Lá thư chưa công bố và "ván bài lật ngửa" của nhà tình báo Phạm Ngọc Thảo

Trong lịch sử chiến tranh Việt Nam, Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân Phạm Ngọc Thảo được biết đến là tình báo viên bí ẩn, kỳ lạ bậc nhất.

Nếu không đi theo cách mạng, ông hoàn toàn có thể trở thành một “công tử Bạc Liêu” bởi ngoại hình tuấn tú, xuất thân giàu có nhất nhì vùng đồng bằng sông Cửu Long. Thế nhưng, số phận đã chọn Phạm Ngọc Thảo đi theo con đường binh nghiệp.

Từ cuộc gặp định mệnh với Tổng Bí thư Lê Duẩn, ông bắt đầu một ván cờ chính trị độc nhất vô nhị, trường kỳ mai phục giữa biển giáo rừng gươm, độc lập tác chiến phục vụ Tổ quốc, cho tới lúc hy sinh vẫn quyết không quay đầu hối hận.

Cuộc gặp định mệnh với Bí thư Lê Duẩn

Đại tá Phạm Ngọc Thảo sinh năm 1922, xuất thân trong gia đình trí thức ở Long Xuyên (cũ). Cha ông là cụ Adrian Phạm Ngọc Thuần, một điền chủ mang quốc tịch Pháp, thuộc giai cấp đại địa chủ - tư sản - trí thức lớn nhất của Nam Bộ thời trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Đại tá Phạm Ngọc Thảo cùng anh chị em trong gia đình đều mang quốc tịch Pháp, được tiếp xúc với văn hóa phương Tây từ nhỏ. Thế nhưng, gia tài lớn nhất mà anh em ông thừa hưởng từ cha mẹ không phải là tài sản, mà là tinh thần dân tộc và tình thương, sự đồng cảm với con người.

Mười một người con của cụ Adrian Phạm Ngọc Thuần, có đến 6 người tham gia cách mạng, bằng hình thức này hay hình thức khác. Anh trai ông Phạm Ngọc Thảo - đồng chí Gaston Phạm Ngọc Thuần - đậu cử nhân luật tại Pháp sau đó về nước, từng làm Phó Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính Nam Bộ, Vụ trưởng Vụ Pháp và các nước Tây Âu của Bộ Ngoại giao.

Đại tá Phạm Ngọc Thảo tốt nghiệp bằng kỹ sư tại Hà Nội. Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ông cùng giới trí thức, nhân dân đứng lên đấu tranh giành chính quyền. Ngày 23/9/1945, khi thực dân Pháp nổ súng quay lại xâm lược miền Nam lần hai, cũng là lúc ông bỏ quốc tịch Pháp, dứt khoát lên đường kháng chiến, tự nguyện chiến đấu dưới lá cờ cộng sản.

Gặp phóng viên Dân trí trong tư gia tại TPHCM, ông Lê Trung Hòa (SN 1960) - cháu rể của Đại tá Phạm Ngọc Thảo, con rể của ông Gaston Phạm Ngọc Thuần - cho chúng tôi xem những tư liệu, hình ảnh quý chưa từng hé lộ về giai đoạn vị đại tá tình báo học tại Trường võ bị Trần Quốc Tuấn (nay là Trường Đại học Trần Quốc Tuấn hay Trường Sĩ quan Lục quân 1) năm 1947.

Tại ngôi trường này, ông Phạm Ngọc Thảo trải qua 8 tháng rèn luyện ở Sơn Tây, học kiến thức quân sự - chính trị, binh khí kỹ thuật, học cách đánh du kích, binh thư nhà Trần, binh pháp Tôn Tử. Thời gian học ở trường không dài, nhưng ông Phạm Ngọc Thảo chăm chỉ rèn luyện với sự khiêm tốn, miệt mài, được nhiều bạn học nể phục. 

Lứa học viên của trường sau khi tốt nghiệp tỏa đi khắp các chiến trường, chiến đấu ở nhiều cương vị khác nhau. Ông Phạm Ngọc Thảo trở về miền Nam chiến đấu, đảm nhận nhiều chức vụ trong thời kháng chiến chống Pháp như Tiểu đoàn trưởng, Trung đoàn phó, Trưởng phòng Mật vụ Nam Bộ. Đây cũng là cơ duyên dẫn ông Phạm Ngọc Thảo có cuộc gặp định mệnh với đồng chí Lê Duẩn.

