(Dân trí) - Hệ thống VAR gây ra quá nhiều tranh cãi. Kể cả những giải đấu hàng đầu, với sự trang bị công nghệ tối tân nhất, hệ thống này luôn tiềm ẩn nguy cơ phạm sai lầm.
Hệ thống VAR gây ra quá nhiều tranh cãi. Kể cả những giải đấu hàng đầu, với sự trang bị công nghệ tối tân nhất, hệ thống này luôn tiềm ẩn nguy cơ phạm sai lầm.
Khái niệm công nghệ Video assistant referee (Video hỗ trợ trọng tài - VAR) bắt đầu phổ biến từ những năm cuối thập niên 2010 và đến nay được áp dụng rộng rãi tại các giải bóng đá. Tại Việt Nam, sau thời gian thử nghiệm ở giai đoạn cuối V-League 2023, đến mùa giải 2023-24 sắp sửa khởi tranh, VAR sẽ được áp dụng rộng rãi.
Theo ông Trần Anh Tú, Phó Chủ tịch Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF) cho biết: "Hiện tại, chúng ta đã có 2 xe VAR đạt tiêu chuẩn và được đưa vào sử dụng từ cuối mùa giải 2023. Theo kế hoạch, V-League 2023-24 sẽ có tối đa 4 trận đấu mỗi vòng được lựa chọn áp dụng VAR".
Mục đích của VAR là giảm thiểu tối đa sai sót của trọng tài điều khiển trên sân và đem đến sự công bằng, minh bạch cho các trận đấu. Tuy nhiên, cho đến nay sự hiện diện của VAR vẫn gây ra nhiều tranh cãi.
Ngay cả những giải đấu hàng đầu với sự hỗ trợ từ công nghệ tối tân bậc nhất vẫn xảy ra sự cố và thậm chí xứng đáng bị gọi là bê bối. Đơn cử như tình huống bàn thắng bị từ chối của Luiz Diaz trong trận đấu Liverpool - Tottenham tại Premier League ngày 3/10 vừa qua.
Chia sẻ quan điểm cùng Dân trí, chuyên gia Steve Darby cho biết: "Ban đầu tôi cũng ủng hộ VAR vì nghĩ rằng VAR sẽ giảm thiểu nguy cơ trọng tài thao túng kết quả trận đấu vì ý đồ xấu. Có VAR, trọng tài rất khó "điều chỉnh" kết quả trận đấu.
Nên nhớ rằng, trọng tài thường là người hưởng lương thấp nhất trên sân nhưng lại có quyền lực lớn nhất. Bởi vậy, họ trở thành mục tiêu mua chuộc của giới cá cược và dàn xếp tỷ số. Tuy nhiên, sau khi chứng kiến những sự cố từ VAR, tôi đã thay đổi quan điểm.
VAR khiến trận đấu bóng đá vơi đi ít nhiều sự hấp dẫn. Tranh cãi sẽ vẫn tồn tại nhưng phải tốn kém hơn. Bản thân tôi bây giờ cho rằng VAR không đáng để đầu tư. Công nghệ vạch cầu môn (công nghệ goal-line - goal-line technology) hiệu quả hơn vì hoàn toàn "khách quan", còn khi đã phải xem xét thì đã không còn "khách quan" nữa!".
Thực tế, VAR gây tranh cãi ngay từ tên gọi. Tên gọi phổ biến tại Việt Nam là "công nghệ VAR", nhưng cái tên này không thể hiện đúng bản chất vấn đề. VAR là khái niệm về hệ thống, về quy trình chứ không hề phụ thuộc hoàn toàn vào công nghệ như công nghệ vạch cầu môn.
Quy trình sẽ là Tổ trợ lý Trọng tài phụ trách VAR (assistant video assistant referee - AVAR) chủ động kiểm tra các quyết định của tổ trọng tài điều khiến trận đấu. Có 4 kiểu tình huống VAR được quyền xem xét là xác định bàn thắng hợp lệ hay không; quyết định thổi phạt đền; quyết định rút thẻ đỏ trực tiếp và việc nhầm lẫn trong rút thẻ của trọng tài chính.
