"Công nghệ xuyên đất" mở lối cho hành trình tìm hài cốt liệt sĩ

Công nghệ do các nhà khoa học Mỹ phát triển - có khả năng phát hiện dấu tích con người dù đã hòa vào lòng đất hàng chục năm.

Đọc được lòng đất

Trung tướng Hoàng Khánh Hưng, Chủ tịch Hội hỗ trợ gia đình liệt sĩ, trở về sau chuyến công tác hơn 10 ngày đến Quảng Nam và Đồng Nai cùng đoàn nhà khoa học của trường đại học Georgia (Mỹ), thử nghiệm một công nghệ mà ông và các thành viên trong Hội đã mong chờ nhiều năm - radar xuyên đất (GPR).

"Đoàn các giáo sư của trường đại học Georgia gồm 9 người, thuộc 4 bộ phận, có cả bác sĩ, kỹ sư, chuyên gia phân tích dữ liệu,… Đây là lần đầu tiên công nghệ radar xuyên đất của trường đại học này phát triển được thử nghiệm tại Việt Nam", Trung tướng Hoàng Khánh Hưng nói.

Theo thông tin từ các nhà khoa học, loại radar xuyên đất có thể xuyên sâu đến 25 mét dưới lòng đất, phân tích được các lớp địa tầng và nhận biết được vật liệu kim loại, xương, gỗ hay thậm chí các dấu vết của sinh vật từng tồn tại ở đó.

Với các quốc gia từng trải qua chiến tranh, như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, công nghệ GPR đã được sử dụng nhiều năm để xác định vị trí mộ tập thể và dấu tích khảo cổ. Ở Việt Nam, đây là lần đầu tiên thiết bị được thử nghiệm bài bản trên chiến trường xưa, nơi thời gian, thổ nhưỡng và khí hậu đã khiến nhiều ngôi mộ mất dấu hoàn toàn.

Radar xuyên đất hoạt động bằng cách phát sóng điện từ xuống mặt đất và thu lại tín hiệu phản xạ từ các lớp vật chất khác nhau. Dữ liệu được xử lý thành hình ảnh, giúp chuyên gia "đọc" cấu trúc dưới lòng đất mà không cần đào bới.

Theo Trung tướng Hưng, thiết bị của Đại học Georgia có thể phân biệt được vật kim loại như chì, sắt, đồng; phát hiện bom mìn, vật nổ; thậm chí nhận diện dấu tích xương người hoặc động vật đã phân hủy.

"Họ từng dùng công nghệ này để phát hiện mộ binh sĩ Thế chiến II đã hóa thành cát. Khi phân tích mẫu đất ở tầng địa chất đó, phòng thí nghiệm xác định được dấu vết ADN – và nếu có thân nhân sống, vẫn giám định được danh tính", ông Hưng nói thêm.

Không chỉ phục vụ tìm kiếm liệt sĩ, GPR còn được đánh giá có thể ứng dụng trong cứu hộ sạt lở, nhờ khả năng phát hiện dấu hiệu sự sống dưới lớp đất dày thông qua nhịp tim hoặc rung động sinh học.

Giữa tháng 10, nhóm chuyên gia Việt – Mỹ đã thử nghiệm radar tại xã Thu Bồn (Quảng Nam) và sân bay Lộc Ninh (Đồng Nai) – hai địa điểm từng diễn ra các trận chiến ác liệt.

Ở Thu Bồn, radar phát hiện tín hiệu mạnh tại một khu đất phủ sâu khoảng 70–80 cm. "Sóng radar dày đặc, thể hiện dưới đó có hài cốt", Trung tướng Hưng kể. "Kết hợp lời kể của nhân chứng năm xưa, chúng tôi xác định có thể là mộ tập thể khoảng 60 người. Trước đây đội quy tập đã hai lần khai quật nhưng đều lệch vị trí khoảng chục mét". 

Tại sân bay Lộc Ninh, thiết bị cho thấy tín hiệu phân tán, gợi ý các mộ đơn rải rác dưới rãnh nước trong rừng cao su - khu vực từng không có cây cối, nay đã bị phủ xanh sau hàng chục năm.

