷ đồng tặng quà vào dịp tết Nguyên đán và dịp kỷ niệm ngày thương binh - liệt sĩ...
Về hỗ trợ nhà ở, giai đoạn 2013-2020, hơn 10 nghìn tỷ đồng từ nguồn ngân sách Trung ương đã được chi để hỗ trợ xây mới và sửa chữa cho 393.707 hộ người có công theo Quyết định số 22/2013/QĐ-TTg.
Thực hiện Quyết định số 21/2024/QĐ-TTg, các địa phương đã lập đề án hỗ trợ nhà ở cho người có công, thân nhân liệt sĩ với tổng số 43.493 hộ. Tính đến hết ngày 27/7/2025, cả nước đã thực hiện hỗ trợ cho 34.722 hộ/43.493 hộ.
Ngoài ra, nhà nước còn thực hiện hàng loạt chương trình khác như: Đầu tư xây dựng 62 cơ sở nuôi dưỡng để chăm sóc, điều dưỡng thương binh, người có công (dự kiến đến năm 2030 sẽ xây dựng thêm 8 cơ sở); tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ; chăm sóc hơn 3.000 nghĩa trang liệt sĩ và hơn 4.000 các công trình ghi công liệt sĩ...
Hoàn thiện chính sách trong bối cảnh mới
Theo Cục Người có công, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác thực hiện chính sách người có công còn bộc lộ một số tồn tại, vướng mắc trong công tác xác nhận và thực hiện chế độ ưu đãi.
Đồng thời, sau gần 40 năm đổi mới, kinh tế Việt Nam đã phát triển ở một trình độ cao hơn, cùng với mức sống người dân được cải thiện. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030 đã xác định mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam sẽ là nước có thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 sẽ trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Bối cảnh mới, mục tiêu mới đặt ra nhiều thách thức trong chính sách ưu đãi người có công. Do đó, Cục Người có công đề nghị tập trung thực hiện 6 giải pháp trọng tâm để tiếp tục hoàn thiện và triển khai thực hiện hiệu quả chính sách ưu đãi người có công.
Thứ nhất là tiếp tục phát huy mạnh mẽ truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, "Đền ơn đáp nghĩa"; xác định việc chăm lo, thực hiện chính sách ưu đãi người có công là bổn phận, nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.
Hai là, cần khẩn trương nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện Pháp lệnh ưu đãi người có công, xây dựng Luật ưu đãi người có công và các văn bản quy phạm pháp luật đồng bộ, khả thi.
Ba là, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với công tác chăm sóc người có công, tiếp tục chú trọng công tác cải cách hành chính, phân cấp, phân quyền và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số lĩnh vực người có công.
Chăm lo cho người có công là bổn phận, nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội (Ảnh: DT).
Bốn là, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về ưu đãi người có công, đồng thời nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác này ở địa phương, cơ sở.
Năm là, kết hợp việc bố trí tăng ngân sách Nhà nước với việc đẩy mạnh huy động, đa dạng hóa các nguồn lực xã hội đối với công tác người có công; gắn trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc huy động, quản lý, sử dụng nguồn lực thực hiện chính sách trên.
Sáu là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thực hiện chính sách, chế độ ưu đãi đối với người có công.
Theo Cục Người có công, bước vào kỷ nguyên mới, hệ thống chính sách, pháp luật về người có công trong chính sách an sinh xã hội ngày càng được hoàn thiện, phù hợp với từng giai đoạn lịch sử và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Trong thời gian tới, cần thường xuyên ưu tiên rà soát, sửa đổi, bổ sung chính sách ưu đãi nhằm đáp ứng mục tiêu bảo đảm 100% người có công và gia đình người có công được chăm lo toàn diện cả vật chất và tinh thần, có mức sống từ trung bình khá trở lên so với mức sống của cộng đồng dân cư nơi cư trú; 100% xã phường làm tốt công tác thương binh, liệt sĩ.
* Tài liệu: “Chính sách ưu đãi người có công - thành tựu và định hướng phát triển trong giai đoạn mới” của Cục Người có công, Bộ Nội vụ tại Hội thảo khoa học “Lịch sử, truyền thống và định hướng phát triển của Bộ Nội vụ giai đoạn 2025-2045”.