Nếu VAR không phát hiện sai sót thì không cần thiết phải liên lạc với trọng tài. Nếu VAR phát hiện sai sót thì sẽ liên lạc với trọng tài chính để cân nhắc.
Trọng tài sau đó có thể đưa ra một trong ba quyết định: thay đổi quyết định theo lời khuyên của VAR; thực hiện xem xét hình ảnh trên sân (on-field review - OFR) bằng cách di chuyển tới một màn hình bên đường biên dọc; giữ nguyên quyết định ban đầu và không thực hiện OFR.
Triết lý hoạt động của VAR là "can thiệp tối thiểu, lợi ích tối đa". Tuy nhiên, từ lý thuyết đến thực tiễn hoàn toàn khác xa!
Trong tiến trình trở thành môn thể thao hấp dẫn nhất hành tinh, thậm chí nhiều quốc gia còn ví như một tôn giáo, sự phổ biến của bóng đá có đóng góp to lớn và thầm lặng của những nhà làm luật.
Luật bóng đá (Laws of the Game) ra đời vào năm 1863, được soạn thảo và công bố bởi Liên đoàn bóng đá Anh (FA). Mục đích chính là tạo ra bộ quy tắc chung cho môn bóng đá. Từ năm 1886 đến nay, Luật bóng đá được quản lý chính thức bởi International Football Association Board (IFAB).
150 năm tồn tại, Luật bóng đá được sửa đổi nhiều lần, bao gồm những điều chỉnh mang tính cách mạng giúp môn thể thao này ngày càng hấp dẫn, đẹp mắt, công bằng và minh bạch. Đơn cử như luật việt vị.
Ban đầu Luật bóng đá sao chép theo luật việt vị nghiêm ngặt của bóng bầu dục (rugby). Cụ thể, một cầu thủ không bị việt vị (onside) nếu giữa cầu thủ này và khung thành đối phương có ít nhất 3 cầu thủ đối phương, nôm na đứng trên 3 cầu thủ đối phương trở lên.
Vì luật việt vị nghiêm ngặt như vậy, các cầu thủ tấn công hầu như chỉ còn phương án duy nhất khi có bóng là đột phá, đồng nghĩa việc đội phòng ngự khá dễ dàng đặt bẫy việt vị và hệ quả là các trận đấu trở nên nhàm chán vì thiếu bàn thắng.
Năm 1925, các nhà làm luật nhận thấy sự bất cập và nới lỏng luật việt vị bằng cách bớt đi "một cầu thủ đối phương". Theo đó, cầu thủ không bị việt vị nếu đứng trên 2 cầu thủ đối phương. Điều chỉnh này giúp tăng các phương án chuyền bóng phối hợp tấn công. Ít lâu sau, sơ đồ huyền thoại WM của HLV Herbert Chapman ra đời.
Bên cạnh luật việt vị, sự ra đời của thẻ phạt (thẻ đỏ và thẻ vàng) lấy cảm hứng từ một lần dừng đèn đỏ của vị trọng tài Ken Aston cũng là phát kiến hữu ích, giúp hạn chế hành vi chơi xấu của các cầu thủ trên sân.
Hoặc năm 1992, luật cấm thủ môn bắt bóng từ đường chuyền về của đồng đội đã buộc các đội bóng phải đưa bóng lên phía trên nhiều hơn, đồng nghĩa tốc độ trận đấu tăng lên đáng kể.
Để dễ hình dung, nếu thủ môn được phép bắt bóng trong các tình huống chuyền về của đồng đội, chiến thuật gegen-pressing (phản công tổng lực) trở nên vô ích và chiến thuật bóng đá không thể có những bước phát triển rực rỡ như ngày nay.
Tất nhiên, bên cạnh những cải tiến, Luật bóng đá thi thoảng cũng… "cải lùi" và rốt cuộc phải có những sửa đổi. Điển hình là Luật bàn thắng vàng được áp dụng vào thập niên 1990, đến nay đã bị bãi bỏ vì khiến cho trận đấu đi vào bế tắc. Đơn giản, không đội bóng nào dám tấn công trong thế thủng lưới là bị loại.