"Nhờ radar, chúng tôi không còn phải đào mò. Nó cho biết độ sâu, độ rộng của hố chôn, giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian cho các đội quy tập", ông nói.

Gần 2 tuần sau, đội ngũ chuyên gia Mỹ đã công bố kết quả rà tìm và cho thấy triển vọng cao.

"Nhóm nghiên cứu bày tỏ kỳ vọng các cơ quan chức năng và Bộ Quốc phòng sẽ xem xét hỗ trợ mua sắm thiết bị, cử học viên tiếp nhận chuyển giao công nghệ và đào tạo chuyên sâu về ra đa xuyên đất, từ đó ứng dụng rộng rãi trong các nhiệm vụ quân sự và công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ.

Việc triển khai công nghệ này được kỳ vọng sẽ giúp đẩy nhanh quá trình xác định danh tính, sớm trả lại tên cho các liệt sĩ và góp phần xoa dịu nỗi đau chiến tranh", Trung tướng Hoàng Khánh Hưng nói.

Không chỉ là máy móc

Giá mỗi thiết bị radar xuyên đất vào khoảng 45.000-50.000 USD, tương đương chi phí của một xe bán tải. Nhưng theo Trung tướng Hưng, máy chỉ là công cụ - quan trọng nhất là con người vận hành và đọc kết quả.

"Cùng một máy, người có kinh nghiệm sẽ đọc tín hiệu khác hẳn người mới học. Giống như bác sĩ xem phim X-quang - có người nhìn ra bệnh, có người không. Cần chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực có khả năng phân tích dữ liệu thì mới đạt được hiệu quả cao", ông nhấn mạnh.

Đại học Georgia cho biết cam kết hỗ trợ Việt Nam toàn diện: chuyển giao kỹ thuật, đào tạo ngắn hạn và dài hạn, thậm chí cấp học bổng đại học và nghiên cứu sinh trong lĩnh vực địa chất - radar - xử lý tín hiệu.

Theo thống kê của Bộ Quốc phòng, cả nước hiện có 24 đội quy tập với vài chục người mỗi đội, phụ trách hàng chục nghìn khu vực mộ liệt sĩ chưa xác định được vị trí. Phần lớn họ vẫn phải dựa vào nhân chứng và kinh nghiệm địa phương – phương pháp tốn nhiều công sức và độ chính xác thấp.

"Tôi từng đi tìm kiếm mộ liệt sĩ, việc đào xới chỉ dựa vào trí nhớ của nhân chứng thực sự rất mất thời gian, công sức mà hiệu quả không cao", ông Hưng nói.

Nếu được trang bị công nghệ radar xuyên đất, công tác tìm kiếm có thể bước sang giai đoạn mới – từ "đào theo cảm tính" sang "tìm theo dữ liệu".

Ngoài ra, loại radar này còn mở ra nhiều hướng ứng dụng dân sự khác như khảo sát địa chất công trình, thăm dò nền móng, hoặc phát hiện vật thể ngầm trong xây dựng.

"Giá như mỗi quân khu có một máy, việc tìm hài cốt sẽ nhanh hơn rất nhiều", Trung tướng Hưng bày tỏ.

Công nghệ chỉ là bước khởi đầu. Để "trả lại tên cho người nằm xuống", các chuyên gia Việt Nam còn phải làm một công việc gian nan hơn: lấy mẫu đất, xác định dấu vết ADN, rồi đối chiếu với cơ sở dữ liệu gen của thân nhân.

"Tìm được tên một người để trả lại cho thân nhân liệt sĩ không hề đơn giản. Phải biết họ hy sinh ở đâu, trong trận nào, thuộc đơn vị nào, và từ đó mới lần ra thân nhân", ông Hưng nói lặng giọng.

Tuy nhiên, mỗi một tín hiệu radar là một niềm hy vọng. Mỗi lần khớp ADN là một câu chuyện khép lại sau hàng chục năm chờ đợi.

Trong hành trình ấy, khoa học không thay thế được con người, nhưng có thể giúp con người tiến gần hơn tới sự thật - nơi những người con của Tổ quốc vẫn đang nằm lại giữa lòng đất, chờ được trở về.