Sắp bỏ thuế khoán, chuyên gia đề nghị nâng ngưỡng chịu thuế hộ kinh doanh

Từ năm sau, ngành thuế sẽ chấm dứt hoàn toàn phương thức thu thuế khoán đối với hộ kinh doanh - hình thức đã tồn tại nhiều năm và gây nhiều tranh cãi về tính minh bạch. Thay vào đó, hộ kinh doanh sẽ chuyển sang tự kê khai, tự nộp thuế, tương tự doanh nghiệp nhưng theo mô hình đơn giản hơn. Đây là nội dung quan trọng trong Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán” của Bộ Tài chính.

Theo đề án, hộ kinh doanh sẽ được phân thành 3 nhóm, gắn với từng mức doanh thu và phương pháp quản lý thuế tương ứng.

Phân loại hộ kinh doanh thành 3 nhóm

Nhóm 1 là các hộ kinh doanh có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm. Nhóm này được miễn nộp thuế giá trị gia tăng, thu nhập cá nhân. Họ cũng không cần áp dụng sổ sách kế toán phức tạp nhưng vẫn phải thực hiện kê khai định kỳ. Các hộ này có thể lựa chọn kê khai 2 lần/năm vào đầu và giữa/cuối năm hoặc chọn thời điểm phù hợp.

Nhóm 2 là các hộ kinh doanh có doanh thu từ 200 triệu đến dưới 3 tỷ đồng. Nhóm này bắt buộc nộp thuế theo phương pháp trực tiếp trên doanh thu, đồng thời có thể tự nguyện đăng ký phương pháp khấu trừ nếu đủ điều kiện. Trong đó: Thuế giá trị gia tăng phải nộp = doanh thu x tỷ lệ %; thuế thu nhập cá nhân phải nộp = doanh thu x tỷ lệ %. 

Các ngành nghề kinh doanh khác nhau sẽ có tỷ lệ % khác nhau.

Mức thuế suất được ấn định theo từng nhóm ngành nghề cụ thể, gồm: 1% đối với hoạt động phân phối, cung cấp hàng hóa; 5% đối với dịch vụ và xây dựng không bao thầu vật liệu; 3% đối với sản xuất, vận tải, dịch vụ gắn với hàng hóa và xây dựng có bao thầu vật liệu và 2% đối với các hoạt động kinh doanh còn lại.

Hộ kinh doanh này không cần tuân theo chế độ kế toán phức tạp, nhưng vẫn phải lập sổ sách đơn giản, có biểu mẫu theo quy định. Họ phải kê khai thuế 4 lần một năm (theo quý).

Một điểm mới đáng chú ý là hộ kinh doanh nhóm này có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm, đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ và dịch vụ trực tiếp tới người tiêu dùng, sẽ phải xuất hóa đơn điện tử từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế. Đây được xem là biện pháp giảm thất thu và tăng tính minh bạch trong giao dịch. Các hộ này cũng phải mở tài khoản ngân hàng riêng phục vụ kinh doanh và sẽ được hỗ trợ phần mềm kế toán miễn phí.

Nếu doanh thu của hộ kinh doanh vượt 3 tỷ đồng trong 2 năm liên tiếp, họ sẽ được chuyển sang nhóm quản lý cao hơn.

Nhóm 3 là các hộ kinh doanh có doanh thu trên 3 tỷ đồng một năm. Đây là nhóm lớn nhất về quy mô và sẽ áp dụng phương pháp khấu trừ thuế, tương tự doanh nghiệp. Thuế giá trị gia tăng phải nộp bằng thuế đầu ra trừ thuế đầu vào; thuế thu nhập cá nhân được tính 17% trên lợi nhuận sau khi trừ chi phí hợp lý.

Hộ kinh doanh trong nhóm này phải xuất hóa đơn điện tử, sử dụng tài khoản ngân hàng phục vụ kinh doanh và kê khai thuế theo tháng nếu doanh thu trên 50 tỷ đồng, hoặc theo quý nếu dưới ngưỡng này.

Ngưỡng chịu thuế cho hộ kinh doanh nên như thế nào?

