Sông Tô Lịch hồi sinh, chuyên gia kỳ vọng là mỏ vàng kiếm tiền cho Hà Nội

Là Thủ đô của cả nước, Hà Nội không chỉ là trung tâm hành chính, chính trị mà còn là nơi hội tụ của nhiều giá trị văn hóa lịch sử lâu đời.

Trong đó, sông Tô Lịch, dòng sông gắn bó mật thiết với sự hình thành và phát triển của Thăng Long xưa và Hà Nội nay – từng là biểu tượng văn hóa, lịch sử. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, dòng sông này lại là một “điểm đen” về ô nhiễm, nước thải đen đặc, bốc mùi hôi thối, gây bức xúc cho người dân.

Nhưng nay, tín hiệu hồi sinh đang trở nên rõ rệt. Nhiều người dân Hà Nội bày tỏ sự phấn khởi khi chứng kiến sự thay đổi từng ngày của dòng sông này.

Theo đúng tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm vào năm ngoái, chính quyền Hà Nội đã nhanh chóng vào cuộc nghiên cứu, cải tạo và từng bước hồi sinh dòng sông. Đến dịp Quốc khánh vừa qua, nước sông Tô Lịch đã chuyển màu trong xanh với nhiều dấu hiệu của sự hồi sinh. Đây vốn là hình ảnh hiếm thấy trong hàng chục năm qua.

Không chỉ mang tới cảnh quan, môi trường sống trong lành, nhiều đơn vị lữ hành đánh giá, điều này còn mở ra một kỳ vọng lớn - biến sông Tô Lịch thành một sản phẩm du lịch mới của Thủ đô.

Không nước nào để một con sông ô nhiễm chảy giữa Thủ đô

PGS.TS Hà Đình Đức - chuyên gia nghiên cứu về Hà Nội - cho biết, nhiều thế kỷ trước, sông Tô Lịch có vị trí quan trọng gắn liền với đời sống của người dân Hà thành.

Vào khoảng thế kỷ 10-12, sông Tô Lịch ở vào giai đoạn huy hoàng, rực rỡ với những hoạt động về kinh tế, quân sự, văn hóa. Ở thế kỷ 17, cảnh giao thương buôn bán trên sông diễn ra tấp nập nhưng dần dần sau này, trải qua biến thiên lịch sử, cùng với sự phát triển, đô thị hoá, dòng sông dần bị thu hẹp lại.

Hàng chục năm qua, đã có nhiều dự án “giải cứu” dòng sông đưa ra nhưng chưa được thực hiện triệt để và chưa đạt hiệu quả.

“Từ những năm 70, Liên Hiệp Quốc đã đưa ra dự án cải tạo sông Tô Lịch thành con sông xanh. Nhưng dự án này cuối cùng vẫn thất bại. Vào các năm 1998, 2000… cũng có các dự án cải tạo nhưng tất cả đều không thành công”, PGS Hà Đình Đức nói.

Là chuyên gia nghiên cứu về Hà Nội, ông Đức không khỏi đau đáu với số phận của dòng sông này. Ông nhiều lần lên tiếng cho rằng cần làm dòng sông “sống” lại, trước tiên bắt nguồn từ khâu xử lý nước thải, tạo dòng chảy.

PGS Hà Đình Đức cho rằng, việc cải tạo dòng sông rất quan trọng, không chỉ giúp phát triển du lịch mà còn là xử lý các vấn đề môi trường, bảo vệ sức khỏe cho người dân.

“Không có nước nào trên thế giới để một con sông ô nhiễm chảy giữa Thủ đô như vậy cả. Những con sông chảy giữa Thủ đô đều được quan tâm, đó là những con sông “sống”, không phải con sông “chết”, PGS Hà Đình Đức chia sẻ.

Trước những nỗ lực giải cứu dòng sông Tô Lịch thời gian qua, ông Đức nhận ra nhiều điểm sáng và cho rằng, Hà Nội sẽ có nhiều cơ hội phát triển du lịch nếu làm tốt công tác này, góp phần làm nổi bật bản sắc Thủ đô.  

Việc cải tạo không chỉ giúp cải thiện môi trường mà còn tạo ra những sản phẩm du lịch mới, từ các tour du lịch đường sông, các hoạt động văn hóa bên bờ sông, đến việc phát triển các khu vực thương mại và dịch vụ lân cận.

