Thuyền cổ dưới ao cá ở Bắc Ninh: Điểm độc đáo, lần đầu thấy ở Việt Nam
(Dân trí) - Công tác khai quật khẩn cấp 2 thuyền cổ ở Thuận Thành (Bắc Ninh) vẫn đang được tiếp tục. Dự kiến gần 20 ngày nữa sẽ có kết quả phân tích Carbon-14 để xác định niên đại của thuyền.
10h, dưới ánh nắng chói chang, anh Trịnh Xuân Lương - công nhân hỗ trợ nhóm khai quật khẩn cấp 2 thuyền cổ ở thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh - cẩn thận lau chùi bên trong khoang sâu hơn 1m.
Nhìn thấy một hiện vật nhỏ còn sót lại dưới đáy, người đàn ông này gạt nước, nhặt nhạnh cẩn thận, mang đi sàng lọc giúp các nhà nghiên cứu có thêm tư liệu để "vén bức màn bí ẩn".
Điểm độc đáo hiếm thấy của hai thuyền cổ ở Bắc Ninh (Video: Trần Thành Công - Cẩm Tiên).
Cách đó vài mét, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử (Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cùng cộng sự cầm máy ảnh quay tường tận các khớp nối của thuyền. Những thước phim này sẽ là một phần quan trọng hỗ trợ quá trình tư liệu hóa hiện vật.
Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cẩn thận chụp lại từng chi tiết của chiếc thuyền (Ảnh: Trần Thành Công).
"Quá trình khai quật khẩn cấp 2 thuyền cổ vẫn đang tiếp tục. Giới khảo cổ và công chúng đặc biệt quan tâm đến niên đại và mục đích sử dụng của những con thuyền này - những câu hỏi vẫn chờ lời giải đáp từ sự phối hợp nghiên cứu liên ngành", Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cho biết.
Nhiều bí ẩn cần làm sáng tỏ
Nhận được tin báo từ Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bắc Ninh về việc người dân tìm thấy 2 thuyền cổ trong khi cải tạo đất, đào ao cá ở Thuận Thành, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cùng các cộng sự của Viện Khảo Cổ học đã về khảo sát hiện trường, làm các thủ tục để tiến hành khai quật khẩn cấp theo Luật Di sản. Hơn 2 tuần qua, 20 người liên tục làm việc trên mảnh đất gần 1.000m2 tại khu phố Công Hà, phường Hà Mãn.
Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cho biết, quá trình khai quật vẫn đang được tiến hành. Tuy nhiên, gần như toàn bộ cấu trúc của 2 thuyền đã xuất lộ.
"Nhiều nhà nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, bảo tồn, nghiên cứu thuyền cổ... đã đến hiện trường. Các chuyên gia đánh giá đây là phát hiện đầu tiên và duy nhất về cấu trúc dạng thuyền độc đáo như thế này tại Việt Nam", Tiến sĩ Phạm Văn Triệu tiết lộ.
Dưới góc nhìn của chuyên gia khảo cổ học, 2 thuyền cổ này được đánh giá có quy mô lớn, đều có chiều dài 16m, chiều ngang từ 1,95m đến hơn 2m. Mỗi thuyền có 6 khoang, trong đó khoang sâu nhất là 1,8m.
Khoang sâu nhất của thuyền cổ lên đến 1,8m (Ảnh: Trần Thành Công).
Chỉ vào khoang thuyền, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu giới thiệu, khoang sâu nhất lên đến 1,8m là số liệu gợi mở nghiên cứu về tải trọng của thuyền hoặc lưu lượng dòng chảy của sông Dâu cổ. Để một chiếc thuyền có khoang sâu 1,8m di chuyển, độ sâu từ đáy thuyền đến đáy sông phải thêm từ 1,5m đến 2m.
Tại hiện trường, ở đầu phía đông có một tấm ván giúp đấu nối 2 thuyền với nhau, chuyên gia đến từ Viện Khảo cổ học bày tỏ sự ấn tượng.
"Tấm ván đấu nối 2 thuyền là độc đáo và lần đầu tiên được tìm thấy tại Việt Nam. Điều này cho thấy kỹ thuật làm thuyền có những tiến bộ", ông Triệu nhấn mạnh.
Hai chiếc thuyền cổ được phát lộ trong khi người dân cải tạo đất, đào ao, thả cá (Ảnh: Trần Thành Công).
Các chuyên gia lịch sử nhận định, 2 chiếc thuyền cổ được phát hiện nằm trong không gian văn hóa sông Dâu cổ - một nhánh của sông Thiên Đức, ở phía tây thành Luy Lâu. Khu vực xung quanh còn có nhiều công trình văn hóa quan trọng như chùa Bút Tháp, chùa Dâu... tạo nên sự kết nối trong dòng chảy văn hóa qua các thời kỳ.
