"Khoa học công nghệ đóng góp trực tiếp vào thực thi ESG của doanh nghiệp"

Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị được ban hành vào ngày 22/12/2024, là một văn kiện chiến lược, đặt khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Phóng viên Dân trí có cuộc trò chuyện với ông Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam, nhân một năm Nghị quyết 57 được ban hành và đi vào cuộc sống.

Cảm hứng lan tỏa từ Nghị quyết 57

Từ góc độ một chuyên gia kinh tế, ông có suy nghĩ và cảm nhận như thế nào về kết quả đạt được và những chuyển động mạnh mẽ sau một năm Nghị quyết 57 đi vào cuộc sống?

- Nghị quyết 57 được ban hành đến nay thời gian chưa phải là dài song như các cấp có thẩm quyền đã đánh giá: Công tác phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã có những chuyển biến tích cực, đạt được kết quả bước đầu quan trọng.

Tôi nhận thấy Nghị quyết đã có tác động rất lớn trong việc tăng tốc độ chuyển đổi số, lan tỏa mạnh mẽ tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn bộ nền kinh tế, cả với khu vực công và khu vực tư nhân.

Thông thường, khu vực tư là lực lượng tiên phong trong đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên thời gian vừa qua, khu vực công có rất nhiều hoạt động đáng chú ý và truyền cảm hứng cho khu vực tư nhân đẩy mạnh đầu tư nhiều hơn vào đổi mới khoa học công nghệ.

Nhiều kết quả tích cực từ khu vực công mà chúng ta có thể nhìn thấy được, ví dụ như chuyển đổi số trong cơ quan công quyền giúp quá trình xử lý hồ sơ, thủ tục nhanh hơn. Các hoạt động đổi mới sáng tạo được thúc đẩy tại rất nhiều cơ sở công lập.

Với khu vực tư, Nghị quyết 57 đã tạo ra một hiệu ứng tổng thể, giúp các chủ thể trong nền kinh tế ý thức rõ hơn về nhu cầu tất yếu phải chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng mới - dựa nhiều hơn vào khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Rất nhiều doanh nghiệp và ngành nghề đang tái định hình hoạt động, chiến lược kinh doanh của mình.

Họ nhận ra, việc dựa vào mô hình tăng trưởng cũ sẽ bị lạc hậu, không theo kịp được nhu cầu của thị trường, không đáp ứng được nhu cầu tăng trưởng mới và cũng không đóng góp được nhiều cho tăng trưởng của nền kinh tế. Theo đó, các doanh nghiệp đã có những bước chuyển dịch rất mạnh mẽ, có nhiều doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn vào khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Một đơn cử là đầu tư của các doanh nghiệp viễn thông cả trong khu vực Nhà nước lẫn khu vực tư nhân đã giúp chỉ số hạ tầng viễn thông của Việt Nam tăng hạng mạnh mẽ sau 5 năm. Hạ tầng viễn thông Việt Nam được khẳng định có công nghệ tiên tiến, đồng hành cùng thế giới trong công nghệ 5G. Cụ thể, hạ tầng xếp hạng 67/193 nước, tăng 7 bậc so với năm 2022; tốc độ Internet băng rộng di động đạt 160 Mpbs, đứng thứ 13 trên 104 quốc gia; tốc độ Internet cố định đạt 264 Mbps, đứng thứ 11 trên 154 quốc gia, vùng lãnh thổ được khảo sát. Những kết quả này rất đáng khích lệ. Trong đó, tốc độ về đường truyền internet là cơ sở hạ tầng rất quan trọng để xây dựng nền kinh tế dựa trên chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo.

Chính phủ điện tử cũng thăng hạng vượt bậc, bứt phá tăng 15 bậc trong Bảng xếp hạng Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc. Kinh tế số, các ngành công nghiệp ICT, công nghệ viễn thông cũng gia tăng mạnh mẽ.

