Kinh tế Nga khó chồng khó: Người dân mệt mỏi vì giá cả leo thang
(Dân trí) - Doanh thu dầu khí lao dốc cùng lạm phát tăng cao đang khiến "tấm khiên" kinh tế Nga rạn nứt. Người dân bắt đầu thấm thía nỗi đau tài chính khi giỏ hàng thiết yếu ngày càng vơi đi.
Khi mùa đông thứ 4 của cuộc xung đột tại Ukraine cận kề, không khí tại nhiều vùng lãnh thổ Nga đang thay đổi. Không chỉ là tiếng còi báo động phòng không vang lên hàng đêm tại các tỉnh miền Nam hay miền Trung, mà một "hồi chuông" khác, âm thầm nhưng day dứt hơn, đang vang lên trong từng hộ gia đình: Hồi chuông báo động về tài chính.
Nếu như giai đoạn đầu, nền kinh tế Nga từng khiến giới quan sát bất ngờ bởi sức chống chịu kiên cường nhờ nguồn thu năng lượng khổng lồ và các gói kích thích tài khóa, thì nay, "động cơ" tăng trưởng ấy đang lộ rõ những vết nứt chí mạng.
Từ thủ đô Moscow hào nhoáng đến các tỉnh lẻ, người dân xứ sở Bạch Dương đang bắt đầu cảm nhận rõ rệt cái giá phải trả cho những biến động địa chính trị kéo dài.
Xung đột kéo dài nhiều năm khiến nền kinh tế Nga đang chao đảo (Ảnh: The Moscow Times).
Khi "bão giá" càn quét ví tiền bà nội trợ
Câu chuyện kinh tế Nga không nằm ở những báo cáo vĩ mô xa vời, nó hiện hữu ngay trên kệ hàng siêu thị. Elena, một nữ quản lý sự kiện 27 tuổi tại Moscow, chia sẻ một thực tế phũ phàng mà hàng triệu người Nga đang đối mặt: "Giá cả hiện đang tăng nhanh hơn mức lương".
Năm 2024, Nga từng chứng kiến mức tăng lương gần 20% nhờ dòng tiền đầu tư quân sự chảy mạnh, tạo ra một làn sóng tiêu dùng phấn khởi. Nhưng "bữa tiệc" đó dường như đã tàn. Elena cho biết cô đã phải thay đổi hoàn toàn thói quen tiêu dùng, từ bỏ các thương hiệu nhập khẩu đắt đỏ để chuyển sang hàng nội địa và cắt giảm tối đa việc mua sắm quần áo.
Dữ liệu từ SberIndex - nền tảng theo dõi chi tiêu của ngân hàng lớn nhất nước Nga Sberbank - cho thấy một xu hướng đáng lo ngại: Người dân đang cắt giảm chi tiêu ngay cả với thực phẩm. Tại Tambov, miền trung nước Nga, Denis (40 tuổi) thừa nhận chi phí cho giỏ hàng tạp hóa hàng tuần của gia đình anh đã tăng gấp đôi trong vài năm qua. Giờ đây, việc mua hoa quả và rau xanh cũng cần phải đắn đo, cân nhắc.
Những con số biết nói từ tờ Kommersant càng tô đậm thêm bức tranh màu xám này: Doanh số các mặt hàng thiết yếu như sữa, thịt lợn, gạo và kiều mạch đã sụt giảm từ 8-10% chỉ trong hai tháng 9 và 10 vừa qua. Ngay cả "gã khổng lồ" bán lẻ X5 Group cũng không đứng ngoài vòng xoáy. Dù doanh thu quý III tăng nhờ lạm phát đẩy giá hàng hóa lên, nhưng lợi nhuận ròng lại "bốc hơi" gần 20%.
Điều này phản ánh một thực trạng kinh điển của lạm phát đình trệ: Doanh nghiệp bán được hàng giá cao hơn nhưng chi phí vận hành và giá vốn còn tăng nhanh hơn, trong khi sức mua thực tế của người dân lại suy yếu.