Trong quá trình làm việc, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cùng cộng sự đã tuân thủ nghiêm ngặt phương pháp khai quật thuyền. Đất trong khoang được bóc tách tỉ mỉ từng lớp để tránh ảnh hưởng đến cấu trúc gỗ. Sau đó, lớp đất này được rửa và sàng lọc nhằm thu thập các mẫu vật có giá trị nghiên cứu.
"Các chuyên gia môi trường sẽ phân tích các hiện vật, hạt tròn tìm thấy trong khoang thuyền để xác định đó là hạt của loại cây nào, liệu cây này có sẵn ở Thuận Thành hay vận chuyển từ nơi khác đến. Đây là dữ liệu quan trọng giúp làm sáng tỏ thuyền từng được sử dụng để chở loại hàng hóa gì", vị chuyên gia của Viện Khảo cổ học nhấn mạnh.
Các mảnh được thu thập từ khoang thuyền rửa sạch, sàng lọc, phân loại (Ảnh: Trần Thành Công).
Trước thông tin lan truyền trên mạng xã hội cho rằng 2 chiếc thuyền cổ có từ thời Giao Chỉ, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu khẳng định: "Đến thời điểm này, các nhà nghiên cứu thuộc nhiều chuyên ngành vẫn đang làm việc, nên chưa thể đưa ra kết luận chính thức về niên đại của 2 chiếc thuyền".
Để xác định tuổi của thuyền, các mẫu vật đã được thu thập và phân tích bằng phương pháp đồng vị phóng xạ Carbon-14 (C14). Viện Khảo cổ học sẽ phối hợp với Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân thực hiện quá trình này, dự kiến mất khoảng 20-25 ngày để có kết quả.
"Nếu không sử dụng phương pháp đồng vị phóng xạ Carbon-14, chúng tôi không thể xác định chính xác niên đại của thuyền. Việc ước đoán bằng mắt thường là không thể", ông Triệu nhấn mạnh.
Vừa khai quật vừa bảo tồn
Ngoài những hiện vật được tìm thấy trong khoang thuyền, cấu trúc địa tầng cũng có thể cung cấp nhiều thông tin quan trọng. Tuy nhiên, do lo ngại ảnh hưởng đến cấu trúc thuyền, nhóm khai quật chưa thể tiến hành đào sâu xuống lớp đất bên dưới.
"Với điều kiện môi trường hiện tại, chúng tôi chưa thể cắt xuống địa tầng bên dưới con thuyền để nghiên cứu. Tuy nhiên, trong khảo cổ học, việc phân tích địa tầng là bước quan trọng đầu tiên để xác định thông tin về di tích", Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cho biết.
Để xác định được niên đại của thuyền có sự tham gia của các nhà khảo cổ học, địa chất học, môi trường học... (Ảnh: Trần Thành Công).
Trong những ngày tới, đội ngũ của Viện Khảo cổ học sẽ tiến hành tư liệu hóa 2 chiếc thuyền cổ. Các chuyên gia sẽ chụp ảnh, quay video, vẽ chi tiết nhằm tái hiện đầy đủ kết cấu của thuyền. Những tư liệu này sẽ giúp cơ quan quản lý xác định chính xác cấu trúc và vị trí từng bộ phận, hỗ trợ quá trình bảo tồn sau này.
Với phương châm "vừa khai quật, vừa bảo tồn", Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cùng cộng sự duy trì việc tưới nước thường xuyên để giữ độ ẩm cho 2 chiếc thuyền. Nếu độ ẩm bị mất đi, cấu trúc thuyền có thể cong vênh, các mối nối bị hở.
"Việc phát lộ sau thời gian dài nằm dưới nước khiến thuyền dễ mất độ ẩm. Mỗi ngày, chúng tôi phải tưới nước vào buổi sáng và chiều, trước khi ra về phủ kín bạt. Nước được tưới lên những bao tải làm bằng gai phủ quanh mạn thuyền để giữ ẩm lâu hơn", ông Triệu cho biết.
Cận cảnh bên trong khoang thuyền (Ảnh: Trần Thành Công).
Thông tin về 2 chiếc thuyền cổ phát lộ dưới đáy ao cá thu hút sự quan tâm lớn. Nhiều người dân từ khắp nơi đã tìm đến hiện trường để tận mắt chứng kiến hiện vật đặc biệt này.
Anh Đông (sống ở Long Biên, Hà Nội) vượt quãng đường gần 20km cùng vợ đến tận khu vực đang được tiến hành khai quật. Từ trên bờ, anh chăm chú quan sát quá trình xem xét, nghiên cứu của các chuyên gia.
"Tôi đến đây vì tò mò muốn biết niên đại của chiếc thuyền. Từ xa xưa, ông cha đã làm được 2 thuyền có kích thước lớn như thế này, chưa rõ công năng sử dụng để chiến đấu hay chở hàng hóa lưu thông trên sông. Đến hiện trường, tôi rất ấn tượng với quy mô khai quật. Hy vọng các chuyên gia sẽ sớm có câu trả lời về thời gian chiếc thuyền ra đời để thông tin rộng rãi tới công chúng", anh Đông cho biết.