Việc thực hiện thành công Đề án 06 về “Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030” cũng là một thành tựu rất quan trọng. Thông qua hình thành cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, từ đó sẽ mở rộng và hỗ trợ đáng kể cho việc thực hiện rất nhiều dịch vụ hành chính công cho doanh nghiệp, cho người dân, nâng cao chất lượng dịch vụ công, chất lượng quản trị công và hỗ trợ cho hoạt động của khu vực tư trong giao dịch với ngân hàng. Các ngân hàng có thể sử dụng những kết quả của Đề án 06 để phục vụ ngược trở lại cho nền kinh tế.

Như vậy, từ những sự chuyển động ở khu vực công lẫn khu vực tư nhân đều đã cho thấy tác động bước đầu của Nghị quyết 57 lên tổng thể nền kinh tế với nhiều kết quả quan trọng bước đầu, trải rộng trên nhiều lĩnh vực. Có những kết quả mà từng người dân có thể cảm nhận rõ, nhìn rõ thông qua thực hiện thủ tục hành chính công với các cơ quan công quyền, hoặc quá trình giao dịch với ngân hàng, doanh nghiệp.

Trong thời gian tới, Nghị quyết 57 sẽ đóng góp như thế nào vào mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững, đặc biệt là khi đất nước đang bước vào “kỷ nguyên vươn mình”, thưa ông?

-Khoa học công nghệ sẽ là một trong những trụ cột rất quan trọng, một yếu tố mang tính chất quyết định để Việt Nam có thể đạt được mục tiêu tăng trưởng cao và bền vững trong những năm tới.

Với mô hình tăng trưởng cũ thì chúng ta vẫn tiếp tục làm mới, nhưng để có thể đảm bảo được tốc độ tăng trưởng cao và bền vững thì cần phải chuyển dịch mô hình tăng trưởng sang dựa trên năng suất tổng hợp, dựa trên năng suất lao động cao, dựa trên công nghệ, đổi mới sáng tạo và dựa trên tri thức.

Nghị quyết 57 giúp chúng ta xác định được mô hình tăng trưởng mới là phải dựa nhiều hơn vào đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ. Điều này phù hợp với xu thế của nhiều quốc gia khác trên thế giới - những “con hổ”, “con rồng” của Châu Á, hoặc một số nền kinh tế đã thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và đã vươn lên trở thành nền kinh tế hiện đại.

Trong quá trình chuyển dịch mô hình tăng trưởng, có nhiều bước sẽ “đi tắt, đón đầu”. Chúng ta đi thẳng đến những lĩnh vực có thể đổi mới sáng tạo, chứ không đơn thuần chỉ dựa trên việc gia tăng năng suất rồi mới đến bước tiếp theo là đổi mới sáng tạo. Cụ thể, chúng ta đi tắt, đón đầu ở lĩnh vực kinh tế số, trí tuệ nhân tạo (AI) và những lĩnh vực khác sử dụng nhiều yếu tố khoa học công nghệ.

Chúng ta không thể chỉ hoàn toàn dựa vào mô hình tăng trưởng cũ như trước đây để đạt tốc độ tăng trưởng cao. Ngay cả việc làm mới động lực tăng trưởng cũ như đầu tư công, xuất nhập khẩu hay đầu tư tư nhân thì cũng phải dựa trên một nguyên tắc rất quan trọng là phải đổi mới hơn, phải sáng tạo hơn, dựa vào công nghệ nhiều hơn.

Như vậy, những tư tưởng này giúp chúng ta không chỉ mở ra các không gian tăng trưởng mới, tạo ra những động lực tăng trưởng mới mà còn có định hướng rõ ràng hơn để làm mới những động lực tăng trưởng cũ.

Thuận lợi và khó khăn

Chúng ta đang có những thuận lợi nào trong việc tiếp tục đưa Nghị quyết 57 đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả mạnh mẽ hơn nữa?

-Trước hết, Nghị quyết 57 đã giúp chúng ta có một tầm nhìn rất rõ ràng. Nghị quyết thể hiện quyết tâm rất lớn của Đảng, Nhà nước và chuyển hóa thành những hành động rất cụ thể của các cơ quan công quyền.