Bán lẻ và công nghiệp: Những trụ cột lung lay
Sự suy giảm sức mua đang tạo ra hiệu ứng domino lan rộng sang các ngành kinh tế khác. Ngành bán lẻ Nga đang trải qua một cuộc "thay máu" đau đớn. Báo chí địa phương ghi nhận, trong quý III, các cửa hàng thời trang chiếm tới 45% tổng số cửa hàng phải đóng cửa ngừng hoạt động.
Không khí ảm đạm cũng bao trùm lên thị trường hàng tiêu dùng lâu bền. Theo Rossiyskaya Gazeta, thị trường điện tử đang chứng kiến mức sụt giảm nhu cầu mạnh nhất trong 30 năm qua. Người dân, với tâm lý phòng thủ tài chính, đã quyết định hoãn các khoản chi lớn.
Tương tự, doanh số ô tô vốn là thước đo niềm tin của tầng lớp trung lưu đã lao dốc gần 25% trong 9 tháng đầu năm. Nguyên nhân kép đến từ việc chính phủ tăng thuế tái chế để hỗ trợ sản xuất trong nước và chi phí vay vốn quá cao khiến giấc mơ sở hữu xe hơi trở nên xa vời.
Ở thượng tầng của nền kinh tế, các ngành công nghiệp nặng cũng đang "ngấm đòn". Severstal PJSC, nhà sản xuất thép hàng đầu nước Nga, báo cáo tổng mức tiêu thụ thép giảm 14% trong năm nay.
Cụ thể, nhu cầu thép cho xây dựng giảm 10% và cho chế tạo máy giảm tới 32%. Những con số này là chỉ báo sớm cho thấy sự đình trệ trong đầu tư hạ tầng và sản xuất công nghiệp. Thậm chí, ngành khai thác than cũng đang rơi vào tình trạng tồi tệ nhất trong một thập kỷ khi các công ty lớn buộc phải cắt giảm sản lượng.
Người dân Nga ngấm nỗi đau kinh tế thực sự khi buộc phải cắt giảm chi tiêu (Ảnh: Reuters).
Lãi suất kỷ lục và "cơn đau" của doanh nghiệp
Để ghìm cương lạm phát đang và làm nguội một nền kinh tế quá nóng vì chi tiêu công, Ngân hàng Trung ương Nga đã buộc phải nâng lãi suất lên mức kỷ lục 21% vào tháng 10 năm ngoái. Dù lạm phát đã hạ nhiệt xuống còn khoảng 6,8% vào đầu tháng 11, nhưng cái giá phải trả là sự bóp nghẹt dòng vốn đầu tư.
Tại cuộc họp mới đây, ông Alexander Vedyakhin, Phó Tổng Giám đốc Sberbank nhận định nền kinh tế đang trong giai đoạn "hạ nhiệt kéo dài". Ông thẳng thắn cho rằng: "Đầu tư sẽ không phục hồi cho tới khi lãi suất hạ nhiệt về mức 12-14%. Cho đến lúc đó, chúng ta phải chấp nhận sự hạ nhiệt có kiểm soát".
Hệ quả của chính sách tiền tệ thắt chặt đang hiển hiện trên bảng cân đối kế toán của các ngân hàng. Tỷ lệ nợ xấu doanh nghiệp đã tăng lên 10,4% trong quý II, tương đương 9,1 nghìn tỷ ruble (khoảng 112 tỷ USD). Nợ xấu tiêu dùng cũng chạm mốc 12%. Điều này cho thấy khả năng trả nợ của cả doanh nghiệp và người dân đều đang bị bào mòn nghiêm trọng.
Sberbank dự báo tăng trưởng GDP của Nga trong năm tới sẽ chỉ quanh mốc 1%, một bước lùi rất xa so với mức tăng trưởng ấn tượng 4,3% của năm 2024. Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược tại Moscow thậm chí còn bi quan hơn khi kết luận vào ngày 18/11 rằng "gần như không còn cơ hội tránh suy thoái" khi sản lượng sụt giảm ở hơn một nửa các ngành công nghiệp.
