Tỉnh trong nhóm nhỏ nhất Việt Nam nhưng sở hữu những điều đặc biệt
(Dân trí) - Tỉnh Ninh Bình nằm trong nhóm có diện tích nhỏ nhất nước ta, từng nhiều lần sáp nhập, chia tách. Hiện nay, địa phương này đang sở hữu những điều đặc biệt của Việt Nam và thế giới.
Danh xưng
Vùng đất Ninh Bình thời xa xưa phần lớn là vùng ngập mặn. Vào thế kỷ X, nơi đây là Kinh đô của nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam.
Thế kỷ thứ XIII, vùng đất này được gọi là phủ Trường Yên, thế kỷ XVIII (thời Hậu Lê) gọi là Thanh Hoa ngoại trấn. Năm Minh Mệnh thứ 12 (1831) đổi trấn Ninh Bình thành tỉnh Ninh Bình, tên gọi tỉnh Ninh Bình xuất hiện trên bản đồ Việt Nam từ đó.
Sau Cách mạng Tháng 8, ngày 9/10/1945, Hội đồng Chính phủ quyết định lập tỉnh Ninh Bình, thuộc Bắc Kỳ (Bắc Bộ sau này). Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1976, tỉnh Ninh Bình hợp với tỉnh Hà Nam (gồm Nam Định và Hà Nam) thành tỉnh Hà Nam Ninh.
Tỉnh Ninh Bình (bên phải), tỉnh Nam Định (bên trái) cách nhau sông Đáy từ năm 1992, sau khi chia tách ra từ tỉnh Hà Nam Ninh (Ảnh: Thái Bá).
Đến tháng 12/1991, Quốc hội khóa VIII kỳ họp thứ 10 quyết định tách tỉnh Ninh Bình ra khỏi tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 1/4/1992, tỉnh Ninh Bình chính thức được tái lập và đi vào hoạt động theo đơn vị hành chính mới.
Hiện nay, tỉnh Ninh Bình có diện tích 1.387,5km2 với dân số gần 1 triệu dân, bao gồm 7 đơn vị hành chính (2 thành phố và 5 huyện), gồm: Thành phố Hoa Lư, thành phố Tam Điệp, huyện Nho Quan, huyện Gia Viễn, huyện Yên Mô, huyện Yên Khánh và huyện Kim Sơn.
Vùng đất đế đô
Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh (sinh ra ở làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng, nay thuộc xã Gia Phương, Gia Viễn, Ninh Bình) sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn đã lên ngôi Hoàng đế, lập ra triều đại nhà Đinh và trở thành hoàng đế đầu tiên của Việt Nam sau 1.000 năm Bắc thuộc.
Vua Đinh Tiên Hoàng đặt tên nước là Đại Cồ Việt, lấy Hoa Lư quê hương là kinh đô. Kinh đô Hoa Lư tồn tại 42 năm, gắn với sự nghiệp của ba triều đại liên tiếp là nhà Đinh, nhà Tiền Lê và nhà Lý với các dấu ấn lịch sử. Năm 1010 vua Lý Thái Tổ dời kinh đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về Thăng Long (Hà Nội), từ đó Hoa Lư trở thành Cố đô.
Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư ở Ninh Bình, nơi từng là kinh đô nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước phong kiến tập quyền đầu tiên của Việt Nam (Ảnh: Thái Bá).
Các triều vua Lý, Trần, Lê, Nguyễn sau đó dù không đóng đô ở Hoa Lư nữa nhưng vẫn cho tu bổ và xây dựng thêm ở đây nhiều công trình kiến trúc như đền, lăng, đình, chùa, phủ.
Ngày nay, Cố đô Hoa Lư trở thành Khu di tích quốc gia đặc biệt, nằm trong vùng lõi của Di sản thế giới Tràng An (thuộc xã Trường Yên, thành phố Hoa Lư). Cố đô Hoa Lư hiện nay còn lại nhiều dấu tích của triều đại xưa như: Đền thờ và lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành; chùa Nhất trụ, đình Yên Thành, động Am Tiên...
Di sản thế giới "kép"
Ngày 25/6/2014, tại thủ đô Doha (Qatar) Ủy ban Di sản Thế giới thuộc Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) đã chính thức ghi danh Quần thể danh thắng Tràng An - tỉnh Ninh Bình vào danh mục Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.
Quần thể danh thắng Tràng An là di sản hỗn hợp (kép) đầu tiên của Việt Nam và Đông Nam Á. Di sản thế giới này có giá trị nổi bật toàn cầu về văn hóa, vẻ đẹp thẩm mỹ và địa chất địa mạo.
Quần thể danh thắng Tràng An - Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới đầu tiên của Việt Nam và Đông Nam Á (Ảnh: Ninh Mạnh Thắng).
