Gen Z đang sống cực kỳ hoang phí?

Tinh thần YOLO (You Only Live Once - bạn chỉ có một lần để sống) những năm gần đây được nhiều gen Z (sinh năm 1997-2012) áp dụng trong cách sống. Ở mặt tích cực, lối sống cổ vũ sự hết mình, sống cho thật ý nghĩa, trọn vẹn của người trẻ. Tuy nhiên, từ đây, nhiều trường hợp dở khóc dở cười đã xảy ra.

Gen Z được cho là sống hoang phí khi thu nhập một bộ phận người mới ra trường vài năm chỉ khoảng 10-20 triệu đồng/tháng nhưng chưa bao giờ tiêu đủ trong một tháng chứ chưa nói đến chuyện tiết kiệm cho tương lai.

Họ thậm chí phải dùng thêm thẻ tín dụng để chi tiêu trước và trả nợ sau, hay sẵn sàng chi mạnh tay cho việc mua sắm, ăn chơi, du lịch, hưởng thụ… Có trường hợp kiếm bao nhiêu tiêu bấy nhiêu để rồi chưa hết tháng đã hết tiền, rơi vào cảnh nợ nần khi biến cố ập đến.

Không ít quan điểm cho rằng thế hệ trước trải qua thời kỳ khó khăn nên đã biết vun vén, tiết kiệm và nghĩ đến kinh tế và phấn đấu hết mình trong công việc. Ngược lại, thế hệ trẻ thời này sinh ra là đã được bọc trong nhung lụa, hoặc ít nhất cũng không đến nỗi khó khăn lắm nên đặt những trải nghiệm cá nhân lên hàng đầu.

Thạc sĩ Ngô Hương Giang - chuyên gia giáo dục quản lý tài chính - đã có buổi trò chuyện với phóng viên Dân trí về hiện tượng này, nhằm đưa ra góc nhìn về câu chuyện giới trẻ tiêu xài hoang phí hơn thế hệ trước và bài học về giáo dục tài chính cho người trẻ.

Người trẻ lương 20 triệu đồng nhưng nghèo kiết xác

Sinh viên vừa ra trường, lương "ba cọc, ba đồng", ráng làm thêm kiếm tiền những vừa dư được vài chục triệu là mua ngay chiếc điện thoại xịn, hay có cơ hội là sẽ bỏ hàng triệu đồng để đi xem ca nhạc… Chuyên gia nghĩ sao về hiện tượng này?

- Hiện tượng này phản ánh một phần thực tế trong cuộc sống hiện đại của giới trẻ, đặc biệt là thế hệ gen Z.

Thực tế, thời đại công nghệ và truyền thông đã tạo ra cuộc cách mạng trong cách mọi người tiêu tiền và định hình giá trị cuộc sống. Sự phổ biến của mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến tạo ra áp lực thể hiện bản thân thông qua việc sở hữu các sản phẩm xa xỉ, tham gia vào các hoạt động giải trí đắt đỏ.

Tinh thần YOLO cũng dần đã trở thành một phong cách sống được ưa chuộng, khiến nhiều người trẻ tập trung vào việc tận hưởng cuộc sống ngay lập tức, thay vì tích lũy cho tương lai.

Chưa kể, môi trường, xã hội, gia đình và bạn bè có thể có ảnh hưởng đáng kể đến lối sống tiêu tiền của mỗi người. Nếu xung quanh có nhiều người đang sống với lối tiêu tiền hoang phí, thì người khác cũng có thể bị ảnh hưởng.

Trong nhiều gia đình, không ít phụ huynh có tư tưởng muốn con cái không phải chịu khổ như mình nên ngay từ nhỏ họ đã dồn cho con cái của họ mọi thứ. Thực chất, điều này lại vô hình trung biến các bạn trẻ như "gà công nghiệp", không phải lo lắng đến tiền bạc hay lao động để kiếm sống.

Do đó, việc 18-22 năm tiêu tiền của bố mẹ đã thành thói quen cho người trẻ. Việc bảo các con tiết kiệm và hạn chế chi tiêu là điều rất khó khăn.

Người trẻ cũng đang thiếu khả năng quản lý tài chính. Trong khi đó, các tổ chức tín dụng chào mời với những cụm từ như lãi suất 0%, tiêu trước trả sau không mất lãi… Điều đó làm cho các bạn trẻ chưa hiểu thấu đáo về các dùng thẻ, vô tình lại biến mình thành con nợ.

Nếu không thủ sẵn một khoản dự phòng, gen Z sẽ đối mặt với những điều gì trong tương lai?

