Bài toán chuyển đổi xe máy chạy xăng của Hà Nội

Ngày 12/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính ký chỉ thị 20/CT-TTg về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Trong đó, lãnh đạo Chính phủ giao thành phố Hà Nội thực hiện các giải pháp, biện pháp để các tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, lộ trình đến ngày 1/7/2026 không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 1/1/2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.

Đây là lộ trình quyết liệt để đưa Thủ đô thành đô thị xanh, sạch, bớt khói bụi và ùn tắc. Nhưng để chính sách này đi vào đời sống, chắc chắn Hà Nội có rất nhiều việc cần làm, đặc biệt là làm sao để đưa lộ trình này thành câu chuyện của chính người dân, để họ thấy mình là nhân vật chính trong hành trình chuyển đổi xanh.

Hà Nội hiện có hơn 6,9 triệu xe máy, phần lớn chạy xăng, góp phần đáng kể vào ô nhiễm không khí trên địa bàn. Chỉ thị 20, với lộ trình như nêu trên là nỗ lực đưa Hà Nội bắt kịp xu thế đô thị bền vững. Nhưng kế hoạch này không mới.

Từ năm 2017, Hà Nội đã thông qua Đề án hạn chế xe máy đến năm 2030, thế nhưng tiến độ ì ạch: giao thông công cộng chỉ đáp ứng 20% nhu cầu, trạm sạc xe điện còn lác đác (khoảng 200 điểm), và kiểm soát khí thải xe máy gần như chưa làm. Chỉ thị 20, với thời hạn 12 tháng không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1 đặt ra khối lượng công việc – theo tôi là rất lớn - để đảm bảo tính khả thi.

Người dân rất quan tâm đến lộ trình này là điều dễ hiểu. Xe buýt điện hay tàu điện Cát Linh - Hà Đông chưa đủ sức thay thế xe máy – “người bạn” len lỏi mọi ngõ ngách, hợp với lối sống Hà Nội. Xe điện thì đắt, 30-50 triệu đồng/chiếc, trong khi trạm sạc còn hiếm.

Chính sách ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường là cần thiết, nhưng nhiều bài toán cần lời giải cụ thể để tạo sự đồng thuận. Nhìn ra thế giới, nhiều nơi đã biến chính sách xanh thành câu chuyện của dân chúng. London (Vương quốc Anh) áp dụng “khu vực phát thải thấp” (ULEZ) từ năm 2019, thu phí xe xăng, trợ giá xe điện, và mở rộng xe buýt điện, giúp giảm 20% khí thải giao thông sau ba năm.

Họ dùng truyền thông kể chuyện người dân tiết kiệm chi phí và sống khỏe hơn nhờ ULEZ. Amsterdam (Hà Lan) khuyến khích xe đạp và xe điện qua trợ cấp, làn đường riêng, và chiến dịch “sống xanh, sống chất”, giúp bộ phận đáng kể người dân chủ động chọn phương tiện xanh.

Thâm Quyến (Trung Quốc) thì cấm xe máy chạy xăng ở trung tâm từ năm 2018, trợ giá 40% xe điện, xây 36.000 trạm sạc. Họ làm truyền thông cực chất: các ngôi sao hàng đầu quảng bá trên mạng xã hội, tham gia kể chuyện shipper (người giao hàng) đã tiết kiệm tiền nhờ xe điện như thế nào; tổ chức sự kiện “ngày không xe xăng” cho dân thử xe miễn phí, thúc đẩy 80% xe máy người dân sử dụng trên địa bàn chuyển sang điện vào năm 2023.

Hà Nội cần tham khảo kinh nghiệm, nhưng phải sáng tạo để chính sách thành câu chuyện của người dân. Trước hết, phải “chạy nước rút” xây hạ tầng: tăng xe buýt điện, hoàn thiện tàu điện Nhổn - Ga Hà Nội, mở rộng trạm sạc lên 1.000 điểm trước 2026.

Thứ hai, theo tôi chính quyền nên tính toán có hỗ trợ tài chính thiết thực, ví dụ trợ giá 30-50% xe điện, trả góp 0% lãi suất, thu mua xe máy cũ để giảm gánh nặng. Nhưng mấu chốt là truyền thông phải khiến người dân thấy mình là nhân vật chính. Có thể làm ứng dụng “Hà Nội Xanh”, tích hợp bản đồ trạm sạc, ưu đãi, và điểm thưởng đổi vé tàu điện hay quà tặng khi dùng phương tiện xanh – giống kiểu trò chơi (game) sống xanh ở Singapore.

Thành phố có thể tổ chức “Ngày xe điện Hà Nội”, cho dân thử xe miễn phí, cá nhân hóa xe bằng sticker (nhãn dán), màu sắc để thu hút giới trẻ. Tuyển “đại sứ xanh” từ shipper, sinh viên, tiểu thương, để họ chia sẻ trải nghiệm trên các phương tiện truyền thông và mạng xã hội – như anh shipper quay video giao hàng bằng xe điện, vừa nhanh vừa tiết kiệm. Tổ chức cuộc thi “ngõ xanh, phố sạch” giữa các khu phố, nơi phố nào dùng nhiều xe điện nhất được cải tạo hạ tầng, khơi dậy tinh thần thi đua.

Dùng công nghệ thực tế ảo (VR) tại trung tâm thương mại, cho người dân thấy Hà Nội 2030 với không khí trong lành, đường phố hiện đại. Video ngắn trên TikTok, YouTube, với những người nổi tiếng kể chuyện sống xanh một cách gần gũi, sẽ dễ lan tỏa.

Ngoài ra, thành phố có thể tổ chức diễn đàn trực tuyến để dân góp ý, giúp người dân cảm thấy chính sách này là của họ và vì họ. Một chiến dịch như “Hà Nội xanh, tôi chọn điện” có thể đánh thức niềm tự hào địa phương, khiến dân chúng muốn đồng hành.

Chuyển đổi xanh không chỉ là thay xe, mà là thay đổi tư duy. Hà Nội có tiềm năng lớn, với ngân sách mạnh và sự ủng hộ từ trung ương. Nhưng cần đưa chỉ thị 20 trở thành câu chuyện của mỗi người dân.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!