Đặc điểm chiến thuật World Cup 2023 và những bài học cho tuyển nữ Việt Nam

Hệ thống chiến thuật phổ biến tại World Cup

Trước nhất cần minh định, hệ thống chiến thuật cần thiết và hữu ích nhưng không đem đến chiến thắng. Hệ thống chiến thuật được áp dụng để mang lại chất lượng nhất định cho cách vận hành lối chơi, nhưng để đánh bại đối thủ, kỹ năng của mỗi cầu thủ mới là yếu tố tiên quyết.

Nói cách khác, màn trình diễn của toàn đội sẽ quyết định kết quả cuối cùng chứ không phải hệ thống chiến thuật. Dù vậy, từ hệ thống chiến thuật có thể nhận thấy đặc điểm và xu hướng chiến thuật của các đội bóng lẫn các nền bóng đá.

Nhiều hệ thống chiến thuật khác nhau được áp dụng tại World Cup 2023, từ 4-4-2, 4-3-3, 4-2-3-1, 4-1-4-1, 3-5-2 cho đến 3-4-3... Thịnh hành và hiệu quả nhất là hệ thống chiến thuật 4-3-3, với 9 trên 16 đội góp mặt ở vòng 1/8 sử dụng đội hình này. Đến vòng bán kết, 3 trên 4 đội sử dụng 4-3-3, bao gồm Tây Ban Nha, Australia và Anh. Đội còn lại là Thụy Điển sử dụng sơ đồ 4-2-3-1.

Tổng quát hơn, 32 đội tham dự World Cup 2023 có 12 đội sử dụng hệ thống chiến thuật 4-3-3; 6 đội dùng 4-4-2; 6 đội dùng 3-4-3 (hoặc biến thể 5-4-1); 5 đội dùng 4-2-3-1; 2 đội dùng 4-1-4-1 và 1 đội dùng 3-5-2.

Tại vòng chung kết World Cup 2023, hầu hết các đội bóng châu Âu, Bắc Mỹ và châu Phi sử dụng sơ đồ 4 hậu vệ. Trong khi đó, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam, 3 đại diện của Đông Á đều sử dụng sơ đồ 3 trung vệ. Đội bóng châu Âu hiếm hoi sử dụng sơ đồ 3 trung vệ là đội tuyển Hà Lan.

Xu hướng chiến thuật của thế giới

Phân tích sâu hơn, số đội sử dụng hàng thủ 4 người (4 hậu vệ) và 4 (hoặc 3) tiền vệ chiếm số đông. Ngoài ra, 7 đội bố trí 1 hoặc 2 tiền vệ trụ trước hàng phòng ngự. Vai trò chiến thuật của các tiền vệ được chia làm 3 dạng: Dâng cao hỗ trợ tiền đạo tấn công; tổ chức thành nhóm để pressing (gây áp lực); lùi sâu hỗ trợ hàng phòng ngự.

Về hình thức chiến thuật, việc sử dụng đội hình chia làm 3 tuyến như 4-3-3 và 4-4-2 cùng sơ đồ sử dụng 4 tuyến gồm 4-2-3-1 và 4-1-4-1 chiếm áp đảo. Thực tế trong xu thế của bóng đá nữ hiện đại, việc sử dụng hàng phòng ngự 4 người đang trở thành xu thế.

Đặc biệt, các đội ưu tiên tổ chức phòng ngự giữa sân (mid-block) để chiếm ưu thế về mặt chiến thuật. Chỉ một số ít đội bóng châu Á và Nam Mỹ sử dụng phương pháp tổ chức phòng ngự lùi sâu (low-block).

Các đội bóng hàng đầu đến từ châu Âu và Bắc Mỹ, cũng như Australia và Nhật Bản, áp dụng phương án mid-block rất hiệu quả. Các đội bóng này tổ chức pressing (gây áp lực) đoạt bóng ngay ở giữa sân, từ đó có nhiều lựa chọn để tổ chức tấn công. Hoặc phản công nhanh, hoặc lên bóng chậm rãi bằng những đường chuyền kéo giãn hàng phòng ngự đối phương.

Nhật Bản là đội bóng gây ấn tượng bởi lối chơi đa dạng, biến hóa, đặc biệt là khả năng đoạt bóng bằng phương án pressing ở khu vực giữa sân ấn tượng.

Sự phát triển về kỹ năng và hình thể cũng dẫn đến sự tiến hóa về kỹ chiến thuật khác biệt tại World Cup 2023. Trước đây bóng đá nữ diễn ra cởi mở vì nhiều lỗ hổng dễ dàng lộ ra nơi hàng phòng ngự. Vì thể chất không đảm bảo cũng như ý thức kỷ luật chưa cao, việc bỏ vị trí hay đứng sai vị trí xảy ra thường xuyên.

World Cup 2023 chứng kiến các hậu vệ tiến bộ hơn hẳn về ý thức chiến thuật. Họ không chỉ nhanh chóng đảm bảo vị trí mà còn phối hợp chặt chẽ cùng đồng đội để ngăn chặn những đường chuyền xuyên phá của đối phương.

