Vị tướng tài ba kể chuyện lấy được vợ nhờ chiếc dép đứt quai ở ga Hàng Cỏ

Ông Nguyễn Hữu Khảm là một vị tướng đặc biệt và chuyện tình của ông cũng thi vị không kém. Ít ai biết rằng, ca khúc nổi tiếng "Gửi em ở cuối sông Hồng" lại được lấy cảm hứng từ chuyện tình của chính ông.

Hơn 40 năm qua, những ca từ thiết tha, sâu lắng của bài hát "Gửi em ở cuối sông Hồng" đã đi vào biết bao tâm hồn người Việt.

Ca khúc viết về mối tình thủy chung của người lính vượt qua muôn vàn gian khổ, canh giữ từng tấc đất thân yêu của Tổ quốc với cô gái đồng quê chân chất này được lấy cảm hứng từ câu chuyện tình yêu có thật của một vị tướng. Đó là Trung tướng Nguyễn Hữu Khảm - nguyên Phó Tổng tham mưu trưởng Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Ông Khảm lần lượt tham gia chiến trường Lào, chiến trường miền Nam khốc liệt… Sau giải phóng miền Nam, ông theo đơn vị "lật cánh" từ Đông Nam Bộ về Lai Châu, Lào Cai. Năm 1979, ông tham gia cuộc chiến chống xâm lược quy mô lớn ở phía Bắc nước ta.

Suốt những năm tháng biền biệt chinh chiến, ông Khảm chỉ lo việc quân, việc nước mà cứ vô tư chẳng nghĩ đến chuyện trăm năm của mình. Anh em trong đơn vị thường "nắn" cấp trên rằng: "Thủ trưởng chỉ đánh nhau giỏi mà chẳng có mảnh tình nào vắt vai cả".

Pha ngượng chín người khi đi hỏi vợ cho cấp dưới

Trong tư gia ấm cúng ở quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, Trung tướng Nguyễn Hữu Khảm nhớ lại, sau chiến tranh tháng 2 năm 1979, Trung đoàn 148 về đóng quân ở Xuân Quang, Bảo Thắng, Lào Cai. Khi ấy, một đồng chí tiểu đoàn trưởng chia sẻ với ông rằng bản thân đang yêu một nữ giáo viên ở Xuân Quang và cả hai dự tính sẽ kết hôn.

Nghe cấp dưới đề đạt nguyện vọng, ông Khảm khi ấy là trung đoàn trưởng quyết định triển khai ngay kế hoạch hỏi vợ cho tiểu đoàn trưởng đơn vị.

"Quê đồng chí này ở tận Hà Tĩnh xa xôi, gia đình đi lại khó khăn nên tôi thay mặt đơn vị, thay mặt họ nhà trai đến nhà gái với tư cách trưởng đoàn để thưa chuyện. Đang ngồi uống nước, đại diện nhà gái mới hỏi: "Bác được mấy cháu rồi?".

Câu hỏi bất ngờ của nhà gái khiến ông Khảm đỏ mặt. Vị "trưởng đoàn" nhà trai khi ấy mới nói: "Tôi chưa có vợ". Cả nhà gái nghe vậy cười ồ lên. Đâu đó từ trong đám đông, ông Khảm nghe thấy tiếng xì xầm: "Chưa vợ mà dám đi hỏi vợ cho người ta".

Sau pha ngượng chín người ấy, vị trung đoàn trưởng 31 tuổi mới nghĩ, có lẽ, đã đến lúc mình phải tính tới chuyện đi tìm nửa kia. Vị chỉ huy này không ngờ, chẳng bao lâu sau đó, bà nguyệt ông tơ lại nhanh chóng se duyên cho mình.

Chiếc dép đứt quai giúp trung đoàn trưởng tìm được vợ

Giữa năm 1979, ông Khảm về Hà Nội dự hội nghị tuyên dương sau cuộc chiến bảo vệ biên giới phía bắc. Họp xong ở Hà Nội, vị trung đoàn trưởng ra ga Hàng Cỏ về Tuyên Quang để thăm bố mẹ và người thân khi ấy đang sinh sống ở huyện Chiêm Hóa.

Lối ra tàu buổi sáng hôm ấy đông đúc, ồn ào. Giữa dòng người chen lấn lên tàu có một anh bộ đội mặc áo xanh. Phía trước là một cô gái xinh xắn, ăn vận giản dị, dáng người thon thả, gương mặt tròn trĩnh. Anh bộ đội đi đứng thế nào lại giẫm đúng vào đế dép của cô gái, làm chiếc dép nhựa Tiền Phong đứt mất quai.