“Hà Nội đã xây dựng đường ống thoát nước để thu gom nước thải đưa về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, chấm dứt tình trạng nước thải xả trực tiếp xuống sông Tô Lịch. Đây là tín hiệu khả quan, cho thấy dòng sông này hoàn toàn có thể cải tạo để trở thành dòng sông “sống”, hoạt động được”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Song PGS Hà Đình Đức cũng cho rằng, khi lấy nước Hồ Tây đưa về sông Tô Lịch cần chú ý về nguồn nước bổ cập. “Hồ Tây không phải là mênh mông, muốn lấy bao nhiêu nước thì lấy”, ông nói.

Du lịch đường sông nội đô – Từ giấc mơ đến hiện thực

Trong cuộc trò chuyện cùng phóng viên Dân trí, ông Nguyễn Tiến Đạt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Hà Nội, đưa ra những so sánh để thấy, với những lợi thế riêng mình, nếu làm đúng hướng, sông Tô Lịch hoàn toàn khả thi để phát triển thành đường sông nội đô với sức hút lớn.

Hiện trên thế giới, du lịch đường sông là một sản phẩm đặc sắc đã được phát triển thành công tại nhiều đô thị lớn như Bangkok với sông Chao Phraya, Paris có sông Seine, Thượng Hải là sông Hoàng Phố, Budapest hấp dẫn bởi sông Danube...

Trong nước, Đà Nẵng đã phát triển du lịch hai bên bờ sông Hàn, TPHCM với xe buýt sông, hay Hà Nội với tuyến du lịch sông Hồng đã để lại nhiều ấn tượng.

Tuy nhiên, sông Tô Lịch có những lợi thế riêng: Nằm ngay trung tâm Hà Nội, đi qua các khu dân cư đông đúc, tuyến đường giao thông huyết mạch. Điều đó mở ra tiềm năng rất lớn để phát triển thành một sản phẩm du lịch đường sông độc đáo – giống như cách người Hà Lan khai thác kênh rạch tại Amsterdam hay khu phố cổ Hội An gắn với sông Hoài.

Nếu được đầu tư bài bản, dòng sông không chỉ sạch sẽ mà còn có thể trở thành một “trục du lịch xanh” – nơi du khách có thể dạo chơi trên các thuyền nhỏ chạy bằng điện, chiêm ngưỡng cảnh quan, tham gia các hoạt động văn hóa hai bên bờ như: phố đi bộ, biểu diễn nghệ thuật ngoài trời, triển lãm, lễ hội văn hóa, ẩm thực truyền thống, làng nghề...

Ông Đạt từng trải nghiệm nhiều loại hình du lịch sông cả trong và ngoài nước. Ưu điểm rõ nhất là du khách không phải di chuyển nhiều, có thể ngồi thưởng thức cảnh quan, văn hóa trong không gian thư giãn, đặc biệt phù hợp với người già, trẻ nhỏ và những ai muốn có trải nghiệm nhẹ nhàng.

Hà Nội từng mang tiếng với sông “đen, thối”, nhưng nếu làm tốt, sông Tô Lịch có thể trở thành minh chứng rõ rệt cho sự chuyển mình của Thủ đô. Không chỉ đơn thuần là cải tạo môi trường, mà là cải thiện chất lượng sống, nâng cao hình ảnh thành phố.

Với giá trị lịch sử hàng nghìn năm, sông Tô Lịch hoàn toàn có thể trở thành "bảo tàng sống" giữa lòng Hà Nội, nơi kể lại những câu chuyện dựng nước, giữ nước, những giai thoại văn hóa – lịch sử hấp dẫn cho du khách.

Nếu khai thác thành công, đây sẽ là một điểm nhấn đắt giá cho du lịch Hà Nội: vừa là một sản phẩm du lịch mới, vừa là nguồn thu kinh tế, tạo việc làm, vừa quảng bá văn hóa Việt. Nên nhớ, phố đi bộ hồ Gươm hay phố cổ mỗi năm thu về hàng trăm tỷ đồng từ du lịch và dịch vụ. Vì vậy, đầu tư cho sông Tô Lịch không phải là chi phí, mà là khoản đầu tư sinh lời cho tương lai.

Cần làm bài bản, đồng bộ và bền vững

Tuy nhiên, để giấc mơ ấy thành hiện thực, cần đảm bảo yếu tố bền vững.

