Rủi ro chiến tranh thương mại toàn cầu hiện hữu, Việt Nam cần làm gì?
(Dân trí) - Các chuyên gia cho rằng trong bối cảnh mới, Việt Nam cần nâng tầm đối ngoại, đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu cũng như kiểm soát chặt chẽ hiện tượng "hàng đội lốt" để xuất khẩu.
Những lo ngại về khả năng chiến tranh thương mại thế giới xuất hiện sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố các sắc lệnh áp thuế lên một số nước.
Tuy nhiên, ông Phan Lê Thành Long - CEO AFA Group - nhận định, đây không phải là những vấn đề khẩn cấp quốc gia khiến Tổng thống Donald Trump đưa ra quyết định áp thuế. Quan điểm luôn được Tổng thống Donald Trump theo đuổi là "Make America great again" (tạm dịch: Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại). Điều này đã từng diễn ra trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông.
Ông Nguyễn Minh Tuấn - CEO AFA Capital, sáng lập Topi - cho rằng, thuế quan được xem là một công cụ đàm phán giữa Mỹ và các quốc gia khác dưới thời Tổng thống Donald Trump. Năm 2017, trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Trung Quốc của Tổng thống Donald Trump, các doanh nghiệp hai nước đã ký nhiều thỏa thuận hợp tác thương mại và đầu tư trị giá hơn 250 tỷ USD.
Chiến tranh thương mại đối với nước này là khó khăn, nhưng với nước khác lại là cơ hội để vượt lên
Hồi tháng 12/2024, ông Michael Kokalari, CFA - Giám đốc phòng phân tích kinh tế vĩ mô và nghiên cứu thị trường, quỹ đầu tư Vinacapital - đánh giá, rủi ro đối với Việt Nam đã bị thổi phồng.
Theo đó, việc Tổng thống Donald Trump đắc cử đã tạo ra sự bi quan thái quá về tác động tiềm tàng của các chính sách của ông đối với Việt Nam từ một số bài báo quốc tế. Thực tế, Việt Nam khó có thể là mục tiêu.
Chuyên gia này nhận định mục đích chính của Tổng thống Donald Trump là đưa các công việc sản xuất vào Mỹ và thu hẹp thâm hụt thương mại của Mỹ. Về vấn đề thâm hụt thương mại, sau cuộc bầu cử, Việt Nam đã công bố kế hoạch giảm thặng dư thương mại bằng cách mua LNG và máy bay từ Mỹ. Các chuyên gia trong ngành năng lượng cho biết Việt Nam có thể bắt đầu nhập khẩu khoảng 30 tỷ USD LNG mỗi năm từ Mỹ thông qua việc sử dụng các đơn vị lưu trữ nổi và tái hóa khí.
Ngoài ra, mức lương ở Mỹ quá cao và nguồn cung công nhân lành nghề quá thấp để có thể sản xuất các sản phẩm một cách hiệu quả về chi phí. Một giám đốc sản xuất của Mỹ từng chia sẻ trên Bloomberg rằng "ngành chế tạo công cụ là một nghệ thuật đã bị thấy truyền. Sẽ mất rất lâu để chúng ta xây dựng lại trình độ kỹ năng đó (ở Mỹ)". Vì vậy, ông Michael Kokalari cho rằng việc đưa lại sản xuất các sản phẩm như giày dép, xe đạp, may mặc, điện tử tiêu dùng… không hề đơn giản.
Theo nghiên cứu của Đại học Harvard, chỉ khoảng 2% xuất khẩu Việt Nam sang Mỹ là hàng trung chuyển từ Trung Quốc. Vì vậy, những lo ngại của chính quyền Mỹ về việc trung chuyển các sản phẩm "Made in China" qua Việt Nam sẽ thấp hơn rất nhiều so với Mexico.
Chia sẻ với Dân trí, Tiến sĩ Cao Viết Sinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẳng định trong nguy đều có cơ. "Chiến tranh thương mại đối với nước này là khó khăn, nhưng đối với nước khác lại là cơ hội để vượt lên. Cho nên chúng ta không cần quá lo về vấn đề đấy", ông nói.
Vấn đề đặt ra là Việt Nam phải chủ động nghiên cứu, chủ động chuyển hướng, chủ động xây dựng kế hoạch để ứng phó. Ví dụ đối với những sản phẩm bị đánh thuế cao thì chúng ta có thể chuyển sang các nước khác. Chuyên gia Cao Viết Sinh nhấn mạnh giải pháp chủ động ứng biến của Việt Nam.
Chuyên gia Cao Viết Sinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Ảnh: VGP/Minh Ngọc).