Một lần, Phạm Ngọc Thảo được cấp trên giao nhiệm vụ bảo vệ một đồng chí cán bộ về chiến trường Nam Bộ. Đường xa nhiều trắc trở, vừa đi, Phạm Ngọc Thảo vừa nghĩ kế thoát khỏi tai mắt tại các đồn bốt kẻ địch. Người đồng chí này trông gầy yếu, hom hem vì vừa trốn thoát khỏi nhà tù Côn Đảo. Ông Thảo không biết tên, chỉ gọi là "chú". 

Những nơi nguy hiểm, Phạm Ngọc Thảo cõng người "chú", nói với kẻ địch rằng "chú" bị ho lao, hen suyễn nên phải vội vàng đi tìm thầy thuốc. Sau một tháng, ông Phạm Ngọc Thảo đã hoàn thành nhiệm vụ, đưa người cán bộ bí ẩn từ Phú Yên - nơi đóng trụ sở Ủy ban Hành chính kháng chiến miền Nam Việt Nam - về chiến trường Nam Bộ để lãnh đạo kháng chiến. Người cán bộ này là Bí thư Xứ ủy Nam Bộ Lê Duẩn.

Ấn tượng trước thân thế, sự tận tụy và tinh thần cách mạng của Phạm Ngọc Thảo, đồng chí Lê Duẩn sau đó biểu dương ông Phạm Ngọc Thảo tại một hội thảo về giới trí thức cách mạng. Bí thư Xứ ủy Nam Bộ Lê Duẩn cũng nhanh chóng giới thiệu Phạm Ngọc Thảo với đồng chí Mai Chí Thọ, đồng chí Trần Quốc Hương (tức Mười Hương).

Sau khi Hiệp định Genève được ký kết, cuối tháng 1/1955, ông Lê Duẩn trực tiếp giao Phạm Ngọc Thảo ở lại miền Nam với nhiệm vụ chiến lược là tìm cách thâm nhập vào hàng ngũ cấp cao của chính quyền Sài Gòn, phục vụ cho mục tiêu thống nhất đất nước.

Người đơn độc chiến đấu giữa “biển giáo, rừng gươm”

“Anh Phạm Ngọc Thảo thủ một vai diễn không có kịch bản, không được phép sai lầm, sơ sẩy… cho tới khi hy sinh. Phải có thần kinh thép mới thực hiện nổi”, đồng chí Mười Hương - Phó ban Địch tình của Xứ uỷ Nam Bộ, người tổ chức nhiệm vụ tình báo cho Phạm Ngọc Thảo giai đoạn đầu - từng nói về sự nghiệp cách mạng của người chiến sĩ tình báo trong những năm tháng “một mình giữa vòng vây kẻ thù”.

Khác với những tình báo viên khác luôn có mạng lưới hỗ trợ, Đại tá Phạm Ngọc Thảo hoạt động đơn tuyến trong lòng địch. Ông Phạm Ngọc Thảo có thể trao đổi với người lãnh đạo nào mà ông thấy đủ tin tưởng nếu cần thiết. Ông tự quyết định mọi hành động, được tùy cơ ứng biến và chỉ nhận mệnh lệnh chiến lược duy nhất từ Tổng Bí thư Lê Duẩn.

Vì đơn tuyến, những khó khăn của ông Phạm Ngọc Thảo là sự hy sinh thầm lặng, chỉ một mình ông biết.

Trong cuốn Điệp viên hoàn hảo X6 của Larry Berman, Thiếu tướng Phạm Xuân Ẩn từng nhận xét: "Nhiệm vụ được giao cho Phạm Ngọc Thảo khác với nhiệm vụ của tôi. Ông ấy có nhiệm vụ làm mất ổn định của chế độ Ngô Đình Diệm và vạch âm mưu đảo chính, còn tôi là một nhà tình báo chiến lược. Nhiệm vụ của ông Phạm Ngọc Thảo nguy hiểm hơn nhiệm vụ của tôi rất nhiều". 

Trò chuyện với phóng viên Dân trí, ông Lê Trung Hòa xúc động khi nhớ lại những câu chuyện gia đình xoay quanh “chú Chín”, tức Đại tá Phạm Ngọc Thảo. Theo những bức thư bà Phạm Thị Nhiệm - vợ ông Phạm Ngọc Thảo - gửi cho anh em trong gia đình, giai đoạn sau năm 1954, vợ chồng ông gặp rất nhiều khó khăn, chật vật. 