Có thể thấy, các cơ quan công quyền đã có những hành động rất cụ thể chứ không chỉ đơn thuần trên góc độ chính sách. Thứ nhất là các cơ quan Nhà nước, bộ, ngành, địa phương cũng đã có những bước chuyển rất mạnh mẽ về chuyển đổi số, thực hiện những đề án quan trọng như Đề án 06 và loạt chương trình khác về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Như vậy, tư duy này đã thấm nhuần vào tất cả cơ quan Nhà nước và họ đã có những hành động cụ thể để thực hiện đổi mới chính mình trước hết, chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trong quá trình thực hiện công việc.  

Hiện nay, các cơ quan Nhà nước, cơ quan hoạch định và thực thi chính sách cũng đã và đang tiếp tục hoàn thiện thể chế để thúc đẩy đổi mới khoa học công nghệ. Có rất nhiều chính sách được ban hành để hỗ trợ cho việc đổi mới sáng tạo và phát triển nền kinh tế dựa trên khoa học, công nghệ, thu hút đầu tư cả trong nước và nước ngoài vào các lĩnh vực này.

Bên cạnh đó, những cơ chế thử nghiệm có kiểm soát của các bộ, ngành cũng đã và đang được xây dựng để hỗ trợ cho việc đầu tư mạo hiểm vào những hoạt động đổi mới sáng tạo và thúc đẩy nghiên cứu phát triển của khu vực tư nhân, thúc đẩy đầu tư phát triển của khu vực Nhà nước; thương mại hóa những công trình nghiên cứu, những hoạt động nghiên cứu khoa học của cơ quan Nhà nước cũng như của khu vực kinh tế tư nhân để đưa vào thực tiễn cuộc sống.

Chúng ta thấy, nỗ lực về đổi mới sáng tạo không chỉ có trong những ngành có tiềm năng lớn về đổi mới khoa học công nghệ như công nghệ thông tin hoặc kinh tế số mà trong tất cả ngành sản xuất khác, từ logistics, sản xuất cho đến ngành cung ứng dịch vụ. Hiện nay, xu thế về đổi mới sáng tạo đều đang diễn ra rất mạnh mẽ. Nó trở thành một trào lưu và cũng là một mệnh lệnh từ thị trường. Phải đối diện với sự cạnh tranh và được truyền cảm hứng như vậy, hành động của khu vực kinh tế tư nhân, bao gồm các doanh nghiệp, các nhà đầu tư cũng trở nên mạnh mẽ hơn.

Các nhà đầu tư nước ngoài khi đầu tư vào Việt Nam nhìn thấy xu thế này và cũng đã chọn lọc những lĩnh vực mà Chính phủ Việt Nam quan tâm, các doanh nghiệp ở Việt Nam quan tâm, người tiêu dùng ở Việt Nam quan tâm. Nguồn đầu tư vào những lĩnh vực như khoa học công nghệ trình độ cao hơn, chuyển đổi số cao hơn cũng được tăng cường.

Tác động của Nghị quyết 57 diễn ra ở trên tất cả chủ thể của nền kinh tế và các địa phương. Nhiều địa phương đang nỗ lực thu hút đầu tư vào những lĩnh vực đổi mới sáng tạo bằng những hành động rất cụ thể thông qua kêu gọi đầu tư mạnh mẽ vào các công trình, dự án, các khu công nghiệp công nghệ cao.

Những hoạt động đó tạo dựng một không khí hứng khởi từ các cơ quan công quyền, các doanh nghiệp tư nhân cho đến các trường đại học, các viện nghiên cứu để hình thành những hệ sinh thái hỗ trợ cho hoạt động đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt ứng dụng học công nghệ vào trong thực tiễn.

Như vậy, dễ dàng nhận ra rằng, trong vòng một năm thực hiện Nghị quyết 57, những chuyển động từ chính sách đến thực tiễn là rất tích cực.

Vậy theo ông có những khó khăn, thách thức nào không?

