(Dân trí) - Trước sức tàn phá ngày càng lớn của biến đổi khí hậu, việc xây dựng chiến lược bảo vệ trường học trở thành ưu tiên cấp bách, nhằm bảo đảm an toàn cho học sinh và duy trì hành trình học tập bền vững.
Những ngày này, không khí trong sân Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghệ Quy Nhơn (tỉnh Gia Lai) trở lại nhộn nhịp khi cơn lũ lịch sử vừa đi qua. Những tốp học sinh, sinh viên cười nói, mang theo sách vở bước vào lớp, dù ngôi trường vẫn còn hằn những dấu vết khi cơn lũ dữ đi qua.
Chỉ cách đây vài ngày, khu ký túc xá sinh viên của trường vẫn chìm sâu trong dòng nước đục ngầu, khiến gần 500 em mắc kẹt. Và cũng chính vào dịp ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 nơi đây diễn ra một cảnh xúc động: thầy cô bơi trong nước lũ để tiếp tế đồ ăn uống cho học sinh, sinh viên bị cô lập bởi nước lũ.
Thay vì bước lên bục giảng hay hân hoan đón ngày lễ, nhiều thầy cô khoác áo phao, dùng dây làm điểm tựa, lội qua dòng nước sâu hơn 1,5m, có đoạn ngập tới đầu người, để mang cơm, nước uống, thuốc men vào khu nội trú.
“Sinh viên đói và khát, các em hoảng loạn vì không thể đi đâu mua đồ, chúng tôi phải lên phương án ngay”, thầy Hiệu trưởng Phạm Văn Tường nhớ lại.
Nước vừa rút, bùn đất phủ dày mọi nơi. Lớp học ẩm mốc, thư viện loang bùn, nhà xưởng bừa bộn đồ đạc. Thế nhưng, ngay trong buổi sáng 20/11, thầy cô đã có mặt, tay cầm chổi, xẻng, khăn lau. Họ chia nhau từng khu vực: người cạo bùn, người lau bàn ghế, người sắp lại đồ dùng dạy và học.
Sự xuất hiện của Trung đoàn quân đội BB739 đã giúp tốc độ dọn dẹp nhanh gấp nhiều lần. Chiến sĩ và thầy cô, nhân viên nhà trường cùng nhau đẩy từng khối bùn lớn, rồi phun rửa sân trường, khử khuẩn toàn bộ khuôn viên.
Không chỉ làm sạch, các thầy còn rà soát hệ thống điện, quạt, máy chiếu - những thiết bị dễ gây nguy hiểm sau ngập lụt.
Khi lớp học đã được lau sạch và bắt đầu khô, thầy cô lại ngồi xếp lại từng cuốn sách, kê lại từng bộ bàn ghế. Không ai kêu ca. Không ai than mình vất vả.
Họ tự nhiên làm, như một lẽ phải, trường phải sạch và an toàn thì các em mới có thể trở lại học tập sớm nhất.
Thầy Tường, khi được hỏi về nỗ lực của tập thể, chỉ cười: “Chuyện bình thường thôi, không cần kể nhiều, nhiều nơi còn khó khăn hơn”.
Không chỉ ở một ngôi trường, đây là không khí của nhiều trường học chịu ảnh hưởng của thiên tai trên cả nước. Toàn ngành giáo dục cùng chung tay tái sinh hệ thống trường lớp.
Ở mỗi địa phương chịu thiệt hại nặng nề của bão lũ, đoàn công tác của Bộ GD&ĐT đều có mặt. Đến thăm, tặng quà ngành giáo dục Thái Nguyên và Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên bị ảnh hưởng bởi bão Matmo, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn gửi lời chia sẻ sâu sắc đến đội ngũ cán bộ, nhà giáo, các em học sinh, sinh viên và gia đình bị ảnh hưởng bởi bão lũ.