Thời điểm này, chính quyền Sài Gòn vây bắt nhiều cán bộ từng tham gia Việt Minh. Với lý lịch của một chiến sĩ cách mạng, ông Phạm Ngọc Thảo phải tìm nhiều cách để thoát khỏi sự truy lùng của địch. Ông về quê trú ẩn, tính kế chui vào hàng ngũ địch.

Gia đình ông Thảo vốn theo Thiên Chúa giáo, thân thiết với giám mục Ngô Đình Thục. Nhờ mối quan hệ thân quen này, ông được giám mục Ngô Đình Thục giới thiệu với anh em Ngô Đình Diệm - Ngô Đình Nhu. 

Trước kẻ địch, Phạm Ngọc Thảo chơi "ván bài lật ngửa": Công khai quá khứ theo Việt Minh, những chức danh cách mạng thời kháng chiến chống Pháp. Ông dùng trí thông minh, bản lĩnh để thu phục sự tin cậy với anh em Diệm - Nhu. 

Trên thực tế, ông Phạm Ngọc Thảo từng được cho là có nhiều điểm bất lợi cho một tình báo viên, từ ngoại hình có khiếm khuyết đôi mắt, đến tính cách vô cùng hòa nhã, nhỏ nhẹ. Nhưng sự bất lợi đó cùng quá khứ hoạt động cho Việt Minh lại trở thành vỏ bọc tốt nhất cho Phạm Ngọc Thảo.

Từ khi chui vào hàng ngũ kẻ địch, Đại tá Phạm Ngọc Thảo trở thành một trong những nhân vật có tầm ảnh hưởng rất lớn trong quân đội Sài Gòn, khiến chính quyền địch thay đổi, tạo nên những rối ren và làm mất uy tín chính phủ địch.

Trong giai đoạn làm Tỉnh trưởng Bến Tre (cũ), Đại tá Phạm Ngọc Thảo có những đóng góp quan trọng như ngăn chặn, hạn chế thiệt hại của các cuộc hành quân quy mô lớn do địch gây ra.

Ông cũng chỉ đạo thả nhiều cán bộ cách mạng bị địch bắt, trong đó có đồng chí Võ Viết Thanh (tức Trung tướng Võ Viết Thanh, nguyên Chủ tịch UBND TPHCM). Số cán bộ này là hạt nhân của các phong trào cách mạng ở Bến Tre và cả nước sau này.

Từ năm 1963 đến 1965, sân khấu chính trị xã hội miền Nam có nhiều biến động, mâu thuẫn giữa chính quyền với người dân tăng lên, cùng với đó là sự chia rẽ, tranh giành giữa các đảng phái sau cái chết của anh em Ngô Đình Diệm. 

Thời điểm này, ông Phạm Ngọc Thảo nổi lên như một “nhà đảo chính chuyên nghiệp”, dựng ngọn cờ binh biến, gián tiếp tham gia hoặc trực tiếp tổ chức những cuộc gây rối nội bộ của địch, góp phần làm chậm bước chân Mỹ đưa quân vào Việt Nam. Cái tên Phạm Ngọc Thảo trở thành tiêu điểm trong nhiều tài liệu dội về các văn phòng quân Mỹ ở Sài Gòn và cả Washington.

Ngày 19/2/1965, Đại tá Phạm Ngọc Thảo tổ chức cuộc binh biến với mục đích bắt sống tướng Nguyễn Khánh.

Ông cùng một số tướng lĩnh điều xe tăng, thiết giáp, chiếm Bộ tổng tham mưu, Bộ tư lệnh biệt khu Thủ đô, Đài phát thanh Sài Gòn, Bến Bạch Đằng và sân bay Tân Sơn Nhất. Tuy nhiên, do không bắt sống được mục tiêu, 20h cùng ngày, ông tuyên bố chấm dứt đảo chính.

Không bắt được tướng Nguyễn Khánh nhưng ông Phạm Ngọc Thảo đã làm lung lay chính quyền Sài Gòn. Sau cuộc binh biến, Nguyễn Khánh tháo chạy, bị loại khỏi chính trường miền Nam. 

“Sự khủng hoảng chính trường mà Phạm Ngọc Thảo tạo ra chính là thời cơ, giúp lực lượng cách mạng tận dụng được những lợi thế, giúp Trung ương Đảng đánh giá tình hình.

Hành trình hoạt động đơn tuyến tạo nên sự nghiệp tình báo “độc nhất vô nhị” của ông Phạm Ngọc Thảo, nhưng nó cũng là vỏ bọc rất bí ẩn, khiến hậu thế không dễ dàng đánh giá đầy đủ những đóng góp của ông ấy”, PGS.TS Hà Minh Hồng - Phó Chủ tịch Hội khoa học Lịch sử TPHCM - chia sẻ với phóng viên Dân trí.

