Di tích "núi thơ" độc nhất vô nhị Việt Nam

Núi Non Nước (thành phố Ninh Bình, Ninh Bình) có tên cổ là Dục Thúy Sơn, nghĩa là "con chim chả tắm bên dòng sông nước bạc". Núi nằm ở vị trí ngã ba sông, giao giữa sông Vân và sông Đáy. Mới đây, ngọn núi này được xếp hạng Di tích cấp quốc gia đặc biệt.

Non Nước là một trong số ít những ngọn núi ở Việt Nam được mệnh danh là "núi thơ". Đây cũng được ví như bảo tàng thơ Hán Nôm và là nơi chứa đựng những bài thơ "có một không hai" ở nước ta hiện nay.

Núi Non Nước như một cuốn sách đá (các bài thơ khắc vào vách đá trên núi), lưu giữ hàng trăm bài thơ vào loại kiệt tác của các tao nhân mặc khách nổi tiếng. Nơi đây từ nhiều thế kỷ qua không chỉ là "cảnh tiên nơi cõi tục" mà còn là núi thơ với "thơ phú anh hoa đầy vách gấm" làm mê hồn du khách.

Trên núi hiện còn lưu giữ hơn 40 bài thơ khắc sâu vào các vách đá của các danh nhân lịch sử như: Trương Hán Siêu, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Thiệu Trị, Tự Đức, Phạm Sư Mạnh, Tản Đà… 

Các bài thơ Hán Nôm được dịch nghĩa cho thấy đây đều là những bài thơ hay từ nhiều thế kỷ trước ở nước ta. Các nhà nghiên cứu đánh giá, "núi thơ" Dục Thúy Sơn như một bảo tàng thơ Hán Nôm, bảo tàng thi ca của tạo hóa rất sống động và phong phú giữa đất trời.

Người khởi tạo bảo tàng thơ trên núi Non Nước (làm thơ khắc vào núi đầu tiên) là danh nhân văn hóa Trương Hán Siêu, một người con của đất Ninh Bình. 

Bài thơ đầu tiên ông sáng tác, khắc vào vách núi có tên là Núi Dục Thúy ngợi ca vẻ đẹp của núi và khát vọng tha thiết muốn trở về với quê hương vì sự quyến rũ của phong cảnh Dục Thúy tươi đẹp.

Sau đó, nhiều danh nhân đến Dục Thúy Sơn cũng đã để lại những bài thơ với các thể loại khác nhau, tả cảnh, tả tình gửi gắm niềm tâm sự riêng tư, suy ngẫm về sự hưng vong của đất nước và nhân tình thế thái. Nhiều nhất là loại thơ tứ tuyệt (bốn câu), ngũ ngôn (năm chữ), bát cú (tám câu), thất ngôn (bảy chữ).

Trên đỉnh núi Non Nước hiện nay có tượng đài Anh hùng Lương Văn Tụy, một chiến sỹ cách mạng trẻ tuổi của Ninh Bình thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Năm 1929, ông xung phong nhận nhiệm vụ mang cờ búa liềm lên núi Non Nước cắm để khích động tinh thần đấu tranh của quần chúng và kỷ niệm cách mạng tháng Mười Nga.

Dưới chân núi có chùa Non Nước hiện có đền thờ Trương Hán Siêu và một ngôi chùa cổ kính hàng trăm năm tuổi. Năm 1962, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng núi Non Nước là Danh thắng cấp quốc gia. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng nơi đây là Di tích cấp quốc gia đặc biệt.