Trong quá trình chuyển trạng thái từ phòng thủ sang tấn công sau khi giành lại quyền kiểm soát bóng, các cầu thủ cũng sử dụng nhiều hơn các đường chuyền nhanh và mở bóng ra biên rồi tạt bóng, thay vì đẩy bóng đơn điệu ở trung lộ.

Các đội bóng châu Âu vẫn ưu tiên sử dụng một tiền đạo cắm có ưu thể hình thể và tận dụng các đường tạt bóng từ hai biên. Trong khi đó, các đội bóng sở hữu những tiền đạo giàu kỹ thuật chọn lối chơi phản công bằng những đường chuyền xuyên tuyến nhanh và gọn.

Mặt khác, các đội cửa dưới chọn cách phản công chậm thông qua nhiều đường chuyền hơn là phản công chớp nhoáng. Nguyên do là quân số trên hàng công quá ít, các tiền vệ không kịp dâng lên để hỗ trợ cho tiền đạo.

Tóm lại, các đặc điểm chiến thuật đáng lưu ý tại World Cup 2023: Không có hệ thống chiến thuật nào đặc biệt và trở thành lý tưởng; cách sắp xếp đội hình phụ thuộc nhiều vào năng lực cầu thủ; xuất hiện nhiều biến thể chiến thuật đa dạng hơn; cần chuẩn bị những biến thể chiến thuật phù hợp với mọi tình huống thay đổi trong trận đấu; sự hoàn thiện của một hệ thống chơi chiến thuật có cấu trúc tổ chức là điều cần thiết; các cầu thủ nữ trở nên mạnh mẽ hơn như là điều bắt buộc; khả năng gây áp lực mạnh mẽ và cách bố trí đội hình chặt chẽ giúp các đội thi đấu hiệu quả hơn; các nỗ lực đa dạng trong việc phản công là điều không thể thiếu; đội có hệ thống phòng ngự ổn định sẽ thể hiện khả năng tấn công hiệu quả hơn.

Bài học chiến thuật cho tuyển nữ Việt Nam

Sơ đồ chiến thuật hay hệ thống chiến thuật mới chỉ là khái niệm căn bản của chiến thuật. Khi chuyển về trạng thái không bóng (phòng ngự), các đội chuyển sang sơ đồ phòng ngự.

Chẳng hạn sơ đồ chiến thuật là 3-4-3, nhưng khi chuyển trạng thái sang phòng ngự có thể là 5-3-2 hoặc 5-4-1 tùy thời điểm, tùy đối thủ và cũng có thể tùy phương án lên bóng của đối phương. Điều thiếu của tuyển nữ Việt Nam là sự đa dạng trong tổ chức sơ đồ chiến thuật phòng ngự tùy thuộc vào từng đối thủ. Đấy là vấn đề nổi cộm nhất.

Điểm thứ hai, khả năng xử lý cá nhân của các cầu thủ ở khâu cuối cùng cũng ảnh hưởng đến việc thực hiện chiến thuật tổng thể. Muốn phát triển bóng mạch lạc và hiệu quả, từng vị trí phải xử lý mạch lạc và hiệu quả, đặc biệt là cầu thủ được trao hy vọng quyết định tình huống (kiến tạo hoặc ghi bàn).

Thứ ba, tổ chức và hoạt động chiến thuật ổn định cả trong tấn công lẫn phòng ngự. Tuy phòng ngự số đông nhưng điều dễ nhận ra là các tuyển thủ nữ Việt Nam vẫn dễ dàng mất vị trí hoặc rơi vào tình trạng thua thiệt quân số trong khu vực không gian cụ thể. Nguyên nhân chính là hệ thống thiếu ổn định.

Thứ tư, chú trọng hơn vào việc cải thiện thể chất và thể lực cho các cầu thủ. Thứ năm, chuẩn bị nhiều hơn các phương án phản công. Và cuối cùng, nâng cao kiến thức chiến thuật để ứng phó với đa dạng các kiểu đối thủ và đấu pháp.

Hệ thống chiến thuật luôn thay đổi theo từng bối cảnh của trận đấu, đặc điểm đội hình, cầu thủ và đấu pháp của đối phương. Có lúc phải thay đổi cách vận hành hàng phòng ngự do những biến số bất ngờ, hoặc thay đổi số lượng, vai trò hay vị trí của các tiền vệ và tiền đạo.

Để đáp ứng được đòi hỏi này, tuyển nữ Việt Nam cần phải chuẩn bị nhiều phương án chiến thuật khác nhau trong buổi tập. Việc hoàn thiện đội hình phải dựa trên sở trường, sở đoản hay rộng hơn là đặc điểm của từng cầu thủ có mặt trên sân. Bên cạnh tổ chức hàng phòng ngự chắc chắn thì xây dựng kế hoạch phản công đa dạng, biến hóa sau khi đoạt lại bóng cũng rất quan trọng.

Không khó để nhận ra sự đuối thế của tuyển nữ Việt Nam khi đưa bóng tiếp cận hàng thủ đối phương tại World Cup 2023. Sân chơi này vẫn còn quá sức nhưng trải nghiệm là rất quý báu để "Những nữ chiến binh sao vàng" học hỏi, đúc rút kinh nghiệm và cải thiện để ngày càng tiến bộ.

Tác giả: Bae Ji Won