"Đang luống cuống chưa biết làm thế nào thì tôi thấy cô ấy quay lại trách cứ: "Ơ cái anh bộ đội này, mắt anh để đâu?". Tôi vội vàng nói lời xin lỗi rồi cúi xuống nhấc chiếc dép đưa cho cô ấy.

Thời ấy khó khăn, dép rách thì ai cũng mang về tìm cách gắn lại. Nhận chiếc dép từ tay tôi, cô ấy vội vàng lên tàu cho kịp chuyến", Trung tướng Nguyễn Hữu Khảm tủm tỉm nhớ lại.

Khi lên tàu, không biết do vô tình hay tạo hóa sắp đặt mà cả hai ngồi cùng một toa, ở hai hàng ghế đối diện nhau. Lúc ấy, vị trung đoàn trưởng mới cố tình "chọc" người đẹp bằng cách nhìn cô không chớp mắt.

Cô gái đối diện biết cái anh làm đứt dép của mình khi nãy cứ nhìn mãi không thôi thì ngượng ngùng quay hết bên nọ bên kia. Một lúc sau, cô buộc phải mở lời bằng một câu hỏi: "Ơ cái anh này, nhìn gì mà ghê thế?".

Vị trung đoàn trưởng trẻ tuổi thủng thẳng đáp: "Mắt tôi để trong túi rồi. Đâu có nữa mà nhìn!". Có lẽ nhớ lại câu hỏi "mắt anh để đâu?" trước đó, cô gái mới bật cười.

Tiếng cười phá tan bầu không khí "căng thẳng" song cũng không đưa họ đến cuộc trò chuyện nào. Cả hai cứ thế lặng im cho tới khi đến Phú Thọ.

Thời điểm đó, từ Hà Nội về Tuyên Quang phải đi 2 chặng: Đi tàu hỏa từ Hà Nội về Phú Thọ, sau đó đi xe khách từ Phú Thọ về Tuyên Quang. Về đến Phú Thọ, đang chuẩn bị cầm giấy công tác vào mua vé ưu tiên cho bộ đội thì vị trung đoàn trưởng nhìn thấy tít phía cuối đoàn người dài dằng dặc xếp hàng mua vé về Tuyên Quang có cô gái ngồi cùng toa với mình.

Biết tình hình này người đẹp khó mà mua được vé, có nguy cơ vạ vật ở bến xe cả đêm, vị trung đoàn trưởng mua liền hai vé. Có vé trong tay, lòng khấp khởi, anh tiến tới vỗ vào vai cô gái: "Này, anh cho vé này".

Sau một hồi đùn đẩy, cô gái cũng chịu nhận tấm vé và rút tiền túi xin trả nhưng vị trung đoàn trưởng hào phóng gạt đi.

Trên chuyến xe định mệnh ấy, họ cũng không nói gì với nhau nhiều bởi mỗi người ở một vị trí. Tuy vậy, trong đầu hai người đã thoắt ẩn hiện những ý nghĩ về nhau. Anh bộ đội khẽ thấy lòng xao động khi nghĩ đến người bạn đồng hành bất đắc dĩ. Xuống xe, cả hai cúi chào nhau lịch sự và nghĩ rằng, từ đó họ sẽ chẳng bao giờ gặp lại.

Rời bến xe, cả hai lại rẽ cùng một hướng. Vị trung đoàn trưởng khi ấy chưa về Chiêm Hóa ngay mà quyết định đi tìm nhà vợ chồng anh trai để ghé vào chơi. "Tôi đi mãi, đi mãi, vẫn thấy cô ấy đi trước mặt mình.

Mới đầu, cô ấy đi còn chậm rãi, sau thì đi nhanh lắm, nhiều đoạn ngoái lại đầy cảnh giác. Cô ấy rẽ, tôi cũng rẽ, cô ấy đi thẳng, tôi cũng đi thẳng. Thấy có người bám theo sau mãi không rời, càng về cuối, cô ấy càng đi nhanh như chạy. Cho đến khi tôi bước vào sân một ngôi nhà thì cô ấy đã chui tọt vào trong buồng", Trung tướng Khảm nhớ lại.

Cả hai không hề biết rằng, con đường mà họ đi hóa ra lại có cùng điểm đến. Ngôi nhà mà cô gái đến chính là ngôi nhà mà vợ chồng anh trai anh chàng bộ đội đang ở.

Anh trai của ông Khảm khi ấy lấy vợ nhưng chưa có điều kiện ra ở riêng nên ở nhờ nhà bố mẹ vợ. Và cô gái ấy chính là em vợ của anh trai ông. Ngày anh trai lấy vợ, ông Khảm còn đang đánh nhau ở chiến trường nên cả hai hoàn toàn không biết nhau.