Một luật khác cũng bị bãi bỏ vì thiếu hiệu quả là quy định thủ môn chỉ được phép bước 4 bước khi cầm bóng. Quy định này được thay bằng "quy tắc 6 giây", tức thủ môn không được ôm bóng quá 6 giây.
Hệ thống VAR có những hiệu quả về mặt số liệu. Đó là hạn chế sai sót của các trọng tài. Tuy nhiên, trên tờ giấy trắng, tất cả đều chú ý đến điểm đen.
VAR không khách quan hoàn toàn như Công nghệ vạch cầu môn, cũng chẳng thể chính xác tuyệt đối trong mọi tình huống và quan trọng hơn hết là hệ thống VAR vẫn có thể mắc sai lầm, chẳng hạn như bàn thắng bị từ chối của Luiz Diaz. Vì thế VAR vĩnh viễn gây tranh cãi.
Như đã đề cập, VAR, trên khái niệm là một hệ thống, một quy trình, không hề mắc lỗi trên sân Tottenham trong trận đấu với Liverpool tại Ngoại hạng Anh. Sai sót thuộc về những người điều hành hệ thống VAR.
Simon Hooper, trọng tài chính điều khiển trận đấu mắc lỗi. Darren England, trọng tài phụ trách hệ thống VAR mắc lỗi. Dan Cook, trợ lý trọng tài phụ trách hệ thống VAR cũng mắc lỗi.
Đoạn ghi âm được Premier League công bố về cuộc trao đổi giữa các trọng tài trong tình huống từ chối bàn thắng của Luiz Diaz, gồm toàn những câu cụt lủn và khó hiểu. Các nhân vật chính giao tiếp với nhau bằng những câu nói ngắn gọn nhất có thể để đảm bảo thời gian.
Đoạn ghi âm chỉ 2 phút, mặc dù chẳng có gì thú vị, khi các thành viên trong "hội đồng thẩm định" thảo luận về quy trình qua màn hình để tiến đến kết luận được dự tính trước, nhưng rất căng thẳng, bực bội và không kém phần hấp dẫn.
Đoạn ghi âm này xứng đáng được xem như vở kịch nói. Bối cảnh là: Diaz, tiền đạo của Liverpool, vừa sút tung lưới Tottenham ở thời điểm tỷ số đang là 0-0. Trên sân, bàn thắng bị bác bỏ vì lỗi việt vị. Cách nơi xảy ra sự việc vài cây số, tại tòa nhà Stockley Park tọa lạc tại phía tây London, phòng VAR bắt đầu kiểm tra.
Darren England muốn kiểm tra xem có nên công nhận bàn thắng hay không. Ông yêu cầu phát lại đoạn băng ghi hình, tạm dừng đoạn phim và kẻ vạch. England xác định Diaz chưa hề việt vị và bàn thắng hợp lệ.
Quyết định của trọng tài trên sân không chính xác. "Chuẩn rồi. Hoàn hảo!", England nói với cộng sự trong phòng VAR và thông báo tới Simon Hooper: "Kiểm tra hoàn tất".
Thời điểm này, mọi thứ bắt đầu rối tung. Bàn thắng nên được công nhận, nhưng thoáng mất tập trung dường như khiến England phát đi thông điệp sai: Quyết định không công nhận bàn thắng là "hoàn hảo".
"Tốt lắm các anh, đúng quy trình", Hooper lầm bầm. Trận đấu vẫn tiếp diễn. Sau quyết định cuối cùng của trọng tài chính, vài giây sống sượng kỳ cục trôi qua. Các trọng tài không nhận ra sai sót nhưng khán giả đều nhận thấy rõ.
Bây giờ nhân vật chính xuất hiện. Mo Abby không phải là trọng tài, ông là chuyên gia công nghệ, có mặt để vận hành thiết bị hệ thống VAR để các trọng tài đưa ra đánh giá về mặt chuyên môn. "Ông hài lòng với quyết định của mình chứ?", Abby hoang mang hỏi, như thể biết bản thân đang vượt quá phận sự.
