Trú ẩn trong vàng: Cái giá thật sự của làn sóng gom vàng toàn cầu

Thế giới đang chứng kiến một cuộc đua âm thầm nhưng quyết liệt. Các ngân hàng trung ương (NHTW) toàn cầu đang đẩy mạnh tích trữ vàng với tốc độ chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Động thái này diễn ra trong bối cảnh bất ổn địa chính trị gia tăng, lo ngại về lạm phát dai dẳng và những thay đổi chính sách tiềm năng từ các cường quốc, đặc biệt là chính sách thuế quan. 

Theo dữ liệu mới nhất từ Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) và Reuters, năm 2024 chứng kiến lượng mua ròng kỷ lục của các NHTW, lên tới hơn 1.000 tấn, và riêng quý cuối năm đạt 333 tấn, tăng 54% so với cùng kỳ năm trước.

Tại sao vàng, một kim loại cổ xưa, lại trở thành tâm điểm trong kỷ nguyên tài chính số? Phải chăng đây là chiến lược phòng thủ khôn ngoan của các quốc gia trước cơn bão kinh tế sắp tới, hay chính "cơn sốt" này lại đang gieo mầm cho những rủi ro hệ thống mới?

Vàng - hào quang trú ẩn xuyên thời gian

Lịch sử kim loại vàng gắn liền với lịch sử văn minh và kinh tế nhân loại. Vượt lên trên giá trị trang sức hay công nghiệp, vàng đã khẳng định vị thế là "nơi trú ẩn an toàn" tối thượng mỗi khi thế giới chao đảo. Không phải ngẫu nhiên mà vàng được lựa chọn. Đặc tính vật lý độc đáo (không bị oxy hóa, dễ chia nhỏ, dễ vận chuyển) cùng sự khan hiếm tương đối đã biến nó thành phương tiện lưu trữ giá trị và trao đổi đáng tin cậy từ hàng nghìn năm trước.

Nhìn lại những cột mốc lịch sử quan trọng, vai trò của vàng càng trở nên rõ nét:

Thời kỳ bản vị vàng (Gold Standard): Từ thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, nhiều quốc gia neo giá trị tiền tệ của mình vào một lượng vàng cố định. Hệ thống này, dù có những hạn chế, đã tạo ra một kỷ nguyên ổn định tỷ giá hối đoái và thúc đẩy thương mại quốc tế. Sự sụp đổ của hệ thống Bretton Woods vào năm 1971, khi Mỹ từ bỏ việc chuyển đổi USD sang vàng, đánh dấu sự kết thúc của bản vị vàng chính thức, nhưng không làm mất đi sức hấp dẫn tâm lý và chiến lược của kim loại này.

Đại suy thoái (1929-1939): Khi niềm tin vào hệ thống ngân hàng và tiền giấy sụp đổ, người dân và chính phủ các nước đổ xô tìm đến vàng như một cứu cánh. Việc tích trữ vàng trở thành ưu tiên quốc gia để bảo toàn tài sản và ổn định kinh tế.

Thế chiến II (1939-1945): Vàng không chỉ là phương tiện tài trợ cho các chiến dịch quân sự khổng lồ mà còn là tài sản dự trữ chiến lược, giúp các quốc gia duy trì sức mạnh kinh tế và chuẩn bị cho giai đoạn tái thiết hậu chiến.

Khủng hoảng dầu mỏ và lạm phát thập niên 1970: Cú sốc giá dầu cùng với chính sách tiền tệ nới lỏng đã đẩy lạm phát toàn cầu lên mức phi mã. Đồng USD mất giá mạnh sau "Cú sốc Nixon" (Nixon Shock). Trong bối cảnh đó, giá vàng tăng vọt khi nhà đầu tư tìm cách bảo vệ tài sản khỏi sự ăn mòn của lạm phát.

Khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008: Sự sụp đổ của Lehman Brothers và nguy cơ tan rã hệ thống tài chính khiến nhà đầu tư mất niềm tin vào các tài sản giấy. Vàng một lần nữa tỏa sáng. Theo U.S. Money Reserve, giá vàng đã tăng ngoạn mục khoảng 150% từ năm 2007 đến 2011, khẳng định vai trò "hầm trú ẩn" trong cơn địa chấn tài chính.

Những bài học lịch sử này cho thấy một quy luật: niềm tin vào vàng tỷ lệ nghịch với niềm tin vào hệ thống tiền tệ fiat (tiền pháp định) và sự ổn định kinh tế - chính trị. Chính vì lẽ đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi trong bối cảnh hiện tại, vàng lại một lần nữa được các NHTW đặt lên bàn cân chiến lược.

