Châu Âu lao đao vì thiếu khí đốt Nga

Ngành công nghiệp châu Âu đã phát triển mạnh mẽ trong nhiều thập kỷ qua nhờ nguồn cung khí đốt giá rẻ của Nga ổn định. Nhưng kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine nổ ra, nguồn cung này đã bắt đầu bị sụt giảm, đặc biệt khi Tổng thống Putin khóa hoàn toàn đường ống dẫn khí đốt tự nhiên lớn nhất tới châu Âu - Nord Stream 1 - trong tháng này.

Tác động trên đã đẩy châu Âu đến bờ vực suy thoái và có nguy cơ làm tổn hại lâu dài đến các doanh nghiệp sản xuất của nước này. Bởi không giống như Mỹ, châu Âu phải dựa vào sản xuất và công nghiệp nhẹ để giữ cho nền kinh tế được ổn định trong nhiều thập kỷ qua. Phần lớn nền kinh tế của châu lục này đến từ những nhà sản xuất thép, hóa chất và sản xuất ô tô.

Hàng loạt doanh nghiệp bị ảnh hưởng

Cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu đã khiến một số ngành bị ảnh hưởng, từ nhà sản xuất thép, nhôm đến sản xuất ô tô, thủy tinh, gốm sứ, đường và giấy vệ sinh. Một số ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng buộc phải đóng cửa các nhà máy và có thể không bao giờ mở cửa trở lại, khiến hàng nghìn việc làm bị mất.

Câu hỏi đặt ra liệu nỗi đau này có phải chỉ là tạm thời hay là sự khởi đầu cho một kỷ nguyên phi công nghiệp hóa ở châu Âu. Mặc dù châu Âu đang tăng tốc tìm các nguồn khí đốt thay thế từ Mỹ, Qatar và nhiều nơi khác, song theo Wall Street Journal, lục địa này sẽ không bao giờ tiếp cận được với nguồn khí đốt giá rẻ của Nga. Nhờ khí đốt Nga, châu Âu đã hoàn toàn cạnh tranh được với nước Mỹ giàu tài nguyên và bù đắp được chi phí lao động cao cũng như các quy định nghiêm ngặt về môi trường và tuyển dụng.

Ở thành phố Žiar nad Hronom ở Slovakia, lo lắng đang bao trùm tại nhà máy sản xuất nhôm Slovalco có tuổi đời 70 năm, chuyên cung cấp phụ tùng cho các nhà sản xuất ô tô trên toàn châu Âu. "Đây có lẽ là sự kết thúc của ngành sản xuất kim loại ở châu Âu", ông Milan Veselý, giám đốc nhà máy - người đã dành cả đời làm việc tại đây cho hay.

Slovalco là một trong số những công ty bị ảnh hưởng bởi biến động giá điện trên khắp châu Âu do nguồn cung khí đốt dành cho sản xuất điện từ Nga ít đi. Trong nhiều năm, nhà máy này là khách hàng mua điện lớn nhất ở Slovakia, tiêu thụ 9% điện năng của nước này, chủ yếu từ nguồn điện hạt nhân. Trước khi giá năng lượng bắt đầu tăng lên vào năm ngoái, Slovalco đã trả khoảng 45 EUR/Mwh điện. Nhưng đến năm nay, trong một thỏa thuận được ký vào năm ngoái, nhà máy đã phải trả đến 75 EUR/Mwh. Tuy nhiên, cuối tháng 8 vừa qua, mức giá đã tăng vọt lên 1.000 EUR/Mwh trên khắp châu Âu.

Slovalco đã không gia hạn hợp đồng điện cho năm 2023 khi có giá lên đến 2,5 tỷ EUR vào thời điểm giá điện lập đỉnh gần đây. Ông Veselý đang phải cắt giảm hoạt động sản xuất kim loại chính, chỉ để lại hoạt động tái chế nhỏ. Ông cũng đang sa thải 300 trong số 450 công nhân.

"Giá điện biến động như điên trong những ngày gần đây. Đây là cách chúng ta đang thực sự giết chết ngành công nghiệp", ông nói.

Cái giá của việc siết tiêu thụ năng lượng

Châu Âu đang nỗ lực giảm nhu cầu tiêu thụ điện bằng việc cắt giảm hoạt động sản xuất hay thậm chí đóng cửa nhà máy để tiết kiệm nhiên liệu. Cùng với việc cắt giảm lượng tiêu thụ, châu Âu đang săn tìm các nguồn cung ngoài Nga, để đảm bảo bơm đầy 80% kho dự trữ khí đốt cho mùa đông sắp đến mà không cần phân bổ năng lượng ngay cả khi Nga cắt hoàn toàn nguồn cung.

