Bi kịch nhà McNamara: Cha chỉ huy cuộc chiến Việt Nam, con đi tìm hòa bình

Cha là kiến trúc sư trưởng của cuộc chiến tranh tại Việt Nam, còn con lại là người tham gia mạnh mẽ vào phong trào phản chiến, phản đối chính cuộc chiến mà cha là nhân vật hàng đầu xây dựng khiến gia đình McNamara rơi vào bi kịch.

Giữa cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara và con trai Craig luôn có một bức tường kiên cố ngăn cách, khiến cả hai không thể đối diện.

"Khi tôi 16 tuổi, 24 tuổi hay kể cả 64 tuổi, cha vẫn không thể nói cho tôi sự thật?", Craig cho hay.

Lá cờ người cha mang về từ Việt Nam

Hành trình đến Việt Nam để giải đáp cho những câu hỏi bỏ ngỏ suốt nhiều năm về người cha, để hiểu hơn những nỗi đau gây ra bởi quyết định của cha mình của ông Craig tiếp tục được chia sẻ trong tập 2 bộ phim tài liệu Cuộc đọ sức của ý chí do VTV sản xuất.

Theo ông Craig, sự chia cắt giữa ông và cha mình bắt đầu vào năm 1965. Trong những chuyến công tác thường xuyên đến Việt Nam, cha ông thường mang về những món kỷ vật coi như "chiến tích".

Có một lần, ông mang về một lá cờ của quân giải phóng. Sau này ông mới biết, người lính mang lá cờ ấy đã bị sát hại. Lá cờ có thấm cả vết máu của chiến sĩ Việt Nam ấy đã được ông đóng khung, treo trang trọng trong nhà suốt hơn 60 năm như một biểu hiện mạnh mẽ cho tinh thần phản chiến.

Bước ngoặt thay đổi cảm xúc của ông về chiến tranh cũng như về cha của mình, đó là khi một người bạn cùng lớp cấp 3 mời một giáo sư đại học đến để nói chuyện với học sinh toàn trường trong một buổi thảo luận đặc biệt.

Trước buổi thảo luận đó, từ một bốt điện thoại ven đường, Craig đã gọi điện tha thiết hỏi cha: "Cha ơi, có gì mà cha có thể gửi cho con không, để con có thể chia sẻ với các bạn học về lý do tại sao quân ta có mặt ở Việt Nam. Cha hãy gửi cho con tờ rơi, tài liệu hay bất cứ thứ gì chứng minh chúng ta đang đứng về phe chính nghĩa, phe hòa bình, thống nhất".

Tuy nhiên, không có gì được gửi đến. Với Craig đó là khởi đầu cho sự chấm dứt niềm tin của ông đối với người cha mà ông hết mực yêu thương.

Năm 1965, ngọn lửa phản chiến bắt đầu nhen nhóm trong lòng nước Mỹ, các cuộc biểu tình thường xuyên được tổ chức. Phong trào này dần lớn mạnh mở ra cho Craig những hiểu biết về cuộc chiến tranh mà cha ông phát động.

Sau này, ông không thôi ám ảnh về cái chết của Norman Morrison, một người Mỹ dẫn theo con gái nhỏ đến trước Lầu Năm Góc, đổ dầu hỏa lên người rồi tự thiêu để phản đối chiến tranh. Craig ước có thể biết và ôm Norman Morrison - người đã hi sinh mạng sống vì hòa bình - ở vị trí chỉ cách phòng làm việc của cha ông 12m.

Ông Craig cho hay, trong hồi ký, Robert McNamara từng chia sẻ ngày mà Morrison tự thiêu là một trong những "ngày đen tối nhất của cuộc đời".

Cha ông chưa bao giờ kể cho ông về sự việc đó. Ông biết đến sự việc qua những trang viết của tác giả tên Paul Hendrickson. Suốt cuộc đời, Craig đã phải học về cha mình qua báo chí, qua sách vở hoặc qua những người xa lạ - những người hiểu cha ông hơn chính ông.

Giữa Craig và cha của ông có một tình yêu sâu đậm, như một dòng sông âm ỉ chảy qua năm tháng và rồi dòng sông ấy khô cạn tại Việt Nam.