Dầu mỏ - "Con gà đẻ trứng vàng" đang hấp hối?
Nếu tiêu dùng nội địa là "cơ bắp", thì xuất khẩu năng lượng chính là "dòng máu" nuôi sống kinh tế Nga. Tuy nhiên, dòng máu này đang chảy chậm lại một cách đáng báo động.
Số liệu từ Bộ Tài chính Nga và các tổ chức quốc tế cho thấy, doanh thu từ dầu khí trong tháng 10 đã lao dốc 27% so với cùng kỳ năm trước, chỉ còn khoảng 10,9 tỷ USD. Tính chung 10 tháng đầu năm, nguồn thu "xương sống" này đã giảm hơn 20%.
Nguyên nhân đến từ "gọng kìm" kép: Giá dầu thế giới suy yếu (dầu WTI giao dịch quanh mốc 60 USD/thùng) và các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt từ Mỹ. Đặc biệt, việc Washington trừng phạt các nhánh tài chính của hai ông lớn Rosneft và Lukoil vào cuối tháng 10 đã giáng một đòn mạnh vào khả năng thanh toán và vận chuyển của Moscow.
Dù Nga đã nỗ lực xây dựng "hạm đội bóng tối" để lách luật và duy trì xuất khẩu, nhưng chi phí vận hành hệ thống này không hề rẻ. Các chuyên gia từ Oxford Economics gọi đây là "phí trừng phạt". Nga buộc phải bán dầu với mức chiết khấu sâu hơn cho các đối tác để bù đắp cho rủi ro pháp lý và chi phí logistics tăng vọt. Nói cách khác, dù vẫn bán được dầu, nhưng số tiền thực tế đang ngày càng ít đi.
Chưa kể, các cuộc tập kích bằng drone vào các nhà máy lọc dầu và kho cảng từ Biển Đen đến tận Siberia đã làm trầm trọng thêm tình hình, gây ra những đợt khủng hoảng nhiên liệu cục bộ và đẩy giá xăng nội địa tăng cao, tạo thêm gánh nặng cho người dân.
Một trong những đòn giáng mạnh nhất vào nền kinh tế Nga đến từ sự suy giảm của nguồn thu dầu khí - huyết mạch tài chính của điện Kremlin (Minh họa: Getty).
Bức tranh kinh tế Nga giai đoạn 2025-2026 đang phủ màu xám. Thâm hụt ngân sách dự báo lên tới 2,6% GDP buộc chính phủ phải tìm mọi nguồn thu, từ phát hành trái phiếu bằng nhân dân tệ đến xem xét tăng VAT và thuế công nghệ trong năm tới - dù trước đó Tổng thống Putin từng cam kết không tăng thuế.
Thị trường ngoại hối ngày càng mong manh. Theo Sberbank, thanh khoản thấp đến mức chỉ một giao dịch 100 triệu USD cũng có thể khiến tỷ giá biến động mạnh. Đồng ruble được dự báo tiếp tục suy yếu, có thể rơi về 95 RUB/USD vào năm 2026.
Giới chuyên gia cho rằng “sức đề kháng” của kinh tế Nga đã suy giảm nghiêm trọng. Dù khủng hoảng hệ thống có thể chưa nổ ra ngay, xu hướng suy thoái ổn định là khó tránh. Ông Alexander Gabuev cảnh báo: Nga chưa chạm tới “bờ vực”, nhưng con đường tiến về đó đang ngắn lại.
Khi dự trữ cạn dần, áp lực quốc tế gia tăng và chính sách tài khóa ngày càng chật vật, nền kinh tế Nga phải đối mặt với một giai đoạn đắt đỏ, nơi người dân buộc phải thắt lưng buộc bụng nhiều hơn.