Làn sóng mua vàng hiện tại: Bão táp ngầm dưới bề mặt yên tĩnh

Trong bối cảnh bất ổn kinh tế toàn cầu, nhiều quốc gia đã đẩy mạnh mua vàng như một chiến lược bảo vệ tài chính. Trong năm 2024, các NHTW đã đẩy mạnh mua vàng, với tổng cộng hơn 1.000 tấn vàng, theo World Gold Council. Đặc biệt, trong quý cuối năm 2024, lượng mua vàng tăng 54% so với cùng kỳ năm trước, đạt 333 tấn.

Trung Quốc là một ví dụ điển hình, với việc liên tục mua vàng suốt 18 tháng tính đến tháng 5/2024, dù không công bố cụ thể số lượng. Sau 6 tháng tạm dừng, PBOC đã nối lại việc mua ròng vàng vào tháng 11/202. Tính đến cuối tháng 3/2025, dự trữ vàng của Trung Quốc là 73,7 triệu ounce.

Tương tự, Thổ Nhĩ Kỳ và Ấn Độ đều được ước tính đã mua khoảng 100 tấn vàng mỗi nước. Thổ Nhĩ Kỳ tăng dự trữ vàng nhằm đa dạng hóa khỏi sự phụ thuộc vào đồng USD, trong khi Ấn Độ xem vàng là công cụ phòng ngừa lạm phát hiệu quả. Ba Lan cũng nổi bật khi mua vào 90 tấn vàng, với mục tiêu nâng tỷ trọng vàng trong dự trữ ngoại hối quốc gia lên mức 20%, theo Tổ chức Vàng Thế giới (World Gold Council).

Gregory Shearer từ J.P. Morgan nhận định: "Chúng tôi duy trì triển vọng tăng giá dài hạn đối với vàng vì các kịch bản kinh tế vĩ mô có khả năng xảy ra nhất trong năm 2025 vẫn nghiêng về xu hướng tăng giá cho kim loại này". Ông cũng nhấn mạnh rằng sự không chắc chắn chính trị gia tăng, đặc biệt từ các chính sách thuế quan của ông Trump, sẽ tiếp tục thúc đẩy nhu cầu vàng.

World Gold Council dự báo rằng nhu cầu vàng từ các ngân hàng trung ương sẽ vượt 500 tấn trong năm 2025, đóng góp 7-10% vào hiệu suất giá vàng.

Giải mã động lực và mặt trái của làn sóng "gom vàng"

Tại sao các NHTW lại đồng loạt hành động như vậy? Có 3 động lực chính đang thúc đẩy xu hướng này:

Đa dạng hóa dự trữ khỏi đồng USD: Trung Quốc, theo Newsweek, đã tích cực mua vàng để giảm phụ thuộc vào đô la Mỹ. Lina Thomas từ Goldman Sachs lưu ý rằng các NHTW ở các nước mới nổi, như Trung Quốc, đã tăng mua vàng kể từ năm 2022 do lo ngại về các biện pháp trừng phạt tài chính và nợ công Mỹ.

Bảo vệ trước lạm phát: Các chính sách kinh tế của ông Trump, như cắt giảm thuế và tăng chi tiêu chính phủ, có thể gây lạm phát. Vàng, với vai trò chống lạm phát, trở thành lựa chọn hấp dẫn. U.S. Money Reserve ghi nhận giá vàng tăng 25% trong cuộc suy thoái do Covid-19 năm 2020, minh chứng cho khả năng bảo vệ giá trị của vàng.

Rủi ro địa chính trị: Căng thẳng địa chính trị khiến các quốc gia tìm kiếm tài sản không bị ảnh hưởng bởi trừng phạt hoặc biến động chính trị. Vàng, như một tài sản "vô danh", đáp ứng yêu cầu này.

Mặc dù việc mua vàng mang lại lợi ích cho từng quốc gia, xu hướng này tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nền kinh tế toàn cầu:

Giảm thanh khoản hệ thống tài chính: Vàng không sinh lời và khó chuyển đổi như trái phiếu chính phủ. Nếu dự trữ toàn cầu đổ quá nhiều vào vàng, các ngân hàng trung ương có thể gặp khó khăn trong việc ứng phó với cú sốc kinh tế, làm giảm thanh khoản hệ thống tài chính.

Tăng giá vàng gây áp lực tài chính: Nhu cầu vàng tăng cao đã đẩy giá vàng lên mức kỷ lục, vượt ngưỡng 3.200 USD/ ounce. Điều này gây áp lực tài chính cho các quốc gia có ngân sách hạn chế.

Nguy cơ thiếu hụt vàng: Nếu nhu cầu vượt cung, thị trường vàng có thể đối mặt với thiếu hụt, dẫn đến biến động giá mạnh. Fortune Europe báo cáo rằng thời gian chờ rút vàng từ Ngân hàng Anh đã tăng gấp 8 lần do lo ngại về thuế quan của ông Trump.

