Không hẹn mà gặp, World Cup 2022 sẽ là giải đấu cuối cùng của thế hệ kiệt xuất đời cuối 8X, với những siêu sao tài danh như Messi, C.Ronaldo, Benzema, Modric v.v.

Bóng đá nói riêng và thể thao nói chung đang chứng kiến sự thống trị của những ngôi sao sắp bước sang độ tuổi trung niên. Thống kê chỉ ra chưa một cầu thủ 9X nào giành được Quả bóng vàng hay danh hiệu Cầu thủ xuất sắc nhất thế giới. Minh chứng sống động hơn, tại giải vô địch bóng đá thế giới diễn ra ở Qatar, những tên tuổi lớn nhất hầu hết sinh từ năm 1985 đến 1988.

Lionel Messi, 35 tuổi, thủ lĩnh đội tuyển Argentina, có lẽ vẫn là cầu thủ xuất sắc nhất thế giới. Bằng tuổi Messi là Karim Benzema (Pháp), chủ nhân Quả bóng vàng 2022. Cristiano Ronaldo, tâm điểm dư luận túc cầu trước thềm World Cup và vẫn là cây săn bàn đáng tin cậy nhất của đội tuyển Bồ Đào Nha thậm chí 37, bằng tuổi với nhạc trưởng của đội tuyển Croatia, Luka Modric, cầu thủ mới đây nói đùa (hoặc thật) rằng anh có thể chơi bóng đến năm 50 tuổi.

4 cái tên vừa nêu là nguyên nhân tạo ra thống kê cay đắng cho thế hệ cầu thủ 9X nêu trên, khi những siêu sao 8X giành toàn bộ danh hiệu Quả bóng vàng từ năm 2007 đến nay. Tất nhiên sẽ có ý kiến cảm thấy một số Quả bóng vàng được trao không xứng đáng, đơn cử năm ngoái Lewandowski cũng xứng đáng giành chiến thắng chứ không chỉ riêng Messi. Chân sút cự phách này năm nay 34, nghiễm nhiên là chủ công của đội tuyển Ba Lan.

Chưa cầu thủ 9X nào giành Quả bóng vàng, cho dù một cầu thủ sinh năm 1990 năm nay đã 32 và cầu thủ sinh năm 1999 cũng đã qua độ tuổi 23. Trong khi đó, đại diện ưu tú nhất của thế hệ Gen Z, tay săn bàn sung mãn sinh năm 2000 Erling Haaland thậm chí còn không tham dự ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh tại Qatar vì đội tuyển Na Uy không thể vượt qua vòng loại.

Trong môn quần vợt, Roger Federer và Serena Williams vẫn nằm trong tốp ưu tú không lâu trước khi giải nghệ vào mùa hè vừa qua, lần lượt ở tuổi 41 và 40. Rafael Nadal, 36 tuổi và Novak Djokovic, 35 tuổi, vẫn là những tay vợt hàng đầu. Chỉ đến năm 2020, Dominic Thiem mới trở thành tay vợt 9X đầu tiên giành được một Grand Slam. Trên đường đua F1, Lewin Hamilton, 37 tuổi, dường như chỉ mới sa sút từ năm nay. LeBron James cũng bằng tuổi Hamilton hay C.Ronaldo và vẫn là cầu thủ bóng rổ cừ khôi. Trong khi đó, huyền thoại bóng bầu dục Tom Brady vừa tái xuất ở tuổi 45.

Nhìn vào xu hướng tăng tuổi thọ ở các vận động viên thể thao đỉnh cao nói chung và bóng đá nói riêng, thật dễ dàng để đi đến kết luận sự phát triển của khoa học trong dinh dưỡng lẫn y tế, cộng với việc luật lệ ngày càng chặt chẽ để bảo vệ những cầu thủ chơi bóng đã giúp họ kéo dài sự nghiệp.