-Tất nhiên bên cạnh thuận lợi thì thách thức cũng rất nhiều. Nhiều quy định pháp luật hiện nay vẫn chưa thực sự hỗ trợ cho hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, hay là thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Những cơ chế thử nghiệm có kiểm soát vẫn chưa nhiều. Môi trường kinh doanh vẫn cần phải được cải thiện để thực sự đảm bảo an toàn, vì đổi mới sáng tạo cũng như đổi mới về khoa học công nghệ thường liên quan những vấn đề chưa có tiền lệ, những mô hình kinh doanh, những công nghệ chưa có trước đây.

Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát phải đủ mạnh để các doanh nghiệp có thể mạnh dạn hơn nữa trong việc đầu tư mạo hiểm, đặc biệt là đầu tư mạo hiểm vào những lĩnh vực công nghệ mới, đổi mới sáng tạo. Vì rằng, đổi mới sáng tạo là làm những điều chưa có tiền lệ nên hệ thống pháp luật cần phải thúc đẩy hơn tinh thần này, đặc biệt ở cấp độ doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, yếu tố về nguồn nhân lực cũng có nhiều khó khăn. Chúng ta còn thiếu khá nhiều nguồn nhân lực để hỗ trợ cho những ngành có tiềm năng về đổi mới sáng tạo cao, phù hợp với nhu cầu hiện nay của nền kinh tế cũng như của thị trường, ví dụ như chip bán dẫn, AI, internet, kinh tế số.

Chi cho đầu tư và phát triển ở cấp độ Nhà nước cũng như ở cấp độ doanh nghiệp vẫn còn hạn chế. Việc ứng dụng những công trình nghiên cứu này vào trong thực tiễn và thương mại hóa các công trình nghiên cứu cũng gặp nhiều trở ngại về mặt quy định pháp luật và hệ sinh thái hỗ trợ việc chuyển dịch. Chúng ta thiếu những cơ chế để hỗ trợ vốn đầu tư mạo hiểm hay nguồn vốn để hỗ trợ cho các dự án đầu tư vào dự án về công nghệ hoặc đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp.

Qua đó thấy rằng hệ sinh thái để hỗ trợ cho hoạt động ứng dụng khoa học công nghệ cũng như đổi mới sáng tạo vẫn còn phải có rất nhiều việc cần phải làm.

"Chuyển đổi kép"

Quá trình chuyển đổi kép (số hóa và xanh hóa) hiện nay được đánh giá là xu hướng không thể đảo ngược. Với Nghị quyết 57, theo ông, các doanh nghiệp Việt sẽ cần phải lưu ý đến những vấn đề gì để nhờ đó có thể tăng năng lực cạnh tranh?

- Các doanh nghiệp phải coi đây là một trong những mệnh lệnh của thị trường, coi đây là phương tiện để trở nên cạnh tranh ở thị trường trong nước cũng như thị trường toàn cầu, đồng thời đáp ứng được yêu cầu phát triển của thị trường toàn cầu. Bởi vì, số hóa, xanh hóa và ứng dụng công nghệ giúp cho các doanh nghiệp có được năng lực cạnh tranh về kỹ thuật, về công nghệ, về chất lượng sản phẩm cũng như về chi phí.

Đặc biệt về “xanh hóa” gắn với nhu cầu của người tiêu dùng, người mua hàng ở những nước phát triển, và chuỗi cung ứng toàn cầu cũng đang đòi hỏi vấn đề này ngày một cao.

Khi doanh nghiệp nhận thức được điều đó thì họ sẽ hành động rất cụ thể để thực hiện nỗ lực “chuyển đổi kép” một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn. Họ cũng sẽ cần chuyển đổi tư duy, xác định rõ không thể dựa mãi vào mô hình tăng trưởng cũ và phải liên tục làm mới mình, phải đổi mới chính mình.