Ngay buổi hôm ấy, người chị dâu - sau này cũng là chị vợ của ông Khảm đã có ý vun vào cho cả hai. Từ đó, cả hai dần dần tìm hiểu, thư đi thư lại nhiều lần. Tháng 5/1980, cô giáo thành Tuyên -  Đỗ Thị Thực đã quyết định nhận lời nên duyên cùng "anh bộ đội không rõ sao vạch thế nào" Nguyễn Hữu Khảm.

Bận bịu với công cuộc bảo vệ biên giới, ông Khảm tranh thủ xin về phép đôi ngày. Hai bên gia đình chẳng kịp xem ngày lành tháng tốt ra sao, chỉ đợi ông Khảm về ngày nào là tổ chức ngày ấy. Và ngày 11/5/1980, hai ông bà chính thức về chung một nhà. 

"Hồi đó, tôi chẳng có khái niệm gì về quân hàm, cấp bậc, chức vụ quân đội, chỉ biết người yêu mình là một anh bộ đội. Tôi chỉ thấy yêu và tin cậy một anh chàng mặc quân phục màu xanh lá cây gần gũi, giản dị", bà Thực thật thà tâm sự.  

Cuộc gặp gỡ bất ngờ của nhạc sĩ và vợ của trung đoàn trưởng

Yêu xa và cưới xong họ cũng vẫn ở trong tình cảnh đôi người đôi ngả. Bà Thực ở Chiêm Hóa dạy học, ông Khảm lại ngược lên đơn vị lo giữ biên cương Tổ quốc. Tranh thủ mùa hè năm 1980, bà Thực lên thăm chồng và ở lại một thời gian. Hàng ngày, bà cùng các anh em công vụ trong Trung đoàn 148 đi bẻ ngô rồi đem về phơi.

Dịp ấy, nhạc sĩ Thuận Yến có chuyến lên Trung đoàn 148 công tác để tìm cảm hứng viết ca khúc. Một buổi đang lang thang, nhìn thấy một cô gái xinh đẹp đang tất tả phơi ngô cùng các công vụ, ông lấy làm sự lạ. Sao giữa vùng đồi núi hoang vu lại có một cô gái đẹp như thế, nhạc sĩ thắc mắc.

Tiến đến hỏi chuyện ông mới hay đó là vợ của vị trung đoàn trưởng từ Tuyên Quang lặn lộn lên Lào Cai thăm chồng. Cả hai cưới nhau đã 1 năm nhưng lúc nào cũng ở hai đầu nỗi nhớ.

Chàng nơi tiền tuyến, vợ ở hậu phương chăm lo sự nghiệp trồng người. Một ý tưởng nghệ thuật lóe sáng trong đầu nhạc sĩ, ông liền nói với bà Thực rằng, từ chuyện tình yêu của bà, ông sẽ sáng tác một bài hát để tặng cho bà.

Bà Thực nghe vậy phấn khởi "xin" thêm: "Anh viết tặng cho cả vợ những người lính như em nữa".

Nhạc sĩ Thuận Yến xúc động đồng ý và hứa sẽ viết tặng một bài hát ca ngợi tình yêu người lính, ca ngợi những người đàn bà vọng phu son sắt chờ chồng.

Nảy ra ý tưởng sác tác khi gặp bà Thực nhưng ngay lúc đó, nhạc sĩ Thuận Yến chưa viết được bài hát ấp ủ. Mãi đến khi gặp bài thơ "Gửi em ở cuối sông Hồng" của Dương Soái, ca khúc mà ông hứa tặng bà Thực mới ra đời.

"Trong một lần gặp Thuận Yến tôi có hỏi: "Ông Thuận Yến ơi, ông có hứa sáng tác một bài hát tặng bà Thực nhà tôi và những người vợ lính. Sao mãi không thấy?". "Ơ. Tôi sáng tác rồi, tặng lâu rồi chứ!". "Ông tặng bài nào?". "Gửi em ở cuối sông Hồng, đấy".

Sau này, nhạc sĩ An Thuyên cũng nhiều lần khẳng định với tôi rằng, nhạc sĩ Thuận Yến kể rằng bản thân sáng tác ca khúc "Gửi em ở cuối sông Hồng" để tặng vợ một anh trung đoàn trưởng", Trung tướng Nguyễn Hữu Khảm cho hay.

Trở lại câu chuyện về người vợ tào khang, ông Khảm kể, ông và bà Thực suốt nhiều năm sống trong cảnh xa nhau. Bà Thực lần lượt sinh hai người con trai. Lần nào vợ sinh con, ông Khảm cũng vắng nhà.