- Nếu sự cố như tài sản hỏng hóc, tai nạn, mất việc làm… xảy ra, gen Z sẽ gặp khó khăn trong việc giải quyết các tình huống khẩn cấp này. Tôi từng gặp không ít cha mẹ phàn nàn về câu chuyện con đi lên Hà Nội học hoặc đi du học, vì cũng là lần đầu tiên tự chi tiêu và cầm khoản tiền lớn nên các bạn tiêu luôn số tiền đóng học của cha mẹ đưa cho, dẫn tới không dám xin tiền bố mẹ, rơi vào nợ nần.

Do không có kỹ năng, kinh nghiệm, các bạn phải làm những việc tay chân, chạy xe công nghệ… và bỏ bê học hành. Một số trường hợp gen Z đi du học còn không lấy được bằng cấp, cũng xuất phát từ việc không biết quản lý tài chính.

Khi không có tiền tiết kiệm hoặc đầu tư, họ cũng sẽ bỏ lỡ cơ hội gia tăng tài sản và phát triển tài chính trong tương lai. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu ổn định tài chính và khả năng chuẩn bị cho những thử thách lớn trong cuộc sống.

Đặc biệt, sau khi ra trường vài năm, nhiều bạn có ý định lập gia đình. Tài chính gia đình là bài toán không phải các bạn trẻ nào cũng nắm bắt được. Lý do ly hôn trong giới trẻ phần lớn bắt nguồn từ xung đột về tài chính.

Thiếu khả năng tiết kiệm cũng có thể dẫn đến việc sử dụng các hình thức vay nợ không cân nhắc, chẳng hạn như sử dụng thẻ tín dụng không kiểm soát, dẫn đến áp lực tài chính và nợ nần.

Không có dự phòng tài chính khiến gen Z phải sống với lo lắng về tương lai và không có sự an tâm về khả năng đối mặt với những khó khăn không lường trước.

Gen Z chịu áp lực gì?

Có ý kiến nói thế hệ trẻ thời này sinh ra là đã được bọc trong nhung lụa, hoặc ít nhất cũng không đến nỗi khó khăn lắm nên cứ đua theo trào lưu xã hội, trái ngược hoàn toàn với thế hệ trước. Chuyên gia thấy sao về nhận định này?

- Thế hệ trẻ hiện được hưởng lợi từ sự phát triển và tiến bộ trong xã hội, công nghệ và kinh tế. Họ có thể có xu hướng tiêu tiền hoang phí hơn, đua theo trào lưu xã hội và thường xuyên tham gia vào các trải nghiệm giải trí và mua sắm.

Tuy nhiên, không thể nói toàn bộ thế hệ trẻ đều như vậy. Môi trường gia đình, giáo dục và những trải nghiệm cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen tiêu tiền của mỗi người.

Có nhiều người trong gen Z vẫn có ý thức và ý nhận rõ về việc quản lý tài chính, tiết kiệm và tích lũy tài sản. Điều quan trọng là không tổng quát hóa và không đánh giá một thế hệ dựa trên đặc điểm của một số người hoặc nhóm nhỏ.

Theo tôi, thế hệ trẻ ngày nay thiếu giáo dục và kiến thức về tài chính cá nhân - thứ mà thế hệ trước vốn không có - để họ hiểu rõ hơn về ý nghĩa của việc tiết kiệm và quản lý tài chính bài bản. Điều này sẽ giúp họ xây dựng một tương lai tài chính ổn định và tự tin hơn.

Liệu có bất công với gen Z khi nói: Gen Z sống phung phí hơn thế hệ trước?

- Thực tế, mỗi thế hệ có đặc điểm và tư duy riêng, và không thể cho rằng cả thế hệ gen Z đều sống phung phí.

Một phần trong gen Z có thể được nhận định là sống phung phí hơn thế hệ trước có thể do tiến bộ công nghệ. Gen Z được sinh ra, lớn lên trong thời đại tiến bộ công nghệ, khiến việc tiêu tiền và tiếp cận hàng hóa và dịch vụ trở nên dễ dàng. Công nghệ thông tin và mạng xã hội cung cấp nhiều cơ hội tiêu tiền, từ mua sắm trực tuyến đến tham gia các hoạt động giải trí và trải nghiệm mới.

Đến bây giờ, một đứa trẻ cấp 1 cũng biết là đặt hàng trên mạng, "săn sale"...

Áp lực từ bạn bè và môi trường xã hội hiện tại cũng có thể thúc đẩy việc sống phung phí để đáp ứng các tiêu chuẩn xã hội về thành công và hạnh phúc.

Chưa kể, gen Z thường là đối tượng của các chiến dịch quảng cáo nhắm vào sự trẻ trung và thú vị, dẫn đến việc họ thường xuyên bị hấp dẫn vào việc tiêu tiền.