Lá thư gửi người thân trước khi qua đời và lời từ chối mệnh lệnh của tổ chức

“Chú Chín Thảo (tên ở nhà của ông Thảo - PV) hiền lắm, làm sao mà làm chính trị được”, đó là lời người trong gia đình vẫn nhắc về Đại tá Phạm Ngọc Thảo.

Trong sự nghiệp tình báo, ông Phạm Ngọc Thảo là chiến sĩ can đảm, tài ba, còn đời thường, ông luôn có trách nhiệm, thường xuyên gửi gắm tình yêu thương đối với vợ con, người thân trong họ hàng.

Trong những lá thư gửi bà Phạm Thị Nhiệm giai đoạn 1949-1953, ông động viên vợ khi vợ sinh con ở hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn; nhắn nhủ nỗi nhớ thương và niềm hạnh phúc khi được làm cha.

Bà Helena Phạm Ngọc Kim Chi - em kế ông Phạm Ngọc Thảo - cho biết thêm, ông Thảo rất có hiếu với cha mẹ, luôn đối xử tốt với người giúp việc trong nhà. Sau này, suốt những năm hoạt động trong chính quyền Sài Gòn, mỗi tháng đôi lần, ông về ăn cơm cùng gia đình, đưa cho bà Helena Phạm Ngọc Kim Chi một ít tiền, nói rằng đây là tiền thưởng công em gái cực khổ chăm sóc cha mẹ già.

Đầu năm 1965, khi từ Mỹ bí mật trở về để chuẩn bị cho cuộc đảo chính, Đại tá Phạm Ngọc Thảo vẫn không quên nhờ người mang đến cho em gái chiếc đồng hồ Seiko làm quà. Sáng sớm trước giờ đảo chính ngày 19/2/1965, ông còn ghé qua nhà lấy chiếc radio hư của cha mang đi sửa.

Trong cuộc gặp với phóng viên Dân trí, gia đình Đại tá Phạm Ngọc Thảo chia sẻ bức thư chưa từng được công bố của vị tình báo viên nổi tiếng. Theo ông Lê Trung Hòa, vào ngày 14/4/1965, hai tháng sau cuộc đảo chính thất bại và ba tháng trước khi qua đời, ông Phạm Ngọc Thảo có gửi một lá thư cho người cậu là họ hàng bên nội sống ở Cần Thơ.

Bức thư chỉ vài dòng ngắn ngủi: “Kính cậu Lộc. Xin cảm ơn cậu, anh em sẽ luôn ghi nhớ. Thất bại là mẹ thành công, nhất định sẽ đi đến cùng”.

Nói với người thân, có lẽ cũng là cách mà Đại tá Phạm Ngọc Thảo tự nói với chính mình. Trong giai đoạn ngặt nghèo, bị truy bắt quyết liệt, cái chết treo lơ lửng trên đầu, tiền bạc khó khăn, quân sĩ tan tác, nhưng khi nhiệm vụ còn dang dở, ông nhất quyết "đi đến cùng", một mình xoay xở và không rời trận địa. 

"Năm 2002, khi ba Thuần mất (đồng chí Gaston Phạm Ngọc Thuần, anh trai ông Phạm Ngọc Thảo - PV), cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt có ghé nhà chúng tôi thắp hương và kể cho gia đình một số câu chuyện về chú Chín Thảo.

Trong giai đoạn chú Thảo hoạt động bí mật, chú từng có cuộc họp mặt với đồng chí Võ Văn Kiệt tại nhà ông bà thân sinh (nay tại đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa - TPHCM, PV). Khi chú bị truy đuổi sau vụ đảo chính thất bại, tổ chức thấy chú đã bị lộ nên muốn đưa chú về chiến khu, nhưng chú không từ bỏ nhiệm vụ, quyết tâm ở lại. Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt vẫn luôn nuối tiếc vì không cứu được chú Phạm Ngọc Thảo”, ông Lê Trung Hòa kể.

Tháng 5/1965, Phạm Ngọc Thảo dự định tổ chức một cuộc đảo chính khác hòng lật ngược thế cờ, nhưng kế hoạch không thành, bị địch phản kích. Nhận thấy Phạm Ngọc Thảo là đối thủ đáng gờm của giới cầm quyền nên chính phủ Nguyễn Văn Thiệu - Nguyễn Cao Kỳ truy bắt, kết án tử hình ông vì tội đảo chính, treo thưởng 3 triệu đồng cho ai tìm được tung tích. 