Đồng thời, ông ghi nhận và đánh giá cao tinh thần khắc phục khó khăn của ngành giáo dục tỉnh này. Bộ trưởng chỉ đạo đơn vị chức năng của Bộ phối hợp với các nhà xuất bản, cấp đủ bộ sách giáo khoa còn thiếu ngay trong tuần sau đó.
Người đứng đầu ngành giáo dục nhấn mạnh yêu cầu khử khuẩn triệt để, bảo đảm vệ sinh, an toàn điện, y tế học đường, đặc biệt tại các khu nội trú và nhà bếp; khẩn trương rà soát, lập danh mục sửa chữa, thay thế thiết bị hư hỏng để đề xuất ngân sách hỗ trợ, đồng thời tranh thủ nguồn xã hội hóa.
Bộ trưởng đề nghị chính quyền địa phương tiếp tục quan tâm, hỗ trợ trang thiết bị thiết yếu, đồng thời chỉ đạo rà soát, xây dựng phương án phòng, chống thiên tai và bảo đảm an toàn trường học trong mùa mưa bão.
Bộ trưởng khẳng định, Bộ sẽ tiếp tục đồng hành cùng các địa phương trong công tác khắc phục hậu quả thiên tai, hiện đại hóa cơ sở vật chất, bảo đảm điều kiện dạy và học an toàn, đồng thời chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để nâng cao chất lượng GD&ĐT trong giai đoạn tới.
Các Thứ trưởng cũng dẫn đầu đoàn công tác đến Tuyên Quang, Huế, Đà Nẵng…, truyền đi thông điệp, tinh thần chung của Bộ GD&ĐT: “Không để học sinh, sinh viên nào bị ảnh hưởng bão lũ không thể tiếp tục học”.
Lãnh đạo Bộ GD&ĐT cũng lưu ý, trước diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan, ngành giáo dục cần tiếp tục chủ động xây dựng phương án ứng phó, tăng cường công tác phòng, chống thiên tai, đảm bảo an toàn trường lớp, học sinh và đội ngũ nhà giáo.
Về định hướng lâu dài, các Sở GD&ĐT cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch mạng lưới trường lớp sau khi hợp nhất, bảo đảm đầu tư hợp lý, tránh xây dựng tại những khu vực có nguy cơ sạt lở, không an toàn; hướng tới mô hình “trường học an toàn - thích ứng với thiên tai và biến đổi khí hậu”.
Để học sinh sớm trở lại trường, Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo tổ chức cấp phát miễn phí toàn bộ sách giáo khoa, huy động nguồn lực và tư vấn tâm lý cho học sinh vùng lũ, trên cơ sở nhu cầu do các tỉnh, thành phố báo cáo.
Mới đây nhất, ngày 24/11, Bộ GD&ĐT đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính về tình hình thiệt hại do mưa lũ tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, cùng các biện pháp hỗ trợ mà Bộ đang triển khai.
Mưa lũ đã làm 4 học sinh tử vong, trong đó Đắk Lắk có 3 học sinh và Lâm Đồng có 1 học sinh.
Theo thống kê sơ bộ, chỉ riêng đợt mưa lũ lịch sử giữa tháng 11 tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên vừa qua đã có khoảng 2.000 trường học ảnh hưởng do mưa lũ. Hơn 500.000 quyển sách giáo khoa và đồ dùng học tập bị hư hỏng.
Về hoạt động dạy học, có 1.942 trường/điểm trường phải cho học sinh nghỉ học vì ảnh hưởng của mưa lũ. Song, bằng nỗ lực của toàn ngành và sự hỗ trợ của quân đội, địa phương, tính đến trưa ngày 24/11, chỉ còn 360 trường chưa thể hoạt động trở lại, gồm 290 trường tại Đắk Lắk và 70 trường tại Khánh Hòa. Các trường học tại Gia Lai, Lâm Đồng và Quảng Ngãi đã tổ chức dạy học bình thường.