Hầu hết chính phủ châu Âu đều nhận thấy việc cắt giảm hoạt động và đóng cửa các nhà máy lúc này là giải pháp tốt hơn so với việc cắt điện của các trường học và bệnh viện trong mùa đông. Theo công ty dữ liệu hàng hóa ICIS, trong tháng qua, châu Âu đã tiêu thụ khí đốt ít hơn 10% so với mức trung bình trong năm. Lục địa này đang đặt mục tiêu cắt giảm 15% nhu cầu.

Tuy nhiên, việc đóng cửa nhà máy đi kèm với cái giá khủng khiếp. Các doanh nghiệp hoạt động trong các ngành thâm dụng năng lượng cho biết họ đang đối mặt với khả năng bị phá sản trong mùa đông này mà không có sự hỗ trợ của chính phủ. Các chuỗi cung ứng trong các lĩnh vực như sản xuất ô tô và công nghiệp thực phẩm đang ngày càng phức tạp, làm gia tăng áp lực lên lạm phát.

"Gã khổng lồ" phân bón Na Uy Yara International ASA, sử dụng khí đốt như một nguyên liệu đầu vào, cũng đã cắt giảm 65% sản lượng phân bón ammonia tại các nhà máy của họ ở châu Âu.

"Chúng tôi đang nghĩ đến những điều mà chỉ cách đây một năm chúng tôi không dám nghĩ đến", ông Michael Schlaug, Tổng giám đốc công ty Sluiskil ở Hà Lan, thuộc tập đoàn Yara, nói và cho biết cuối tháng 8 vừa qua, công ty ông đã buộc phải ngừng hoạt động 2 trong số 3 nhà máy. Các kỹ sư của công ty đang phải điều chỉnh máy móc để phù hợp với loại ammonia nhập khẩu có hàm lượng nước cao hơn khi cơ sở chuyển sang nhập hàng từ Mỹ, Trinidad và các nơi khác để thay thế cho các sản phẩm mà họ đã sản xuất.

Công ty phân bón Hà Lan OCI NV cũng đang phải nhập khẩu nhiều amoniac hơn qua cảng Rotterdam. OCI NV có kế hoạch tăng gấp 3 công suất tại cảng vào năm tới và mở rộng cơ sở tại Beaumont, Texas (Mỹ) để sản xuất amoniac xuất đến châu Âu và châu Á.

Việc giảm năng lực sản xuất công nghiệp của châu Âu sẽ khiến cho khu vực này phụ thuộc sâu hơn vào nguyên liệu và linh kiện nước ngoài khi các chính phủ đang đưa các chuỗi cung ứng về năng lượng tái tạo, xe điện và vũ khí quân sự về gần hơn.

Các nhà sản xuất kim loại sử dụng nhiều điện cũng đang đứng trước cuộc khủng hoảng khi giá điện tăng hơn gấp đôi trong năm nay, do giá khí đốt cao cùng với sự cố điện hạt nhân ở Pháp và sản lượng thủy điện thấp.

ArcelorMittal SA - một trong những nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới - sẽ đóng cửa một lò cao ở Bremen (Đức) và một nhà máy khử trực tiếp ở Hamburg (Đức). Tại nước này, ArcelorMittal cũng đã giảm khoảng 40% nhu cầu khí đốt so với mức dự kiến tiêu thụ hồi đầu năm.

"Chúng tôi chưa bao giờ trải qua biến động giá năng lượng như vậy", ông Reiner Blaschek, giám đốc điều hành bộ phận kinh doanh Đức của công ty nói và cho biết thêm công ty ông đã phải thay đổi toàn bộ chuỗi cung ứng năng lượng.

Tập đoàn thép của Đức đã phải mua sắt xốp từ Mỹ để thay vì sản xuất trong nước bằng cách sử dụng khí đốt.

Càng sản xuất càng lỗ

Theo nhóm vận động hành lang ngành kim loại Eurométaux, các kho dự trữ kẽm ở EU đã gần cạn kiệt, khiến họ phải nhập khẩu kim loại từ Trung Quốc. Các nhà phân tích cho rằng, sản lượng nhôm nguyên sinh của châu Âu đang cạn dần, khiến châu lục này phải duy trì hoạt động tái chế để sản xuất kim loại phù hợp cho các ngành công nghiệp như đóng gói, ngoại trừ một số linh kiện của máy bay.

Các nhà máy luyện nhôm cho biết họ không thể gia hạn hợp đồng mua điện trong năm tới. Theo hiệp hội kim loại của Đức - WV Metalle, để sản xuất một tấn nhôm nguyên sinh, các công ty sản xuất nhôm cần tiêu thụ 15 Mwh điện, với giá 9.000 EUR theo giá điện gần đây. Tuy nhiên, giá một tấn chỉ bán được chưa đến 2.500 EUR.