Giữa tháng 7/1965, Phạm Ngọc Thảo bị phục kích ở một khu rừng tại Biên Hòa. Ông trúng đạn nhưng không chết, được các linh mục chăm sóc vết thương tại một tu viện.

Ngày 17/7/1965, ông không may sa vào tay địch. Kẻ thù dùng những đòn man rợ để tra tấn ông Phạm Ngọc Thảo, song ý chí sắt đá của ông không hề bị lay chuyển. Ông kiên định không để lộ tung tích, chỉ đáp lời “sẽ tiếp tục sứ mạng cho tới lúc thành công”.

Chịu cực hình tàn khốc đến chết, cuộc đời của vị tình báo viên kết thúc ở tuổi 43.

Nấm mồ "vô danh đặc biệt"

Nghe tin con trai bị sát hại, cụ Adrian Phạm Ngọc Thuần bất tỉnh vì sốc. Sức khỏe yếu dần, cụ qua đời sau đó vài năm.

Nỗi đau với gia đình Phạm Ngọc Thảo còn âm ỉ cho đến sau này, khi họ nghe những điều tiếng về ông, bởi vỏ bọc của tình báo viên chưa được hé màn công khai. Vợ con ông Phạm Ngọc Thảo cũng từng trải qua nhiều năm chật vật vì bị chính quyền Nguyễn Văn Thiệu đòi trục xuất khỏi nước Mỹ.

Cho đến lúc Phạm Ngọc Thảo hy sinh, không ai biết ông là một chiến sĩ tình báo của Hà Nội. Nấm mộ của ông đặt tại Nghĩa trang quân đội Sài Gòn, trên bia chỉ ghi vỏn vẹn dòng chữ “vô danh DB” (vô danh đặc biệt). Sau ngày miền Nam giải phóng năm 1975, khi cải táng mộ đưa về Nghĩa trang TPHCM, gia đình mới nhận ra ông nhờ chiếc xương hàm và dấu tích riêng trên răng. 

Từ năm 1982, sau khi phim Ván bài lật ngửa bắt đầu công chiếu, công chúng biết về nhân vật Nguyễn Thành Luân được nhà văn Trần Bạch Đằng xây dựng dựa trên nguyên mẫu là Phạm Ngọc Thảo, thì những giai thoại "vén màn bí mật" về Phạm Ngọc Thảo mới bắt đầu lưu truyền rộng rãi. 

Ngày 30/8/1995, 30 năm sau khi hy sinh, liệt sĩ Phạm Ngọc Thảo được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.

Lúc này, người ta mới biết rõ về thân thế người chiến sĩ cộng sản, biết về ván bài chính trị "độc nhất vô nhị" mà ông đã chọn. Ảnh trên bia mộ là bức ảnh cắt từ báo chí Sài Gòn, khi ông vẫn còn mặc quân phục chế độ cũ, nhưng ông là Đại tá Quân đội Nhân dân Việt Nam.

"Đại tá Phạm Ngọc Thảo một mình trong lòng địch, bị chính quyền Sài Gòn quản lý chặt chẽ, mang vỏ bọc đối nghịch với nhân dân. Gia đình, vợ con, họ hàng đều không biết thân phận thật sự của ông. 

Ông tin vào bản năng cách mạng, tình yêu nước, dám hy sinh. Ông không tính toán đến chuyện hậu thế đánh giá như thế nào. Ông qua đời trong sự hận thù của hai bên. Chính quyền Sài Gòn xem ông như kẻ thù, còn phía cách mạng khi đó cũng chỉ biết ông là đại tá của chính quyền Nguyễn Khánh, chưa nhận diện được ông là chiến sĩ tình báo cộng sản.

Cái chết của ông Phạm Ngọc Thảo rất đau đớn. Nấm mồ bằng đất của ông nằm vô danh hàng chục năm sau chiến tranh. Cách mạng cần những người cán bộ tình báo như ông Thảo, nhưng không phải ai cũng lựa chọn được như vậy. Chỉ một mình Phạm Ngọc Thảo làm được”, PGS.TS Hà Minh Hồng nhận định.

Cho đến nay, Đại tá Phạm Ngọc Thảo vẫn được hậu thế nhớ đến như tấm gương của một vị anh hùng can đảm, chính trực, người có cuộc đời phi thường, trải qua binh nghiệp kỳ lạ, chấp nhận cái chết bi tráng để đi đến cùng lý tưởng ông đã chọn.