Chắc chắn rằng các cầu thủ bóng đá ngày nay chăm sóc bản thân tốt hơn rất nhiều so với những tiền bối vĩ đại. George Best nghiện rượu. Johan Cruyff nghiện thuốc lá. Maradona nghiện ma túy. Rất nhiều cầu thủ bóng đá ngày nay ăn chay trường, tập luyện ngoài giờ ở CLB lẫn ở nhà, thậm chí tham gia các lớp thiền định. Càng lớn tuổi, các cầu thủ càng chăm sóc bản thân kỹ càng.

Lý giải về sự tỏa sáng ở độ tuổi "về già" của Benzema, ông Arsene Wenger, cựu HLV Arsenal đánh giá "cho đến tuổi 30, cậu ấy vẫn thừa 2 hay 3 kg", nhưng vài năm trở lại đây đương kim Quả bóng vàng sở hữu thân hình thật thanh thoát. Sau tuổi 30, Messi và Ronaldo cũng giảm cân với chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt.

Ngược dòng thời gian trở lại thập niên 1970 qua những cuốn băng ghi hình, không khó để bắt gặp những cầu thủ tham dự World Cup ở độ tuổi 20 nhưng lại sở hữu ngoại hình 40: tóc hói, răng thưa, da nhăn, mặt mập. Đó là hệ quả của thời kỳ hậu thế chiến khó khăn khiến bữa no duy nhất dồn hết vào buổi trưa và thói quen bù khú ở quán rượu cả ngày tồn tại cho đến gần cuối thế kỷ XX. Trong khi đó, những ngôi sao bóng đá ngày nay ăn làm nhiều bữa và cho dù bước qua tuổi 40 vẫn sở hữu thân hình cường tráng như tuổi 20. C.Ronaldo hay Zlatan Ibrahimovic là minh chứng.

Vì thể, luận điểm tuổi thọ ngày càng cao trong thể thao hoàn toàn có cơ sở logic. Chỉ có một vấn đề: số liệu thống kê chưa chứng minh được điều này. Các nhà phân tích dữ liệu tại các đội bóng hàng đầu Ngoại hạng Anh, giải đấu hấp dẫn nhất hành tinh hiện nay, cho biết chưa có dữ liệu dài hạn nào thể hiện độ tuổi cầu thủ hay các tay săn bàn tăng lên.

Năm ngoái, tờ The Athletic từng đăng tải bài viết nghiên cứu về độ tuổi đỉnh cao của các cầu thủ tại Ngoại hạng Anh dựa trên thời gian thi đấu. Kết luận được đưa ra: 27 tuổi là tuổi đỉnh cao của các trung phong, 26 với cầu thủ chạy cánh, 25 với hậu vệ biên và tiền vệ trung tâm. Ngoài ra, đúng là độ tuổi trung bình tham dự Champions League từ 1992/93 đến 2017/18 đã tăng, nhưng mức tăng chỉ khiêm tốn từ 24,9 lên 26,5. Ngược lại, ở các giải đấu hàng đầu Nam Mỹ đang có xu hướng độ tuổi ngày càng trẻ. Nói cách khác, Benzema là ngoại lệ. Messi hay C.Ronaldo càng dị biệt.

Vậy vì sao khoa học thể thao ngày càng phát triển nhưng tuổi thọ cầu thủ dường như không tăng lên? Câu trả lời là không chỉ người lớn tuổi biết chăm sóc bản thân. Các cầu thủ trẻ ngày nay cũng chuyên nghiệp hơn cả trong lẫn ngoài sân cỏ và có ưu thế về sự dẻo dai. Xu hướng chiến thuật chủ đạo đương đại là pressing kịch liệt: khi đội nhà mất bóng, các cầu thủ phối hợp cùng nhau để gây áp lực và truy đuổi đối phương.