Với giá điện tăng vọt như vậy, nhà máy nhôm San Ciprían của Tập đoàn Alcoa ở Tây Ban Nha, nhà máy luyện kẽm Portovesme của tập đoàn Glencore PLC ở Italy và các nhà máy luyện kẽm của Tập đoàn Trafigura ở Hà Lan, Pháp và Bỉ đã đồng loạt hạn chế sản xuất hoặc đóng cửa nhà máy. Một nửa công suất sản xuất nhôm và kẽm ở châu Âu đã ngừng hoạt động, bên cạnh việc cắt giảm silicon và hợp kim của sắt, Eurométaux cho biết trong một bức thư gửi quan chức châu Âu vào tháng này.

Tom Price, người đứng đầu bộ phận chiến lược hàng hóa tại Liberum cho rằng điều này giống như cú sốc giá năng lượng đã giết chết ngành công nghiệp nhôm Nhật Bản những năm 1970. "Đây là vấn đề nghiêm trọng và các cơ sở công nghiệp châu Âu đã phụ thuộc quá nhiều vào nguồn năng lượng đầu vào giá rẻ của Nga", ông nói và cho rằng điều này không thể cứu vãn được.

Chật vật tìm lối thoát

Sản lượng thấp của các nhà máy châu Âu có nguy cơ làm ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng. Các nhà sản xuất ô tô đang bị tác động từ 2 phía, vừa bị ảnh hưởng trực tiếp từ nguồn cung khí đốt mà họ đang phụ thuộc, vừa bị ảnh hưởng gián tiếp bởi các vấn đề cung ứng. Nhà sản xuất ô tô Volkwagen AG cho biết họ đang phải dự trữ các sản phẩm kính vì lo ngại thiếu hụt khí đốt có thể ảnh hưởng đến các nhà sản xuất kính.

Người phát ngôn của Safran SA, nhà sản xuất động cơ máy bay và các thiết bị liên quan đến quốc phòng của Pháp, cho biết chuỗi cung ứng mỏng manh đang hạn chế khả năng tăng sản lượng của công ty. Vì vậy, mặc dù cho đến nay, công ty vẫn đang mua kim loại từ các nhà cung cấp hiện có song công ty sẽ theo dõi thêm tình hình, bà cho biết thêm.

Trong lĩnh vực sản xuất thực phẩm, nhiều nhà máy đường đang sử dụng điện chạy bằng khí đốt tự nhiên. Nhưng với tình hình nguồn cung thiếu hụt hiện nay, theo cơ quan cạnh tranh liên bang Đức, 4 nhà sản xuất của nước này sẽ phải hợp tác cung cấp năng lực sản xuất cho nhau nếu nguồn cung bị cắt giảm. Nếu các nhà máy đường ngừng hoạt động, phần lớn sản lượng thu hoạch củ cải sẽ bị thối rữa và giá đường đến tay người tiêu dùng sẽ tăng lên trong bối cảnh lạm phát giá thực phẩm cao.

Vì vậy, để duy trì sản lượng đường, các công ty đang phải chạy đua để tìm nguồn cung năng lượng thay thế. Tuy vậy, Südzucker AG, một trong bốn công ty, cho biết việc tìm nguồn cung thay thế rất khó vì đòi hỏi phải có cơ sở lưu trữ và vận chuyển mới.

Một số nhà máy như nhà máy sản xuất kẽm có thể nhanh chóng khởi động lại khi nền kinh tế thế tăng trở lại. Nhưng với những nhà máy khác như nhà máy sản xuất nhôm và kính, việc mở cửa trở lại là một quá trình lâu dài và tốn kém.

Ngay cả như nhà sản xuất giấy vệ sinh cũng cảm thấy khó khăn. Hakle GmbH, một nhà sản xuất giấy vệ sinh và sản phẩm vệ sinh của Đức, vừa tuyên bố vỡ nợ trong tháng này vì tăng giá cũng không đủ bù đắp chi phí giấy cao hơn do giá năng lượng.

Tại nhà máy nhôm Slovalco ở Slovakia, ông Veselý đã bán lượng điện mà công ty đã mua từ nay đến hết năm và thu về 160 triệu EUR để chi trả thuế và dành để khởi động sản xuất trong tương lai. Theo ông, 10 trong số 226 bộ phận vẫn hoạt động nhưng sẽ ngừng hoạt động vào cuối năm nay. Việc khởi động lại nhà máy đòi hỏi phải thay thế các thiết bị đấu nối điện, mà điều này sẽ mất khoảng 1 năm và tiêu tốn đến 90 triệu USD.

Nhật Linh

Theo Wall Street Journal