Theo phân tích của ông Đạt, đầu tiên cần thu gom và xử lý triệt để hơn 200 miệng cống xả thải đang đổ trực tiếp vào sông. Cần có hệ thống gom tách nước thải riêng, đưa về nhà máy xử lý bằng công nghệ tiên tiến. Hiện nay, công nghệ xử lý nước đã tiến bộ, thậm chí đạt tiêu chuẩn nước uống tại chỗ, nên hoàn toàn có thể làm được nếu quyết tâm.

Tiếp theo là vấn đề nguồn cấp nước. Hồ Tây là nguồn cấp hiện tại, nhưng khi vào mùa khô, cạn nước, cần có thêm giải pháp dẫn nước từ sông Hồng hoặc hệ thống điều tiết thông minh để giữ dòng chảy ổn định quanh năm.

Một yếu tố nữa cũng vô cùng quan trọng là quản lý cảnh quan hai bên bờ. Không thể để tình trạng đổ rác, phế thải xây dựng bừa bãi dọc theo bờ sông, gây mất mỹ quan và làm giảm giá trị đầu tư. Cần có biện pháp xử lý nghiêm, lắp camera giám sát và tăng cường tuyên truyền để người dân đồng lòng gìn giữ thành quả.

Thực tế ở nhiều nước cho thấy, khi dòng sông được cải tạo đẹp, thì du lịch phát triển. Và khi du lịch phát triển, thì lại càng có thêm động lực để làm đẹp hơn nữa. Đây là vòng tròn tương hỗ tích cực, vừa nâng cấp hạ tầng, vừa tăng giá trị sử dụng, vừa tạo ra sức sống mới cho thành phố.

Tại sông Tô Lịch, nếu thành công, hoàn toàn có thể tổ chức thêm các hoạt động như chèo thuyền, lễ hội văn hóa, biểu diễn nhạc nước, múa rối nước, triển lãm ngoài trời... Dòng sông khi ấy không chỉ "sống lại" mà còn trở thành "trục sinh khí" của thành phố.

Từ mô hình này, Hà Nội hoàn toàn có thể nhân rộng ra các con sông khác đang ô nhiễm nặng như sông Kim Ngưu, sông Nhuệ, sông Cà Lồ... Tạo thành một cuộc “cách mạng dòng sông đầy nhân văn và hiện đại”.

Hồi sinh sông Tô Lịch là niềm mong mỏi của nhiều thế hệ người dân Thủ đô. Không chỉ là một công trình môi trường, mà là biểu tượng của sự hồi sinh - cả về lịch sử, văn hóa, du lịch và chất lượng sống.

Với sự quyết tâm từ chính quyền, sự đồng hành của người dân, cộng đồng doanh nghiệp và giới truyền thông, tin rằng giấc mơ về một dòng sông xanh- sạch - đẹp - thơm giữa lòng Hà Nội không còn xa vời. Đó không chỉ là một công trình cải tạo, mà là hành trình phục hưng văn hóa đô thị giữa thế kỷ 21.

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, cho hay, sông Tô Lịch không quá lớn, có chiều dài vừa phải song vẫn là một tài sản quý giá của Hà Nội. Nếu được cải tạo hiệu quả, sông Tô Lịch có thể trở thành một điểm nhấn văn hóa và du lịch, mang lại lợi ích kinh tế.

Với vị trí chảy qua trung tâm Thủ đô, dòng sông này hoàn toàn có thể được khai thác để tạo ra các sản phẩm du lịch đặc trưng, kết nối các giá trị văn hóa, lịch sử với nhu cầu trải nghiệm của du khách.

Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, việc cải tạo cần được thực hiện một cách bài bản, tận dụng tối đa tiềm năng sẵn có của dòng sông.

Dòng sông từng có vai trò lớn trong lịch sử song ngày nay, bối cảnh kinh tế - xã hội đã thay đổi. Do đó, cần có những cách tiếp cận mới, sáng tạo để khai thác hiệu quả giá trị của dòng sông. Các sản phẩm du lịch cần được thiết kế sao cho vừa giữ được nét văn hóa truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu của du khách hiện đại.

Nhiều chuyên gia cũng đồng tình cho rằng, trong bối cảnh Hà Nội đang không ngừng mở rộng và phát triển, sông Tô Lịch có thể đóng vai trò như một cầu nối văn hóa giữa các khu vực, góp phần tạo nên một diện mạo mới cho Thủ đô. Đây không chỉ là cơ hội để thu hút du khách mà còn là động lực thúc đẩy các hoạt động đầu tư, phát triển kinh tế xanh và bền vững.