Vùng di sản thế giới Tràng An có diện tích 6.226ha, vùng đệm có diện tích 6.026ha, hầu hết là núi đá vôi, đất ngập nước, các cánh đồng lúa và một phần khu dân cư hiện hữu, hiện nay nằm trọn trên địa bàn thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.
Mới đây, hội thảo quốc tế "Giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An và Phát triển thương hiệu của điểm đến Di sản thế giới" do Sở Du lịch Ninh Bình tổ chức, có sự tham gia của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, các tổ chức nổi tiếng trong nước và trên thế giới đã thông qua phương pháp lượng giá, giá trị kinh tế tổng thể của di sản.
Theo đó, tổng giá trị kinh tế (TEV) của khu Di sản thế giới Quần thể danh thắng Tràng An có tổng giá trị là 213 tỷ USD, nằm trong top những di sản có giá trị cao nhất trên thế giới hiện nay như: Tháp Eiffel (Pháp) 545 tỷ USD; Đấu trường La Mã (Ý) 114 tỷ USD; Tháp London (Anh) 89 tỷ USD; Bãi đá cổ Stonehenge 13 tỷ USD; Nhà thờ Duomo (Milan, Ý) ước khoảng 103 tỷ USD…
Vườn quốc gia đầu tiên
Vườn Quốc gia Cúc Phương nằm trên địa phận 3 tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa (Tây Bắc Bộ, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ). Cổng chính của vườn quốc gia và một phần lớn diện tích thuộc địa phận tỉnh Ninh Bình (tổng diện tích là 22.200ha, bao gồm: 11.350ha thuộc địa giới tỉnh Ninh Bình, 5.850ha thuộc tỉnh Thanh Hóa và 5.000ha thuộc tỉnh Hòa Bình).
Vườn quốc gia Cúc Phương, 6 năm liền được Tổ chức World Travel Awards bầu chọn và vinh danh là vườn quốc gia hàng đầu châu Á (Ảnh: Thái Bá).
Cúc Phương là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam được thành lập năm 1960. Nơi đây có hệ động thực vật phong phú đa dạng mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới. Những năm qua, Cúc Phương là một trung tâm du lịch, là điểm đến hấp dẫn tại Ninh Bình.
Trong 6 năm 2019-2024, Vườn quốc gia Cúc Phương liên tục được Tổ chức World Travel Awards bầu chọn và vinh danh là vườn quốc gia hàng đầu châu Á.
Đường bờ biển ngắn nhất
Ninh Bình thuộc vùng Đồng bằng Sông Hồng và nằm ở cửa ngõ cực Nam miền Bắc. Tỉnh này nằm ở vị trí ranh giới 3 khu vực địa lý: Tây Bắc, châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ.
Phía Bắc Ninh Bình giáp tỉnh Hà Nam, phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Nam Định, phía Tây Bắc giáp tỉnh Hòa Bình, phía Nam giáp tỉnh Thanh Hóa và Biển Đông.
Đường bờ biển dài 18km, ngắn nhất Việt Nam tại huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (Ảnh: Thái Bá).
Với đường bờ biển dài 18km, Ninh Bình là tỉnh có bờ biển ngắn nhất Việt Nam. Kim Sơn là huyện duy nhất của tỉnh này giáp biển, phía Bắc đường bờ biển huyện Kim Sơn giáp với huyện Nghĩa Hưng (Nam Định), phía Nam giáp với huyện Nga Sơn (Thanh Hóa). Bờ biển Kim Sơn cũng là vùng đặc biệt khi mỗi năm đất bồi lấn ra biển hàng trăm mét mỗi năm.
Theo quy hoạch xây dựng phát triển kinh tế xếp Ninh Bình vào vùng duyên hải Bắc Bộ, Ninh Bình cũng là 1 trong 8 tỉnh được Chính phủ Việt Nam quy hoạch thành thành phố trực thuộc trung ương.
Di sản thế giới Tràng An hiện nay của tỉnh Ninh Bình khá nổi bật, được thế giới biết đến là thành phố di sản cố đô (thành phố Hoa Lư), thành phố sở hữu danh hiệu UNESCO, thành phố du lịch nổi bật toàn cầu trên bản đồ du lịch thế giới (bên cạnh các thành phố như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Huế, Hội An (Quảng Nam), Hạ Long (Quảng Ninh).
Từ năm 1992, sau khi tái lập tỉnh, tỉnh Ninh Bình phát triển kinh tế tốc độ khá nhanh, thu ngân sách lớn nhất trong 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình. Về thu ngân sách, năm 2024, tỉnh Ninh Bình đạt 21.000 tỷ đồng; Hà Nam thu 17.000 tỷ đồng; Nam Định thu 13.000 tỷ đồng.