Doanh nghiệp cần nêu cao tinh thần khởi nghiệp, thường trực khí thế khởi nghiệp ở mức độ cao để dám dấn thân vào những lĩnh vực mới, đặc biệt là những lĩnh vực giúp cho họ nâng cao được vị thế của mình trong thị trường cũng như trong chuỗi cung ứng. Để làm được điều đó chỉ có một cách duy nhất là đầu tư vào công nghệ, đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Nghiên cứu ở đây không chỉ trong lĩnh vực khoa học cơ bản mà tại nhiều doanh nghiệp cũng luôn cần những nghiên cứu để tự làm mới chính mình, làm mới sản phẩm, làm mới quy trình sản xuất kinh doanh, phương thức quản trị, làm mới kênh phân phối của họ.

Nhìn chung, phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh có mối quan hệ mật thiết, mang tính chất bổ sung cho nhau.

Chuyển đổi số, chuyển đổi khoa học công nghệ cũng có thể đóng góp cho mục tiêu xanh hóa. Ví dụ, nếu ứng dụng tốt khoa học công nghệ thì chắc chắn là mức phát thải carbon dioxide sẽ giảm bớt. Nếu chúng ta ứng dụng công nghệ ở cấp độ cao hơn, mức độ sử dụng nguyên nhiên vật liệu, năng lượng để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm trong doanh nghiệp cũng giảm. Sử dụng kỹ thuật công nghệ cao hơn kết hợp với chuyển đổi số sẽ giảm được mức phát thải ra môi trường, nâng cao hiệu quả việc sử dụng nguồn lực cho quá trình phát triển sản xuất kinh doanh của chính doanh nghiệp.

Khi doanh nghiệp nhìn được lợi ích về mặt kinh tế như vậy, họ sẽ thấy nỗ lực chuyển đổi kép sẽ mang lại những kết quả cụ thể về hiệu quả kinh doanh, về thị trường cũng như về hình ảnh của  doanh nghiệp.

Hiện nay bên cạnh những báo cáo truyền thống (tài chính, quản trị), nhiều doanh nghiệp còn phát hành báo cáo ESG. Theo ông khoa học công nghệ hỗ trợ như thế nào cho doanh nghiệp để có được những bước tiến thực chất về ESG trong sản xuất kinh doanh?

- Rõ ràng là việc ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ đóng góp trực tiếp về việc thực thi các cam kết ESG của doanh nghiệp. Khi các doanh nghiệp xây dựng báo cáo ESG thì trước tiên họ sẽ đánh giá lại xem bản thân đang thực hiện đến mức độ nào về ESG.

Có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Có những doanh nghiệp sẽ cải tiến các tiêu chí ESG trong chính nội bộ doanh nghiệp thông qua xanh hóa hoặc nâng cao trình độ quản trị. Nhưng cũng có rất nhiều doanh nghiệp ngoài đáp ứng các yêu cầu ESG trong nội bộ thì họ còn đóng góp vai trò rất quan trọng trong việc lan tỏa ESG tới các nhà cung cấp, các đối tác, khách hàng, thậm chí với cả những doanh nghiệp được họ đầu tư. Lấy ví dụ, một số quỹ đầu tư sử dụng ESG không chỉ cho quỹ đầu tư đó mà còn dùng ESG là tiêu chí để lựa chọn doanh nghiệp đầu tư, tài trợ vốn hoặc là tiêu chí chọn lựa đối tác cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho họ.

Khoa học công nghệ cũng đóng góp trực tiếp cho việc nâng cao những tiêu chuẩn về mặt xã hội, tiêu chuẩn về lao động, về môi trường… trong các doanh nghiệp khác nhau. Đồng thời, giúp các doanh nghiệp có thể nâng cao trình độ quản trị.

Rõ ràng là có mối quan hệ rất trực tiếp giữa việc đổi mới khoa học công nghệ và ứng dụng khoa học công nghệ với việc thực thi các tiêu chí ESG, những cam kết tại báo cáo ESG mà các doanh nghiệp đã ban hành hoặc những tiêu chuẩn ESG mà các doanh nghiệp đang đưa ra để lựa chọn đối tác kinh doanh và đầu tư.

Xin trân trọng cảm ơn ông!