Mọi thứ bắt đầu tan tành. Englan và Dan Cook bất chợt nhận ra sai sót. Một người ngoài cuộc khác, Oli Kohout, quản lý phòng VAR, đề nghị tạm dừng trận đấu để Hooper sửa lỗi.
England là người có quyền ra quyết định. Kịch tính được đẩy lên cao trào. Chính lúc này, máy quay sẽ soi kỹ vào khuôn mặt của ông. Đôi mắt lộ rõ nét hoảng loạn, sợ hãi và sự bất lực của bản thân. Tuy nhiên, giọng điệu thì không. Trận đấu vẫn tiếp diễn.
"Tôi không làm gì được hết", England tuyên bố đanh thép đáng kinh ngạc, sự tự cao đã niêm phong số phận của vị trọng tài VAR và có lẽ cả kết cục trận đấu mang tính chất quan trọng trong cuộc đua vô địch Ngoại hạng Anh.
Điều đáng lo ngại nhất về sự cố tại sân Tottenham là những sai lầm tiếp diễn. HLV Juergen Klopp đề xuất đá lại vì cái giá Liverpool phải trả quá lớn. Ý kiến này dĩ nhiên gặp nhiều phản ứng trái chiều. Liệu có nên đá lại trận chung kết World Cup 1966?
Liệu có nên đá lại trận tứ kết World Cup 1986 giữa Anh và Argentina? Liệu có nên đá lại trận chung kết Champions League 2019? Liệu có nên đá lại tất cả các trận đấu có tranh cãi vì quyết định theo quan điểm cá nhân?
Rất nhiều đội bóng là nạn nhân của vô số sai sót hoặc quyết định tranh cãi tương tự Liverpool. Tuy nhiên, hầu hết các quyết định được đưa ra với ý định tốt. Trọng tài tin rằng quyết định của họ là đúng.
Họ có chuyên môn và lập luận riêng. Bóng đá vốn dĩ là môn thể thao của quan điểm. Trọng tài này có thể thổi phạt đền, trọng tài kia lại không trong cùng một tình huống.
Bởi vậy, có rất nhiều lý do để phản đối sự tồn tại hoặc ít nhất là cách áp dụng của hệ thống VAR hiện tại. Hệ thống này làm gián đoạn nhịp độ trận đấu, giảm trải nghiệm thưởng thức bóng đá trên sân lẫn qua truyền hình, tạo điều kiện cho các quyết định từ xa ảnh hưởng đến cục diện của trận đấu, những người không trực tiếp trải nghiệm trận đấu.
Hệ thống VAR tạo ra và áp đặt kỳ vọng về sự hoàn hảo bất khả đạt được. Do đó, VAR vĩnh viễn gây tranh cãi hay nặng nề hơn là gây thất vọng. Trên tờ giấy trắng, tất cả chỉ chú ý đến điểm đen.
Vấn đề về VAR là hệ thống này làm lẫn lộn khái niệm về quyết định dựa trên ý kiến cá nhân và sự chính xác tuyệt đối. VAR đưa ra quyết định dựa trên ý kiến cá nhân, thế nên không thể đảm bảo tính khách quan và nhất quán như công nghệ vạch vôi. Hơn nữa, VAR luôn tiềm ẩn nguy cơ mắc sai lầm. Hệ quả gây ra tranh cãi.
Có quá nhiều kỳ vọng xung quanh VAR. Tất cả đều tin tưởng hệ thống này luôn đưa ra quyết định chính xác, nói cách khác là quyết định không ai có thể tranh cãi. Tuy nhiên, như đã nói, bóng đá là môn thể thao của quan điểm. Trong cùng một tình huống, trọng tài vẫn có thể đưa ra quyết định khác nhau dựa trên quan điểm riêng.
Thế nên, hãy thôi đề cao khía cạnh công nghệ. Cốt lõi của hệ thống VAR là cần làm tốt vấn đề con người. Đó là bài học không chỉ dành riêng cho Premier League mà cả V-League sắp tới.