Gen Z cũng thường đặt trọng tâm vào trải nghiệm và đam mê trong cuộc sống. Điều này có thể dẫn đến việc tiêu tiền nhiều hơn vào các hoạt động giải trí, du lịch và tham gia các sự kiện mang tính trải nghiệm.

Các nhãn hàng cũng đặt tiêu chí trải nghiệm lên hàng đầu và khiến chúng ta mua hàng bằng cảm xúc. Các bạn có thẻ thanh toán tiền sau khi nhận hàng, thử hàng, rồi ăn miễn phí rất nhiều, đi theo nhóm 2-3 người thì giảm giá. Điều này vô tình là những cái bẫy để cho gen Z vướng vào.

Gen Z hiện có nhiều áp lực hơn thế hệ trước không? Nếu có, đó là gì?

- Gen Z phải đối mặt với môi trường cạnh tranh hơn trong giáo dục và việc làm. Điều này yêu cầu họ phải nỗ lực hơn để đạt được kết quả cao trong học tập và rèn luyện kỹ năng để có cơ hội tốt hơn trong thị trường lao động cạnh tranh.

Gen Z cũng đang sống trong một thế giới số hóa, với mạng xã hội là một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Tuy nhiên, sự hiện diện mạnh mẽ trên mạng xã hội có thể tạo ra áp lực về việc đạt được thành công, ngoại hình hoàn hảo hay cuộc sống hoàn mỹ.

Gen Z còn phải đối mặt với bất ổn kinh tế và tương lai bất định, đặc biệt là trong bối cảnh các khủng hoảng toàn cầu như dịch Covid-19, lo ngại về việc tìm kiếm việc làm ổn định, xây dựng gia đình, và có cuộc sống ổn định trong tương lai. Các mô hình tinh gọn càng ngày càng được phát triển, áp dụng công nghệ và tối ưu nhân sự là điều mà gen Z phải đối mặt.

Gia đình và xã hội thường có những kỳ vọng cao đối với thế hệ gen Z về thành tích học tập, sự nghiệp và cuộc sống. Áp lực này có thể đến từ bản thân hoặc do sự chênh lệch về lối sống và thành công so với người thế hệ trước.

Gen Z có thích thì làm, chán thì nghỉ?

Chuyên gia nghĩ sao về tư tưởng "làm vừa đủ sống"/"không chờ tới già mới lo hưởng thụ" của một bộ phận người trẻ?

- Chọn sống vừa đủ, không có tích lũy đủ tài sản và không đầu tư vào việc phát triển sự nghiệp có thể giới hạn lựa chọn và sự tự do trong cuộc sống của gen Z.

Họ có thể gặp khó khăn trong việc lựa chọn công việc, sự nghiệp, hoặc định hướng cuộc sống theo ý muốn của mình.

Tuy nhiên, điều quan trọng là nhìn nhận một cách cân nhắc và cân đối giữa hưởng thụ và tiết kiệm. Việc hưởng thụ khi còn trẻ là một điều tự nhiên, nhưng đồng thời cũng cần có ý thức về việc tiết kiệm và quản lý tài chính để đảm bảo một tương lai tài chính ổn định và bền vững.

Quan trọng là gen Z cần học cách sử dụng tiền một cách khôn ngoan và đầu tư vào việc phát triển bản thân và tương lai để đạt được sự cân bằng giữa hưởng thụ ngay lúc này và chuẩn bị cho tương lai.

Gần đây, trên các diễn đàn thậm chí còn diễn ra nhiều tranh luận xoay quanh nhân sự gen Z. Nhiều quản lý công ty cho rằng hơn một nửa nhân sự gen Z từ chối các công việc ngoài giờ và thường xuyên nghỉ việc đột ngột. Chuyên gia nhìn nhận ra sao về tình trạng này?

- Thực tế, gen Z thường coi trọng tính tự lập và đề cao sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Họ không muốn bị ràng buộc bởi các công việc ngoài giờ kéo dài, và ưu tiên thời gian để thư giãn, trải nghiệm cuộc sống, tận hưởng sự tự do. Họ có thể từ chối các công việc ngoài giờ hoặc nghỉ việc đột ngột nếu cảm thấy công việc không mang lại giá trị cho sự phát triển cá nhân của họ.

Gen Z cũng trưởng thành trong môi trường số hóa, nơi công nghệ thông tin mang lại sự linh hoạt trong làm việc. Họ thường có thể làm việc từ xa và có lựa chọn về cách tổ chức công việc linh hoạt hơn. Do đó, họ có thể từ chối công việc ngoài giờ truyền thống để tìm kiếm các cơ hội linh hoạt hơn trong công việc.