Chạy nước rút trở thành chìa khóa. Thành công của đội bóng tỷ lệ thuận với tần suất chạy nước rút của các cầu thủ. Bất chấp sự chăm sóc tỉ mỉ bản thân, mọi cầu thủ đều suy giảm thế chất khi bước sang tuổi 30. Đầu tiên là sự dẻo dai. Tiếp đến là tim mạch bắt đầu giảm sức chịu đựng. Một cầu thủ bước qua tuổi 30 sẽ phản ứng chậm đi, nhảy thấp hơn, chưa kể hệ lụy di chứng chấn thương suốt cả sự nghiệp.

Thực tế không phải đợi đến ngày nay mới có những cầu thủ tuổi trung niên vẫn chơi bóng đỉnh cao. Cuối thập niên 2000, giới mộ điệu vẫn chứng kiến một loạt cầu thủ trên dưới 40 tỏa sáng tại đấu trường Champions League. Đó là Paolo Maldini, Alessandro Costacurta tại Milan hay Ryan Giggs và Edwin van der Sar ở Manchester United. Thập niên trước nữa có Lothar Matthaus, tuy chỉ nhỏ hơn Maradona một tuổi nhưng vẫn góp mặt tại World Cup 1998 và Euro 2000 trong màu áo đội tuyển Đức.

Vì thế, sự bền bỉ của những lão tướng chủ yếu do sự chăm sóc bản thân hơn là sự phát triển của khoa học!

Một ngày mùa đông 2008, ký giả Simon Kuper trên hành trình đi tìm bí mật của tuổi trẻ vĩnh cửu đã ghé thăm sân tập của AC Milan tại Milanello, một vùng quê cạnh hồ Como. Nơi đó có lẽ là đại bản doanh đẹp nhất trong thế giới bóng đá. Không khí trong lành, sân cỏ phẳng phiu tới từng ly. AC Milan thời điểm đó là đương kim vô địch Champions League và đăng quang với đội hình hầu hết trên 31 tuổi.

Kuper gặp gỡ Jean Pierre Meersseman, người đàn ông tóc hoa râm đứng đầu bộ phận y tế Milan và quản lý cả khu thí nghiệm sức khỏe cầu thủ. Khi được hỏi độ tuổi tối đa của cầu thủ chơi bóng đỉnh cao là bao nhiêu, Meersseman trả lời: "Tôi nghĩ khoảng 40. Trước đây nhiều nhất là 33, 34". Ông miễn cưỡng tiết lộ: "Nếu dự đoán được nguy cơ chấn thương, bạn có thể đề phòng cho các cầu thủ". Bằng cách nghiên cứu những cú nhảy, phòng thí nghiệm của Meersseman có thể dự đoán chính xác 70% nguy cơ chấn thương. Mỗi cầu thủ sẽ được xếp hạng nguy cơ trên thang điểm 10 dựa trên thể chất, tinh thần và sinh hóa. Những ai dưới 4,7 điểm đều có nguy cơ cao dính chấn thương. Nhờ công nghệ này, đội ngũ y tế của Milan đã giảm thiểu tới 90% ca chấn thương so với 5 năm trước.

Tuy nhiên, điều Meersseman nhấn mạnh với Simon Kuper và lý giải cho sự bền bỉ của Benzema ngày nay là… Ronaldo béo. Tiền đạo vĩ đại người Brazil chia tay bóng đá đỉnh cao vào năm 2008, khi mới 31 tuổi, và giải nghệ 3 năm sau. Anh ham vui và hầu như không quan tâm đến việc chăm sóc bản thân. Ấn tượng lớn nhất của Ronaldo béo với các bác sĩ tại Milan không phải kỹ thuật, tốc độ hay những pha dứt điểm điêu luyện. Điều ấn tượng nhất là khả năng đọc tình huống. "Cậu ấy nhận thức pha bóng cực nhanh và phản ứng quá xuất sắc". Nói cách khác, đối với Ro béo, các trận đấu diễn ra như quay chậm.