Craig đã chia sẻ điều này khi trò chuyện với Paul Hendrickson - tác giả cuốn sách The Living and the Dead: Robert McNamara and Five Lives of a Lost War - Người sống và người chết: Robert McNamara và 5 cuộc đời của một cuộc chiến thất bại.

Năm 1969, Craig hòa vào dòng người phản đối chiến tranh ở Việt Nam. Dẫu vậy, không phải khi nào sự cố gắng của ông cũng được những người phản chiến nhìn nhận.

Ông bị người khác nhổ nước bọt, lăng mạ, nguyền rủa bởi họ coi cha ông như hiện thân của cái ác, một kẻ hiếu chiến, kiến trúc sư của cuộc chiến tranh tại Việt Nam.

Craig sau đó quyết định bỏ đại học, đến Nam Mỹ để làm việc cùng nông dân, trồng mía, vắt sữa bò. Cuộc sống gần gũi với đất đai khiến ông phần nào tìm thấy sự bình yên.

Thời gian đó, ông tham dự buổi nói chuyện của nhà cách mạng Cuba Fidel Castro tại Chile, làm bạn với những người cộng sản.

Tài liệu tối mật có tên "Hồ sơ Lầu Năm Góc" và ẩn ý của người cha

Năm 1971, hàng nghìn trang tài liệu tối mật có tên Hồ sơ Lầu Năm Góc về cuộc chiến tranh ở Việt Nam đã được công bố trên truyền thông Mỹ, tạo nên làn sóng phản đối chiến tranh mạnh mẽ. Người đã yêu cầu soạn thảo tài liệu này lại chính là cha ông - Robert McNamara.

"Không có nhà lãnh đạo nào ở cấp bậc như cha tôi lại chủ động yêu cầu thực hiện một bản nghiên cứu, một bản tổng hợp về cuộc chiến tranh như vậy", Craig nói.

Rõ ràng Robert McNamara biết có những sai lầm nhưng lại chủ động yêu cầu thực hiện một bản nghiên cứu, một bản tổng hợp về cuộc chiến tranh.

"Ông ấy làm điều đó để hướng đến tương lai, để tránh lặp lại những sai lầm hay thực chất là cách riêng của ông ấy để ra lệnh cho một nghiên cứu mật? Ông ấy không thể thừa nhận sai lầm, nhưng nghiên cứu này sẽ tự nói lên điều đó", ông Robert Rosenthal, người sao chép Hồ sơ Lầu Năm Góc nói trong Cuộc đọ sức của ý chí.

Từ những tìm hiểu về cha mình với sự kiện Hồ sơ Lầu Năm Góc hay khi trò chuyện với Errol Morris - đạo diễn bộ phim Sương mù chiến tranh - bộ phim tài liệu về 11 bài học mà cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ rút ra từ cuộc chiến tranh tại Việt Nam - ông Craig đã hiểu hơn về người cha của mình.

 "Tôi nghĩ, hẳn ông đã cảm thấy xấu hổ, một nỗi xấu hổ sâu sắc bởi ông tin mình từng đứng về phía công lý, về phía sự thật rằng, ông đang cố làm điều đúng đắn rồi lại đánh mất quyền kiểm soát và cuối cùng không thể làm điều đúng đắn nữa.

Ông chắc hẳn đã mang trong lòng một niềm ân hận sâu thẳm đến mức không thể nào thổ lộ điều đó với tôi. Trong những ngày cuối đời, ông nói rằng dường như Thượng đế đã bỏ rơi ông", ông Craig bày tỏ.

"Tôi đã được chữa lành khi đến Việt Nam"

Trong bộ phim, Craig cho biết, ông không phải đứa con duy nhất của nhà lãnh đạo Mỹ tham gia hoạch định và giám sát cuộc chiến tại Việt Nam phải đối diện với bi kịch.

Richard - con trai của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Dean Rusk - cũng tích cực tham gia các phong trào phản chiến, ra sức phản đối lập trường của cha mình khi cha là người góp phần cùng Robert McNamara gây nên cuộc chiến tại Việt Nam.

