Làm giàu với loại đặc sản đi vào thơ ca, mỗi quả tương đương... một yến lúa

Xã Nghi Diên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An là nơi duy nhất trồng được cam Xã Đoài mà vẫn giữ đúng hương vị đặc trưng. Giống cam này ngày xưa được dùng để tiến vua. Bởi vậy cam Xã Đoài còn được biết đến với cái tên "cam tiến vua".

Theo ông Phan Công Dương - Chủ tịch UBND xã Nghi Diên, cam Xã Đoài được một nhà truyền đạo đưa từ nước ngoài đến địa phương trồng vào khoảng giữa thế kỷ XIX. Do điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đặc biệt nên quả cam có vỏ mịn, mỏng, hàm lượng tinh dầu cao. Đặc biệt, ruột cam khi chín có màu vàng óng, vị ngọt thanh.

Có lẽ ít thứ quả của Việt Nam vinh dự được ghi vào Đại từ điển Pháp như cam Xã Đoài. Vị ngon của cam "tiến Vua" cũng đã đi vào ca dao, thơ văn. Nhà thơ Phạm Tiến Duật đã từng có những câu thơ khái quát chân thực và rất "sắc" về thứ quả này: "Cam Xã Đoài mọng nước/ Giọt vàng như mật ong/ Bổ cam ngoài cửa trước/ Hương bay vào nhà trong".

Ông Phan Công Hưởng, trú tại xóm 8 là một trong những hộ dân có diện tích trồng cam Xã Đoài lớn nhất xã Nghi Diên hiện nay. Theo ông Hưởng, cam Xã Đoài có hương vị đặc trưng, thơm do trong vỏ cam có "túi" tinh dầu lớn hơn những loại cam khác. Vị của cam ngọt thanh và lưu lại rất lâu trong khoang miệng. 

Cũng bởi mang hương vị đặc trưng không lẫn vào đâu nên cam Xã Đoài được bán theo quả, thay vì bán theo cân như những giống cam khác. Hiện giá bán tại vườn của loại cam "tiến Vua" này là 70.000 đồng/quả, tương đương với một yến lúa Đài thơm.

Cam Xã Đoài "xuống nước" vào độ rằm Tháng Chạp nên đây là thời điểm quả đạt "đỉnh cao" về chất lượng. Khi chín, vỏ cam có màu vàng đỏ hoặc vàng đậm.

Toàn xã Nghi Diên có 33ha trồng cam Xã Đoài, trong đó có gần 19ha đã cho thu hoạch. Đợt mưa lớn xuất hiện vào dịp đầu tháng 11 và kéo dài gây rụng quả hàng loạt khiến năng suất cam giảm mạnh. Tuy nhiên, ở những vùng cao ráo, cam cho năng suất cao, quả to, đều, đạt trọng lượng 250g/quả.

Vụ Tết này, xã Nghi Diên ước tính cung cấp cho thị trường khoảng 5 tấn cam Xã Đoài, giảm đến 3/4 so với sản lượng cam năm ngoái. 

Trong ảnh, chủ vườn phải dùng dây buộc cố định từng quả cam, tránh cho cam bị sà xuống đất. 

Anh Lê Văn Thắng - cán bộ quản lý Trung tâm khôi phục và phát triển cam Xã Đoài cho biết, trung tâm có 4ha cam cung ứng cho thị trường Tết Nguyên đán 2023.

"Thời tiết năm nay không thuận lợi nhưng không ảnh hưởng nhiều đến chất lượng của cam, ngoại trừ mẫu mã không đẹp như mọi năm. Do giá thành khá cao nên cam Xã Đoài chủ yếu được người dân trong và ngoài tỉnh, đặc biệt là các thành phố lớn đặt mua để làm quà biếu Tết". 

Sau thời gian bị mai một, những năm gần đây, cam Xã Đoài được phục tráng, mở rộng diện tích và canh tác theo hướng hữu cơ để đảm bảo chất lượng, bảo toàn hương vị đặc trưng hiếm có của giống cam quý này. Toàn xã có 172 hộ dân trồng cam đã cho thu hoạch. Vụ cam Tết năm ngoái, nhiều gia đình thu 150-250 triệu đồng.

Ca dao xưa có câu: "Buôn cam, anh tới Xã Đoài/ Quả cam đã ngọt, con ngài (người - PV) cũng xinh". Tuy nhiên, cam Xã Đoài hiện được người dân bán từng quả tại vườn hoặc quảng bá ở hội chợ Xuân, hiếm khi bán buôn. Ngoài việc mua quả, một số người sành chơi mua cả gốc về trồng và trưng bày dịp Tết.

Năm 2022, ông Phan Công Hưởng bán nguyên một gốc cam được 34 triệu đồng. Gốc cam trong ảnh được một người hỏi mua với giá 15 triệu đồng nhưng ông Hưởng không bán mà quyết định giữ để nhân giống. 

Dù gia đình có trồng gần 50 gốc cam nhưng nghe danh cam "tiến vua", vợ chồng ông Nguyễn Văn Nho (trú tại xã Nghi Lâm, huyện Nghi Lộc) tìm đến hỏi mua.

"Một quả cam này giá bán bằng hơn 2 cân cam bán ngoài chợ, bình thường tôi không dám "xuống tiền" mua đâu. Vợ chồng tôi có chút công việc nên tìm mua cam Xã Đoài để làm quà biếu", ông Nho cho hay. Sau khi đi khảo sát một số vườn cam, vợ chồng ông Nho quyết định mua 20 quả cam Xã Đoài với giá 1,4 triệu đồng, tương đương... 2 tạ lúa. 

Những năm trước, các nhà vườn thường bán cam từ khi cây mới đậu quả, tức là khách đặt cọc từ đầu vụ, đến Tết cắt cam. Năm nay, các vườn cam ở Nghi Diên chỉ bán cam vào dịp Tết.

"Giá cam 70.000 đồng/quả là ổn định từ mấy năm nay, nên việc bán trước hay Tết mới bán không ảnh hưởng đến giá cả. Việc thu hoạch cam đúng thời điểm thay vì phải chờ sát Tết như mọi năm thì sang năm cam ra quả đều, đẹp và nhiều hơn", ông Phan Công Hưởng cho hay.