Giải pháp thứ 2 được ông Sinh đưa ra là nền kinh tế không chỉ dựa vào xuất khẩu mà cần thúc đẩy tiêu dùng trong nước. Việc thúc đẩy tăng trưởng sản xuất không chỉ hướng tới mục tiêu xuất khẩu mà còn cần gia tăng tiêu thụ trong nước.
Chuyên gia cho rằng khi thị trường bất động sản phát triển các sản phẩm như sắt, thép sẽ được gia tăng tiêu thụ nội địa. Bên cạnh đó, thời gian tới, Chính phủ sẽ triển khai nhiều dự án lớn như đường cao tốc, đường sắt nội đô thì việc tiêu thụ những sản phẩm này trong nước sẽ tăng mạnh, giảm phụ thuộc vào thị trường xuất khẩu.
Vì vậy, theo ông Sinh, trong nguy luôn có cơ hội và quan trọng là cách Việt Nam tận dụng cơ hội.
Ứng biến trong bối cảnh mới
Ông Nguyễn Minh Tuấn nhận định khi chủ nghĩa bảo hộ có xu hướng quay trở lại, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Theo đó, các tổ chức quốc tế dự báo GDP năm 2025 của thế giới có thể giảm 0,5% do đứt gãy chuỗi cung ứng và phản ứng của các quốc gia. GDP Mỹ có thể giảm 0,3-0,4% do chi phí sản xuất tăng, gián đoạn chuỗi cung ứng Bắc Mỹ, lạm phát cao hạn chế tiêu dùng. GDP Canada cũng được dự báo giảm 2-3%, Mexico giảm 1,3-3,5%, Trung Quốc giảm 0,1-0,3%.
Chuyên gia Nguyễn Minh Tuấn (trái) và chuyên gia Phan Lê Thành Long (phải) (Ảnh: AFA Group).
Việt Nam đang có thặng dư thương mại lớn thứ 3 với Mỹ, sau Trung Quốc và Mexico. Trong thời kỳ Trump 1.0 Việt Nam không bị áp thuế nên lại nhận được dòng vốn và hàng hóa từ Trung Quốc.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho biết, xuất khẩu Việt Nam năm nay có thể gặp thách thức tương đối lớn do chính sách bảo hộ và đánh thuế của Mỹ với các đối tác thương mại. Lãnh đạo Bộ này đề nghị các bộ, ngành, địa phương và liên hiệp hội, doanh nghiệp nắm chắc tình hình, phân tích kỹ lưỡng khó khăn của thương mại thế giới để chủ động trước các thách thức. Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã báo cáo với Thủ tướng Phạm Minh Chính về động lực tăng trưởng từ xuất khẩu.
Trong tình huống Việt Nam nằm trong nhóm bị áp thuế quan, chuyên gia Phan Lê Thành Long đánh giá những mặt hàng công nghệ cao (máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, máy móc thiết bị) nguy cơ bị áp thuế cao hơn các mặt hàng thâm dụng lao động (dệt may, da giày, gỗ).
Các chuyên gia từ AFA Group đề xuất 5 giải pháp Việt Nam cần triển khai trong bối cảnh mới trước nguy cơ chiến tranh thương mại.
Thứ nhất là nâng cấp quan hệ. Hiện nay, Việt Nam và Mỹ đã ký kết quan hệ đối tác chiến lược.
Thứ 2 là quản lý tiền tệ. Ngân hàng Nhà nước cần chủ động giải trình và điều tiết để tránh bị Mỹ cáo buộc thao túng tiền tệ.
Thứ 3 là đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Hai thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam là Mỹ (hơn 100 tỷ USD), thứ 2 là châu Âu. Việt Nam có lợi thế là một trong những quốc gia tham dự nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) nhất trên thế giới. Vì vậy, Việt Nam cần tận dụng các FTA để mở rộng thị trường, giảm phụ thuộc vào Mỹ. Những thị trường tiềm năng được gợi ý bao gồm Nhật Bản, Australia.
Ở cấp độ vi mô, doanh nghiệp cũng cần chủ động nghiên cứu sâu về các hiệp định thương mại, chủ động tìm hiểu để giảm rủi ro và tận dụng cơ hội.
Thứ 4 là chính sách kiểm soát hàng hóa đội lốt Việt Nam. Theo đó, Việt Nam cần có những biện pháp ngăn chặn việc nhập hàng từ Trung Quốc rồi gắn mác "Made in Vietnam" để xuất sang Mỹ.
Thứ 5 là tăng cường đối ngoại. Để cân bằng cán cân thương mại, Việt Nam cần tăng cường nhập khẩu máy móc, công nghệ cao từ Mỹ.