Richard từ mặt cha trong suốt 14 năm. Sự dằn vặt đeo đẳng suốt cuộc đời Richard. Người đàn ông này đã lái xe lao từ trên cầu xuống và ra đi ở tuổi 72, năm 2018.

Theo Craig, ông may mắn hơn người bạn Richard bởi đã đến Việt Nam. Với ông, đến Việt Nam là cách chữa lành cho những vết thương mà cha ông gây ra.

"Tám năm trước, tôi thậm chí không thể thốt lên 2 tiếng Việt Nam mà không bật khóc. Nỗi đau ấy quá sâu sắc, quá nghẹn ngào. Điều khiến tôi quặn thắt chính là sự mất mát của một kiếp người và biết bao sinh mạng", ông Craig nói.

Đến Việt Nam, người đàn ông Mỹ tìm thấy sự bao dung, sự bình yên và cảm nhận rõ về tình yêu và khát vọng hòa bình. Ông cảm thấy mình như được về nhà.

Trong chuyến hành trình đến Việt Nam để thực hiện bộ phim tài liệu của VTV, ông Craig đã trả lại lá cờ từng được cha coi là "chiến tích" lấy từ quân giải phóng Việt Nam. Khoảnh khắc nắm tay những cựu chiến binh, trao trả lại lá cờ ở thung lũng Ia Đrăng, Gia Lai, nơi diễn ra trận đánh Ia Đrăng tháng 11/1965, ông Craig bật khóc.

Ông Craig chia sẻ, trong suốt hành trình, ông càng thấm thía hơn những giá trị của cuộc sống hiện tại, nơi những con người dù trĩu nặng đau thương vẫn chọn con đường hòa giải, xây đắp hòa bình giữa hai dân tộc, nỗ lực tha thứ dù nỗi đau vẫn còn đó.

"Ở bất cứ nơi nào tôi đến trong những ngày qua, tôi đều cảm nhận được một tinh thần chung. Đó là khát vọng hòa bình, là sự sẵn lòng cùng nhau hàn gắn, bước đi cùng nhau. Hành trình này là món quà quý giá với tôi.

Thông điệp tôi sẽ mang về Mỹ là người Việt Nam luôn sẵn sàng tha thứ. Và cuối cùng, tôi cũng phải học cách tha thứ cho chính mình. Tôi tha thứ cho cha tôi", ông Craig trải lòng khi kết lại bộ phim.

Ấn tượng về một người dũng cảm, khảng khái

Trao đổi với phóng viên Dân trí, chị Phạm Thùy Linh - biên tập viên bộ phim Cuộc đọ sức của ý chí - cho biết, Craig McNamara là một nhân vật đặc biệt, có chính kiến và quan điểm riêng. Là con của một người nổi tiếng nhưng ông đã chọn cho mình con đường đối nghịch với cha.

Ông là người phản chiến trong khi cha mình là tác giả của cuộc chiến. Từ khi còn là một cậu thiếu niên 15 tuổi, ông đã có hành động như mở cửa cho những người biểu tình vào nhà để đối chất với cha.

 Craig bứt mình ra khỏi môi trường thuận lợi, dám tách mình ra khỏi luồng chảy đã được định hình. Ông không tận dụng lợi thế là con trai của một người như Robert McNamara để đi vào con đường chính trường, trở thành tinh hoa hay là hàn lâm mà quyết trở thành một người nông dân vì muốn rời xa Washington DC, rời xa thế giới của cha mình.

Ông Craig cũng là người có trách nhiệm, dũng cảm và khảng khái. Cuộc chiến do cha của ông gây ra nhưng Craig luôn nghĩ bản thân phải có trách nhiệm phần nào trong việc sửa chữa sai lầm.

Nữ biên tập viên cho biết, không ai có thể trốn tránh được tòa án của lương tâm. Nỗi đau thế hệ đã rõ. Việc nhìn lại lịch sử là để hiểu hơn về quá khứ, để rút ra bài học, nỗ lực trong hiện tại, từ đó kiến tạo tương lai tốt đẹp hơn. Đó là lý do ông Craig đến Việt Nam để hiểu hơn về cha. Từ hiểu, ông sẽ có những hành động đúng đắn và sẽ trở thành một cây cầu trong quan hệ Việt - Mỹ hướng tới tương lai.