Phòng thí nghiệm Milan tin rằng khả năng đọc trận đấu, phân tích tình huống mới là yếu tố quan trọng nhất trên sân. Và phẩm chất này ngày càng cải thiện theo thời gian, ngay cả những cầu thủ tầm thường. Đó là lý do tại sao cứ già đi một tuổi, các cầu thủ có tỷ lệ chuyền bóng chính xác tăng thêm 0,25%.

Tuy nhiên, cải thiện khả năng đọc trận đấu là không đủ để các cầu thủ lớn tuổi tiếp tục chơi bóng đỉnh cao. Việc mất đi những phẩm chất khác gây tổn hại nhiều hơn việc cải thiện phẩm chất này. Các lão tướng đều phải thi đấu trên những đôi chân già cỗi. Chỉ một ít cầu thủ vĩ đại mới duy trì việc chơi bóng đến tuổi trung niên.

Trong các trận đấu không gian chơi bóng bị bóp nghẹt bởi pressing, sự nhạy bén của Benzema hay Messi, những người có thể tìm ra kẽ hở dù là nhỏ nhất, đơn giản quá giá trị và không thể đánh đổi. Các cầu thủ trẻ sẽ bù đắp cho những công việc các lão tướng không còn gánh vác được. Chẳng hạn tại PSG, tả biên Archraf Hakimi đóng vai trò như đôi chân của Messi, lấp đầy mọi khoảng trống siêu sao Argentina để lộ, giúp "anh già" tập trung "tư duy" để tạo ra đột biến.

Tương tự là Benzema tại Real Madrid. Tiền đạo người Pháp dành phần lớn thời gian đi dạo quanh vòng cấm. Benzema quét vị trí và hướng di chuyển của mọi cầu thủ xung quanh, như thể cánh tay băng bó được giấu một cái máy GPS. Sau đó, Benzema bất ngờ tăng tốc và giống như phát đi thông điệp: "Anh mày phát hiện ra kẽ hở rồi, đưa bóng ngay đây!". Xung quanh lão tướng người Pháp là Vinicius, Rodrygo, những cầu thủ đang tuổi đôi mươi.

"Những tiền đạo xuất sắc nhất châu Âu đều ngoài 30. Họ tận dụng mọi sai lầm của đối phương", Wenger kết luận. Thực tế, mỗi trận đấu các cầu thủ chỉ có ít phút cầm bóng. Khoảng 89 phút mỗi trận "chạy xe không". Thế nên việc chính trên sân là ra quyết định: Nên đứng ở đâu? Nên chạy như thế nào? Cầu thủ giỏi nhất là cầu thủ có nhiều phương án lựa chọn nhất.

Như tay vợt huyền thoại Roger Federer đánh giá: "Điều tôi thích nhất ở Messi có lẽ là khi anh ấy nhận bóng trong thế nhìn về khung thành, khi đó anh ấy có tầm nhìn rộng nhất. Sau đó, Messi sẽ thực hiện một đường chuyền tuyệt hảo, hoặc rê bóng, hoặc sút bóng. Luôn có tới 3 phương án và anh ấy là số hiếm cầu thủ có nhiều lựa chọn như vậy".

Cùng với tuổi tác, các cầu thủ xuất sắc học hỏi cách lựa chọn phương án tối ưu từ bộ kỹ năng của bản thân. HLV Pep Guardiola từng nói nếu xem Messi rê bóng và nhấn nút tạm dừng, bạn sẽ thấy La Pulga luôn đưa ra lựa chọn tối ưu. Thế nhưng Messi cũng mất nhiều năm để đạt đến cảnh giới ấy. Từ năm 2005 đến 2008, tỷ lệ chuyền bóng chính xác, chuyền bóng vào vòng cấm và kiến tạo của anh không ngừng tăng. Sau đó Messi đạt tỷ lệ rê bóng qua người cao hơn đồng thời giảm tần suất. Ở tuổi 32, Messi đã nói: "Tôi học được cách đọc trận đấu tốt hơn, vào thời điểm và vị trí ấy tôi cần hiệu quả và quyết đoán!".

