Ngôi đền "cột mốc" chủ quyền ở biên giới Việt - Trung

Đền Xã Tắc tọa lạc tại một vị trí đặc biệt, cạnh bờ sông Ka Long (ranh giới biên giới Việt - Trung), thuộc khu 3 phường Ka Long, TP Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh.

Năm 2005 , di tích Đền Xã Tắc đã được công nhận là di tích cấp tỉnh. Đến năm 2020, ngôi đền này được cấp bằng xếp hạng di tích quốc gia.

Theo hồ sơ xếp hạng di tích, đền được xây dựng vào khoảng cuối thế kỉ XIII, đầu thế kỷ thứ XIV dưới thời nhà Trần để thờ thần Xã Tắc - Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa.

Tại đây thờ Xã Tắc Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, Cao Sơn Đại Vương, Long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ đã có công đến khai khẩn vùng đất này.

Theo lời kể của các cụ cao niên sống quanh khu vực này, trước kia, Đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô khá lớn gồm ba gian nhà, mặt quay về hướng Nam, mái lợp ngói âm dương.

Đầu thế kỷ XX, trong một lần bão lớn, Đền bị sạt lở và được nhân dân di chuyển vào trong khu vực Xoáy nguồn với quy mô nhỏ hơn. Trải qua những biến đổi thăng trầm của thời gian, đến nay, đền được trùng tu nhiều lần, lần trùng tu lớn nhất là vào năm 1879. 

Trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc năm 1979, đền bị phá hủy, chỉ còn lại một vài tấm bia và nền móng cũ. Sau năm 1989, đền được phục hồi lại với quy mô nhỏ.

Để đáp ứng mong mỏi của quần chúng nhân dân dân muốn có một cơ sở thờ tự khang trang, quy mô, năm 2009, Đền Xã Tắc đã được UBND tỉnh Quảng Ninh ra quyết định cho phép phục hồi và giao cho UBND TP Móng Cái làm chủ đầu tư giai đoạn I và Ban trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Quảng Ninh làm chủ đầu tư giai đoạn II, triển khai dự án bằng nguồn vốn xã hội hóa.

Đền được xây hai tầng tám mái với những họa tiết hoa văn chạm trổ truyền thống, tinh xảo, mái lợp ngói mũi hài. Hiện nay, Đền Xã Tắc vẫn còn lưu giữ được ba tấm bia cổ có niên đại từ những năm 1879, trên đó có ghi danh những người đã góp công, góp của để trùng tu, xây dựng lại đền.

Đền Xã Tắc là một di tích lịch sử văn hóa có quy mô lớn và lịch sử lâu đời. Đền từng là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh linh thiêng của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận.

Hàng năm, tại đền diễn ra 5 ngày lễ chính là ngày 16/1, 2/5, 16/8, 16/12, 18/12 (âm lịch). 

Nằm ở vị trí địa đầu của Tổ quốc, Đền Xã Tắc từng là nơi ghi dấu bao thăng trầm của lịch sử. Nhưng dù ở thời nào, dù bĩ cực hay thái lai, người dân nơi đây vẫn không quên hương khói, phụng thờ.

Đền không chỉ là một địa danh thu hút khách tham quan du lịch, một địa điểm văn hóa tâm linh, mà còn trở thành một "cột mốc" vững bền khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia.

Đền ghi dấu ấn lịch sử nơi ông cha ta trấn yên bờ cõi và khẳng định nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam nơi biên cương Tổ quốc.