Theo Đề án cải cách thuế đối với hộ kinh doanh, từ năm sau ngưỡng chịu thuế sẽ được áp dụng ở mức 200 triệu đồng doanh thu/năm. Tuy nhiên, trong bối cảnh Chính phủ đang rà soát toàn diện chính sách thuế với hộ kinh doanh, nhiều chuyên gia cho rằng mức ngưỡng này đã lạc hậu so với mặt bằng giá cả và mức sống hiện nay. Một số ý kiến đề xuất nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế lên ít nhất 1 tỷ đồng/năm để bảo đảm phù hợp thực tế.

Ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín, cho rằng hộ có doanh thu dưới 1 tỷ đồng nên được miễn thuế, bất kể hoạt động trong lĩnh vực nào. Với các hộ kinh doanh trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản, công nghiệp và xây dựng, nếu doanh thu từ 1-3 tỷ đồng thì áp dụng kê khai và nộp thuế theo phương pháp trực tiếp; khi vượt 3 tỷ đồng mới chuyển sang kê khai thuế đầy đủ như doanh nghiệp.

Theo ông Được, lĩnh vực thương mại và dịch vụ cần phân loại chặt chẽ hơn. Các hộ có doanh thu từ 1-10 tỷ đồng nên nộp thuế theo phương pháp trực tiếp; còn doanh thu trên 10 tỷ đồng phải thực hiện kê khai thuế như doanh nghiệp để phản ánh đúng quy mô hoạt động.

Ông cho rằng khi áp dụng theo đề xuất của Bộ Tài chính, cá nhân kinh doanh về cơ bản sẽ vận hành gần giống doanh nghiệp, với đầu vào - đầu ra rõ ràng, thực hiện hóa đơn - chứng từ và tuân thủ chế độ kế toán tối thiểu. “Doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện đang được hưởng nhiều ưu đãi, như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong ba năm đầu. Vì vậy, các cá nhân kinh doanh đủ điều kiện thì nên cân nhắc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp”, ông nói.

Dưới góc độ chuyển tiếp chính sách, ông Lê Văn Tuấn - Giám đốc Công ty Kế toán Thuế Keytas - cho rằng hộ kinh doanh cần lộ trình thích nghi. Theo ông, nhiều năm qua hộ kinh doanh nộp thuế khoán, ít tiếp xúc với hóa đơn, chứng từ, trong khi trình độ và khả năng tiếp nhận chính sách giữa các hộ không đồng đều như doanh nghiệp.

Ông đề xuất từ năm 2026 nên ưu tiên bỏ thuế khoán và chuyển toàn bộ sang thuế kê khai, đồng thời áp dụng hóa đơn điện tử cho mọi giao dịch - dù dưới hay trên ngưỡng tính thuế. Điều này theo ông giúp minh bạch dữ liệu, củng cố công bằng nghĩa vụ thuế và kiểm soát nguồn gốc hàng hóa.

Một vấn đề ông Tuấn lưu ý là hộ kinh doanh thuộc nhóm doanh thu lớn (nhóm 3) sẽ chịu thuế theo công thức (doanh thu – chi phí hợp lý) × 17%. Với nhiều hộ, đây là “cú sốc” vì họ chưa quen với việc thu thập hóa đơn đầu vào để chứng minh chi phí. Trong khi trước đây, nghĩa vụ thuế của họ không phụ thuộc vào hóa đơn mua vào.

“Cơ quan thuế cần có hướng dẫn cụ thể để xử lý phần quá khứ không có chứng từ và tạo giai đoạn chuyển tiếp hợp lý”, ông đề xuất. Theo ông, nên áp dụng thuế suất 17% theo lộ trình, chẳng hạn sau hai năm kể từ khi hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử đầy đủ.

Ông cho rằng việc đưa ra phương pháp tính thuế mới quá nhanh có thể tạo áp lực lớn cho hộ kinh doanh, thậm chí làm giảm động lực kinh doanh. “Trong khi đó, điều nền kinh tế cần là dòng vốn của người dân được đưa vào sản xuất - kinh doanh, thay vì dồn vào bất động sản, vàng, tiền số hay các tài sản rủi ro”, ông nhấn mạnh.