Ngoài khả năng đọc tình huống và ra quyết định, năm tháng giúp các cầu thủ giỏi kiềm chế cảm xúc hơn. Trong cuốn tự truyện Adrenaline mới ra mắt, Ibrahimovic có mô tả khoảnh khắc Milan được hưởng quả phạt đền trước Roma. Franck Kessi, đồng đội của Zlatan, nói rằng anh hãy thực hiện cú sút 11m. Ibrahimovic, người biết mình sắp bị thay ra, viết:

"10 năm trước, tôi sẽ ôm lấy trái bóng và sút. Cái tôi trong con người sẽ ép tôi ghi bàn thắng thứ hai rồi rời sân. Nhưng điều tôi muốn bây giờ là toàn đội có được sự tự tin và cảm nhận được trách nhiệm trên sân… Tôi sẽ sớm rời sân và họ cần đủ mạnh mẽ để mang về 3 điểm cho đội nhà.

Tôi trả lời: "Không, Franck! Cậu đá đi".".

Kessie ghi bàn, Ibrahimovic rời sân và Milan giành chiến thắng. Ibra phản ánh: "Tôi từng 100% adrenaline, nhưng bây giờ tôi là adrenaline (hormone cảm xúc) và sự cân bằng".

Tất nhiên, không thể phủ nhận sự phát triển của khoa học thể thao giúp bảo tồn cơ thể các cầu thủ tốt hơn. Hãy thử tưởng tượng nếu những huyền thoại trong quá khứ cũng có được điều kiện chăm sóc tương tự. Lúc đó, lịch sử World Cup có thể rất khác.

Brazil hoàn toàn có thể vô địch World Cup 1974 nếu Pele thi đấu, tại giải đấu này Vua bóng đá mới chỉ 33. Cruyff không tham dự World Cup 1978 dù mới 31. Tuy còn những nguyên nhân khác nhưng thời điểm này Thánh Johan đã bắt đầu sa sút phong độ. Và dù không có ông, Hà Lan vẫn vào tới chung kết. Thử hình dung Maradona thon gọn và sung mãn hơn ở tuổi 29, khi ông kéo Argentina lết vào chung kết World Cup 1990. Còn Ronaldo béo, tiền đạo này đã bắt đầu ục ịch ở tuổi 29, khi tham dự World Cup 2006.

Tựu trung World Cup 2022 vô tình phản ánh ước mơ của những thế hệ đi trước. Tuổi 34, Benzema là đương kim Quả bóng vàng, Messi là cầu thủ xuất sắc nhất hành tinh. Tuổi 32, Thomas Muller vẫn là kỳ hoa dị thảo của giới túc cầu với danh xưng Raumdeuter. Tuổi 33 hay tuổi 37, Lewandowski và C.Ronaldo vẫn là những tay săn bàn cự phách. Và tuổi 38, Modric chưa hề phai nhạt nét tài hoa của nhạc trưởng hàng đầu.

Nhưng thời gian sẽ không bỏ qua bất cứ ai. Thật khó hình dung 4 năm nữa những Messi, Ronaldo hay Benzema tiếp tục tung hoành tại giải bóng đá lớn nhất hành tinh. Họ đã ở với chúng ta quá lâu để chúng ta xem nhẹ đi giá trị của sự chia ly, ký ức hay nỗi nhớ nhung. Cuối cùng, thứ giết chết chúng ta là kỷ niệm. Thế nên, World Cup 2022 chính là cơ hội để người hâm mộ tận hưởng những giọt tinh túy cuối cùng của thế hệ tài hoa đời cuối 8X. Một thập niên nữa đang tàn phai.

Nội dung: Khải Hưng

Thiết kế: Đỗ Diệp