Để bảo đảm học sinh có đủ sách giáo khoa, Bộ GD&ĐT sẽ tổ chức cấp phát miễn phí toàn bộ cho học sinh vùng lũ. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam chuẩn bị 10 triệu bản sách giáo khoa, đã cơ bản hoàn thành hỗ trợ tỉnh Đắk Lắk và đang tiếp tục triển khai tại Gia Lai, Khánh Hòa, Quảng Ngãi và Lâm Đồng.
Cùng với đó, Bộ phát động quyên góp trong toàn thể công chức, viên chức, người lao động tại cơ quan Bộ và các đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc, hỗ trợ mỗi tỉnh bị thiệt hại 300 triệu đồng. Tổng số tiền hỗ trợ 5 tỉnh là 1,5 tỷ đồng; hỗ trợ gia đình có học sinh tử vong 5 triệu đồng/gia đình, tổng 20 triệu đồng. Đồng thời, Bộ cũng phối hợp với nhiều đơn vị khác để hỗ trợ giáo viên, học sinh.
Bộ GD&ĐT cho biết luôn duy trì liên lạc với các Sở GD&ĐT để cập nhật tình hình và đề xuất kịp thời với các tổ chức quốc tế, đặc biệt là UNICEF Việt Nam trong hỗ trợ khắc phục.
Các nhà tài trợ quốc tế sẽ triển khai các chương trình tư vấn tâm lý miễn phí thông qua các buổi hỗ trợ nhóm tại trường cho học sinh bị ảnh hưởng tâm lý sau thiên tai, đặc biệt ở Gia Lai, Đắk Lắk và Lâm Đồng; giáo viên được hướng dẫn phương pháp dạy học linh hoạt để hỗ trợ học sinh vượt qua sang chấn.
Ngành giáo dục cũng linh hoạt áp dụng hình thức dạy học trực tuyến để không gián đoạn việc học quá lâu. Ở những khu vực trường học hoặc đường đến trường còn ngập, học sinh tạm nghỉ học tại nhà nhưng giáo viên vẫn tổ chức dạy học trực tuyến để đảm bảo chương trình.
Công tác khắc phục không chỉ nhằm ổn định việc dạy và học mà còn phải bảo đảm an toàn tuyệt đối cho học sinh và giáo viên về sức khỏe, môi trường và cơ sở vật chất.
Trả lời Dân trí về những chiến lược xây dựng trường học an toàn - thích ứng với thiên tai và biến đổi khí hậu, ông Phạm Văn Sinh, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính (Bộ GD&ĐT), cho biết khi xảy ra thiên tai, Bộ GD&ĐT đều có chỉ đạo kịp thời tới các sở GD&ĐT, bao gồm cả giai đoạn trước, trong và sau mưa bão.
Sau mưa bão, nhiệm vụ quan trọng là vệ sinh, dọn dẹp trường lớp, khắc phục hư hại để học sinh sớm trở lại học tập trong môi trường sạch sẽ, an toàn, tránh ô nhiễm ảnh hưởng đến sức khỏe.
Ngoài ra, Bộ cũng yêu cầu phối hợp với các sở, ngành chức năng địa phương rà soát, kiểm tra chất lượng công trình trường học, chỉ khi bảo đảm an toàn mới cho học sinh trở lại học. Công tác khắc phục vì vậy không chỉ nhằm sớm ổn định việc dạy và học, mà còn phải bảo đảm an toàn tuyệt đối cho học sinh và giáo viên về sức khỏe, môi trường và cơ sở vật chất.
Đáng chú ý, thực hiện Quyết định số 553/2021 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ GD&ĐT đã phối hợp với các cơ quan chức năng để biên soạn tài liệu tích hợp kiến thức phòng, chống thiên tai vào chương trình học, lồng ghép vào các môn địa lý, trải nghiệm hướng nghiệp, công nghệ. Đây là giải pháp căn cơ giúp học sinh được trang bị kiến thức phòng tránh thiên tai từ sớm.