Chưa kể, nếu công việc không đáp ứng được sự đóng góp và mục tiêu cá nhân của họ, họ có thể từ chối và tìm kiếm cơ hội khác phù hợp hơn.

Tóm lại, sự từ chối các công việc ngoài giờ và thường xuyên nghỉ việc đột ngột của nhân sự Gen Z có thể phản ánh quan điểm và giá trị của thế hệ này, bao gồm tính tự lập, ưu tiên cuộc sống - công việc cân bằng, ý thức về giá trị cá nhân và phát triển bản thân, ảnh hưởng của công nghệ và linh hoạt làm việc, cũng như cảm giác đóng góp và mục tiêu công việc.

Nhà tuyển dụng có cần lưu ý gì làm việc với gen Z?

- Nhà tuyển dụng cần biết rằng không có con người trung thành mà chỉ có lợi ích trung thành mà thôi. Họ cũng cần nghĩ đến những giá trị mà họ mang đến cho gen Z: các bạn cần được học hỏi kỹ năng, cần thăng tiến…

Xã hội hiện làm việc theo lối sống phi tập trung - ở bất kỳ đâu trên thế giới đều có thể làm việc. Nhà tuyển dụng không nhất thiết phải quản lý nhân sự gen Z ở không gian, thời gian mà hãy để miễn sao công việc có hiệu quả tốt. Chúng ta phải chấp nhận một thế hệ di chuyển như vậy.

Để tăng cường sự hài hòa và hiệu quả làm việc với nhân sự gen Z, quản lý công ty cần tìm hiểu và tôn trọng giá trị và ưu tiên của thế hệ này trong công việc và cung cấp cơ hội phát triển phù hợp.

Liệu có câu chuyện xã hội hiện nay đặt quá nhiều kỳ vọng về tài chính cho gen Z, nhưng lại không có đủ các công cụ để hỗ trợ họ sống có ý thức về tài chính hơn?

- Việc giáo dục tài chính cho người trẻ còn nhiều hạn chế và thiếu sự chú trọng. Trong nhiều trường học, giáo dục tài chính cá nhân không được coi là một phần quan trọng trong chương trình giảng dạy.

Việc không có các khóa học hoặc đào tạo tài chính cá nhân từ nhà trường làm cho gen Z thiếu kiến thức về quản lý tài chính, đầu tư và tiết kiệm. Nhiều gia đình cũng không đặc biệt chú trọng đến việc giáo dục tài chính cho con cái. Sự thiếu hụt kiến thức và ý thức tài chính từ gia đình có thể khiến gen Z không biết cách quản lý tiền bạc và phục vụ cho tương lai của họ.

Một số gen Z có thể không có tiếp cận dễ dàng đến các nguồn thông tin hữu ích về quản lý tài chính và đầu tư. Việc thiếu kiến thức này có thể khiến họ cảm thấy mơ hồ và không biết cách bắt đầu học hỏi về tài chính cá nhân.

Tiết kiệm là đúng đắn, nhưng phải chăng chi tiêu cho bản thân cũng quan trọng không kém?

- Việc chi tiêu đúng cách và hưởng thụ một cách có ý thức cũng là một yếu tố quan trọng giúp cân bằng cuộc sống và hạnh phúc cá nhân.

Chi tiêu cho bản thân cũng có thể là động lực để tiết kiệm. Khi bạn biết cách thưởng thức và hưởng thụ một cách có ý thức, bạn sẽ nhận ra giá trị của tiền bạc và muốn tiết kiệm để thực hiện những mục tiêu tài chính lớn hơn trong tương lai.

Điều quan trọng là tìm cách cân bằng giữa hưởng thụ ngay lúc này và chuẩn bị cho tương lai. Việc chi tiêu cho bản thân không đồng nghĩa với phung phí, mà là việc sử dụng tiền một cách khôn ngoan và đáng giá để mang lại niềm vui và hạnh phúc cho cuộc sống. Lời khuyên của tôi là tiết kiệm chứ đừng hà tiện.

Có giải pháp căn cơ nào để giúp người trẻ quản lý tài chính tốt?

- Thực tế, tại nhiều nước phát triển, kiến thức và kỹ năng cơ bản về tài chính đã được đưa vào từ cấp mầm non, tiểu học. Trong khi đó, nhiều quốc gia vẫn chưa xem trọng lĩnh vực này.

Tuy nhiên, việc áp dụng các giải pháp này còn phụ thuộc vào những chính sách giáo dục và tài chính của từng quốc gia. Chính phủ, các tổ chức xã hội và gia đình nên cùng nhau hợp tác để đảm bảo rằng người trẻ được hỗ trợ giáo dục tài chính sớm và đầy đủ, giúp họ xây dựng tương lai tài chính ổn định và bền vững.