Chi phí cơ hội: Vàng không mang lại lợi nhuận như cổ phiếu hoặc trái phiếu. Việc ưu tiên vàng có thể khiến các ngân hàng trung ương bỏ lỡ cơ hội đầu tư vào tài sản sinh lời, làm giảm hiệu quả quản lý dự trữ.

World Gold Council cảnh báo rằng nếu nhu cầu vàng từ các ngân hàng trung ương giảm dưới 500 tấn, giá vàng có thể chịu áp lực giảm, gây thêm bất ổn cho thị trường tài chính.

Nhà đầu tư cá nhân và vàng: Tỉnh táo giữa "cơn sốt"

Chứng kiến các NHTW rầm rộ mua vàng, nhiều nhà đầu tư cá nhân cũng bị cuốn theo tâm lý muốn sở hữu kim loại quý này. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải phân biệt rõ ràng giữa chiến lược của một quốc gia và chiến lược của một cá nhân.

Tại sao NHTW mua vàng? Trên bình diện vĩ mô, việc tích trữ vàng là chiến lược hợp lý. Vàng không chịu ảnh hưởng bởi chính sách của bất kỳ quốc gia nào, giúp giảm rủi ro từ sự mất giá của đồng USD hoặc các biện pháp trừng phạt kinh tế.

Trong bối cảnh chính sách của ông Trump có thể gây bất ổn kinh tế toàn cầu, vàng trở thành công cụ bảo vệ lợi ích quốc gia. World Gold Council nhấn mạnh rằng vàng là "tài sản chiến lược" giúp các quốc gia duy trì ổn định kinh tế dài hạn, đặc biệt trong lạm phát hoặc khủng hoảng tài chính.

Tuy nhiên, đối với nhà đầu tư cá nhân, đầu tư quá mức vào vàng không phải là lựa chọn tối ưu vì:

Biến động giá cao: Giá vàng có thể biến động mạnh trong ngắn hạn. Ví dụ, sau bầu cử Mỹ, giá vàng giảm từ 2.800 USD/ounce xuống 2.618 USD/ounce, cho thấy rủi ro biến động. Từ đầu năm tới nay, giá vàng tăng từ 2.600 USD/ounce lên gần 3.300 USD/ounce là mức tăng rất cao. Chỉ riêng một tuần qua, giá vàng thế giới tăng thêm khoảng 270 USD/ounce. Bởi vậy, nếu tình hình bình ổn trở lại, trong 1 tuần giá vàng giảm 200-300 USD/ounce cũng là bình thường.

Chi phí cơ hội: Đầu tư quá nhiều vào vàng đồng nghĩa với việc bỏ lỡ cơ hội đầu tư vào các tài sản sinh lời cao hơn như cổ phiếu hoặc bất động sản. Trong dài hạn, cổ phiếu và trái phiếu thường mang lại lợi nhuận vượt trội so với vàng.

Các chuyên gia tài chính khuyên rằng vàng chỉ nên chiếm 5-10% danh mục đầu tư để đa dạng hóa và bảo vệ trước lạm phát, thay vì trở thành tài sản chính.

Nhà đầu tư cá nhân có thể cân nhắc các quỹ ETF vàng hoặc quỹ tương hỗ theo dõi giá vàng, giúp giảm chi phí lưu trữ và tăng tính thanh khoản so với vàng vật chất. Lina Thomas từ Goldman Sachs cảnh báo rằng các nhà đầu tư cá nhân cần thận trọng với biến động giá vàng, đặc biệt khi cạnh tranh với các ngân hàng trung ương và quỹ ETF.

Xu hướng các NHTW tăng cường mua vàng, đặc biệt sau khi ông Trump tái đắc cử và ban hành chính sách thuế quan "có đi có lại" với hơn 180 quốc gia, phản ánh sự lo ngại sâu sắc về bất ổn kinh tế và địa chính trị. Nhiều nước đang tìm cách bảo vệ nền kinh tế bằng cách đa dạng hóa dự trữ và giảm phụ thuộc vào USD.

World Gold Council dự báo nhu cầu vàng từ các ngân hàng trung ương sẽ vượt 500 tấn trong năm 2025, với tác động tích cực đến giá vàng. Goldman Sachs cũng vừa nâng dự báo giá vàng lên 3,700 USD mỗi ounce vào cuối năm 2025, nhờ nhu cầu mạnh mẽ từ các ngân hàng trung ương và quỹ ETF.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, vai trò của vàng sẽ tiếp tục là chủ đề đáng chú ý. Liệu vàng sẽ là nơi trú ẩn an toàn hay trở thành nguồn bất ổn mới? Câu trả lời phụ thuộc vào cách các quốc gia và nhà đầu tư quản lý tài sản này trong những năm tới.