Ông Khảm nhớ, đận vợ sinh đứa con đầu lòng, ông đang tham gia học bổ túc văn hóa ở Sơn Tây, Hà Tây cũ, đồng đội nhận được điện chạy tới báo với ông Khảm: "Ông có cái chai này" (do bưu điện đánh sai chính tả "Chị đẻ con trai" thành "Chị đẻ con chai". Định thần một lúc ông mới nhảy cẫng lên sung sướng bởi biết vợ mình đã mẹ tròn, con vuông. 

Suốt từ sau khi lấy "anh bộ đội" Nguyễn Hữu Khảm, rất nhiều những thời khắc quan trọng, rất nhiều những khó khăn, những ngày tháng ngược xuôi vất vả, bà Thực đều chỉ vò võ một mình. Tuy vậy, người vợ ấy chưa một lần than phiền hay nay í ới gọi chồng về xuôi, mai lại thúc giục chồng xin chuyển công tác.

Chồng là trung đoàn trưởng nhưng thời ấy chịu chung cảnh đất nước gian lao khó khăn, gia đình cô giáo Thực cũng như nhiều gia đình khác lúc nào cũng ở trong cảnh tằn tiện, chạy ăn từng bữa. Có bữa ông Khảm về thăm vợ mà nhà chẳng còn lấy một hạt gạo.

"Khi biết Thuận Yến sáng tác bài "Gửi em ở cuối sông Hồng" để tặng vợ mình, tôi về tìm nghe ngay và thấy lòng lâng lâng xúc động. Bài hát như là lời động viên tôi cùng những người lính nhiều năm xa nhà biền biệt.

Lần khác, ông về thăm vợ rồi đi nhưng trong tình trạng túi rỗng tuếch. Khi ấy trong nhà còn 100 đồng, bà Thực dúi vào tay ông. Ông Khảm dúi lại vào tay vợ bảo rằng mình đã có cơm bộ đội nuôi ba bữa rồi, bản thân cũng chẳng cần tiêu pha gì". Hai vợ chồng đùn đẩy nhau, cuối cùng chia đôi mỗi người 50 đồng.

Bà Thực thì lo chồng đi xa, xe pháo hỏng hóc. Ông Khảm thì thương vợ con ở nhà cơm ăn chẳng đủ no, bữa ăn đạm bạc chỉ có mấy cọng rau muống già. Được cái tem phiếu mua chút thịt thì nhất thiết khi nào cũng chờ chồng về mới dám đem ra dùng.

"Là chiến công, là niềm tin, là tình yêu… ta gửi trao nhau"

Sau gần 20 năm nên duyên chồng vợ, mãi đến cuối năm 1998, khi ông Khảm về Cục Quân huấn, Bộ Quốc phòng, vợ chồng ông bà mới có một cuộc sống vợ chồng đúng nghĩa.

Thời gian ấy, Bộ Quốc phòng tạo điều kiện cho sĩ quan và quân nhân chuyên nghiệp hợp lí hóa gia đình, bảo đảm chính sách hậu phương quân đội cho cán bộ yên tâm làm việc, bà Thực được tuyển về làm nhân viên của Ban chỉ huy quân sự quận Tây Hồ, Hà Nội.

Nhìn lại những tháng ngày nhọc nhằn nhưng cũng đầy vinh hiển, Trung tướng Nguyễn Hữu Khảm bồi hồi: "Tôi được như ngày hôm nay là nhờ bà ấy. Lúc nào, bà ấy cũng động viên chồng, không bao giờ kêu ca một lời. Lấy chồng bà ấy cũng đâu có biết tôi là quan đâu.

Khi bố tôi mất sớm, mẹ tôi về ở cùng, bà ấy chăm sóc suốt 21 năm và được mẹ tôi yêu quý như con gái. Hai đứa con tôi gần như cũng một tay bà ấy nuôi dưỡng. Tôi vì thế mới yên tâm công tác".

Sau khi về hưu, vị trung tướng cùng người bạn đời có nhiều thời gian dành cho nhau. Ông bà sống cùng con trai và chăm sóc các cháu nội, cùng tận hưởng những chuyến du lịch, thăm thú lại quê hương, chiến trường xưa.

Ở cái tuổi 74, ông Khảm vẫn gọi vợ đầy trìu mến: "Thực ơi, em ra đây anh nhờ chút…". Ngồi cạnh nhau chụp bức hình kỉ niệm, "anh bộ đội" ở ga Hàng Cỏ năm nào vẫn tếu táo: "Nắm tay cái cho tình cảm nào!".

Nhìn cách họ nhìn nhau, người viết càng hiểu thêm trong ánh mắt ấy chính "là niềm tin, là tình yêu" họ đã gửi trao nhau suốt 42 năm qua…  

Nội dung: Phạm Hồng Hạnh - Toàn Vũ