Bên cạnh đó, Bộ GD&ĐT đề xuất xây dựng bộ tài liệu giảng dạy cho sinh viên tại các trường đại học sư phạm nhằm giúp họ được trang bị kiến thức ngay từ khi còn học trong trường. Khi trở thành giáo viên, họ sẽ tích hợp nội dung này vào các môn giảng dạy, tạo hiệu ứng lan tỏa bền vững trong hệ thống giáo dục.
Về lâu dài, Bộ GD&ĐT có những định hướng quan trọng bảo đảm trường học an toàn trước thiên tai, đặc biệt là đẩy mạnh kiên cố hóa trường lớp học.
Ông Phạm Văn Sinh cho biết, Bộ GD&ĐT đã phối hợp với Bộ Xây dựng triển khai thiết kế mô hình trường học an toàn trước thiên tai, phù hợp với đặc thù từng vùng miền để hạn chế tối đa thiệt hại khi bão lũ xảy ra.
“Đặc biệt, thực hiện chỉ đạo của Bộ Chính trị và Tổng Bí thư Tô Lâm, sẽ xây dựng 248 trường học tại các xã biên giới, trong đó 100 trường sẽ khởi công ngay trong năm nay và hoàn thành trước ngày 30/8 năm sau”, ông Phạm Văn Sinh thông tin.
Trong chiến lược này, các công trình được thiết kế đồng bộ, kiên cố, hiện đại, vừa bảo đảm an toàn cho học sinh, giáo viên khi thiên tai xảy ra, vừa có thể làm nơi tránh trú an toàn cho người dân trong vùng.
Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính chia sẻ: “Dự án đang được triển khai thuận lợi, hứa hẹn mang lại những ngôi trường có kiến trúc đẹp, bền vững và an toàn, góp phần nâng cao chất lượng môi trường học tập và đời sống cộng đồng”.
Trước sức tàn phá ngày càng khốc liệt của biến đổi khí hậu, sứ mệnh "Gieo chữ mùa mưa lũ: Hành trình tái sinh những lớp học từ bùn lầy" không chỉ dừng lại ở sự tái sinh từ bùn lầy, hay lòng tận tâm của những người thầy cô bơi giữa dòng nước xiết cứu trợ sinh viên hay tạm bỏ lại việc nhà để lo cho trường lớp. Tinh thần kiên cường ấy, giờ đây, đã được nâng tầm thành một chiến lược dài hạn.
Với định hướng kiên cố hóa trường lớp, triển khai mô hình trường học an toàn - nơi không chỉ vững chãi trước bão lũ mà còn là nơi tránh trú kiên cố cho cộng đồng - và việc đưa giáo dục ứng phó thiên tai thành nội dung cốt lõi, ngành giáo dục đang chuyển mình mạnh mẽ.
Sự vào cuộc của Bộ GD&ĐT, từ việc cấp phát sách giáo khoa miễn phí, hỗ trợ tâm lý học đường, đến việc kiến tạo những ngôi trường bền vững,… đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: Trong bất kỳ vòng xoáy thiên tai nào, sự học vẫn không thể và không được phép gián đoạn.
Những ngôi trường kiên cố hơn, những chính sách chủ động hơn và những đứa trẻ được học trong môi trường an toàn hơn - đó không chỉ là mục tiêu, mà là lời cam kết của toàn ngành giáo dục cho hôm nay và cho những mùa bão gió phía trước. Để nơi mái trường thực sự là ngọn hải đăng tri thức và là “pháo đài” an toàn giúp thế hệ tương lai vững vàng gieo mầm chữ giữa thách thức của thời đại.
Kỳ 1: Hiệu trưởng bật khóc giữa sân trường mênh mông nước, đau đáu nhìn sự học trôi sông
Kỳ 2: Lũ "lấy mất" trường, thầy cô đi xin từng cuốn vở, gieo mùa chữ mới
Kỳ 3: Đã đến lúc cần một chiến lược đầu tư trường học thích ứng thiên tai
